Tarımın Sağlıklı Beslenmeye Etkisi
Tarım uygulamalarının sağlıklı beslenme üzerinde önemli bir role sahip olduğunu söylemek mümkündür. Yetiştirme, hasat etme ve dağıtma yöntemleri tüketilen gıdaların içeriğini, kalitesini ve dolayısıyla insan sağlığını doğrudan etkiler. Üretim sürecinde zararlı kimyasalların ve tarım ilaçlarının kullanılmadığı, mevsiminde toplanan ve taze yiyecekler daha sağlıklı olabilir. Tarım destekli sağlıklı beslenme, gıdaların seçiminde ve tüketiminde tarımın rolünü fark etmek ve buna göre seçimlerde bulunmaktır.
Organik ve Mevsimsel Gıdaların Faydaları
Tarım uygulamalarını gözeterek sağlıklı beslenme konusunda organik ve mevsimsel gıdaların önemli bir yeri bulunur. Organik tarımsal yiyecekler içlerinde daha az pestisit ve nitrat barındırır. Bu yiyecekler polifenol ve C vitamini bakımındansa daha iyi bir besin değerine sahip olabilir. Organik hayvansal ürünlerse sağlık için daha yararlı olan doymamış yağ asitlerini içerir. Organik ürünlerin düzenli ve sık tüketimi, taze tarım ürünleri ile dengeli beslenme aşırı kilo alımı ve obezite riskini azaltır.
Düzenli olarak organik yiyeceklerle beslenen kişilerde Hodgkin dışı lenfoma riski daha az olabilir. Organik meyvelerin ve sebzelerin yanı sıra organik süt ürünlerinin tüketimi de gebelikte preeklampsi ve bebeklerde egzama riskini azaltabilir. Sağlık üzerindeki bu olumlu etkiler, organik gıdalardaki pestisit kalıntılarının daha az olmasından ve ikincil bitki metabolitlerinin alımının artmasından kaynaklanır.
Organik gıda seçiminin yanı sıra yiyecekleri mevsiminde tüketmeye özen göstermek de gıdaların besin değerini artırıp sağlıklı beslenme yönünde bir adım görevi görebilir. Mevsimsel beslenme yılın belirli bir zamanında doğal olarak hasat edilen, en taze ve en lezzetli yiyecekleri tüketmeye imkân tanır. Mevsiminde çıkan taze sebzeler ve meyveler hem lezzet bakımından farkını hissettirir hem sağlığı koruyup destekler.
Mevsiminde tüketilen gıdalar yetiştirme sezonun en iyi noktasında toplanır. Bu sayede besin değerleri de maksimum düzeyde olur. Ayrıca taze meyvelerin ve sebzelerin uzun süre depoda durmaları veya yapay olgunlaştırma işlemlerine maruz bırakılmaları gerekmez. En iyi koşullarda ve doğru sıcaklıklarda yetiştirilip muhafaza edilen bu gıdaların vitamin ve antioksidan gibi temel besin maddelerini optimum düzeyde içerdiğini söylemek mümkündür.
İşlenmemiş gıdalar ve sağlıklı beslenme konusunda hassas olan bireyler taze meyvelerden ve sebzelerden zengin bir diyetle diyabet, kalp damar hastalıkları ve bazı kanserlere karşı korunabilirler. Ayrıca taze meyve ve sebzeleri mevsiminde tüketerek diyete çeşitlilik katmak vücuda giren vitamin ve mineral miktarını artırarak bağışıklık fonksiyonlarını destekleyebilir.
Yerel Çiftliklerden Gelen Sağlıklı Gıdalar
Yerel çiftliklerden gelen gıdalar tarım kökenli sağlıklı beslenme sürecinin önemli bir parçasıdır. Yerel tarım ürünleriyle sağlıklı beslenme mümkün olabilir ancak yerel çiftliklerde üretilen taze ve organik yiyecekleri tüketmenin başka birçok faydası da bulunur. Tarım kökenli sağlıklı beslenme dâhilinde yerel besinler tüketmenin faydalarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Yerel yiyecekler lezzetli olur çünkü erken hasat edilmeyen bu ürünler satış noktasına gönderilip dağıtılmak yerine olgunlaşana kadar tarlada kalır.
- Bunları tüketen bireyler meyveleri ve sebzeleri mevsiminde yiyebilirler. Böylece besin değerleri maksimum düzeyde olan yiyeceklerle beslenebilirler.
- Hasat edildikten kısa süre sonra tüketiciye ulaştığı için yiyeceklerin besin değerleri korunur. Uzak ülkelerden ithal edilen yiyecekler genellikle eski hasattır ve satış yerine ulaşmadan önce dağıtım merkezlerinde bekletilir.
- Yerel ekonomiyi destekler. Bu ürünleri satın almak yatırılan paranın tamamının toplumdaki işletmelere ve hizmetlere dönmesi anlamına gelir.
- Bir bölgedeki çevresel ve ekolojik dengeyi korumaya yardımcı olur. Bu yiyeceklerin satın alınmasıyla ülkedeki tarım arazilerinin ve yeşil ve alanların muhafazası desteklenir.
- Tarladan sofraya gelene kadar izlenebilen yerel yiyecekler daha güvenli bir gıda tedarikini mümkün kılar. Gıdanın kaynağı ve tüketici arasındaki mesafenin azalması kontaminasyon olasılığını azaltır. Uzak yerlerden gelen yiyeceklerinse hasat, yıkama, nakliye ve dağıtım aşamaları boyunca gıda güvenliği sorunları riski artabilir.
- Yerel yetiştiricilere gıdanın yetiştirilme şartlarıyla ilgili sorular sormak mümkündür. Ürünlerin yetiştirilmesi ve hasat edilmesi esnasında benimsenen uygulamalar, ürünlerin nereden geldiği ve kim tarafından yetiştirildiği gibi bilgileri öğrenme imkânı doğar.
- Topraklarının sağlığını korumak isteyen yerel üreticiler genellikle sürdürülebilir tarım uygulamalarını benimser. Yerel ürün satın alarak pestisit oranı düşük gıdalar tüketilebilir ve organik tarım yöntemlerini içeren çevre dostu uygulamalar desteklenebilir. Ayrıca yerel gıda sistemleri gıdaların taşınması esnasında oluşan karbon ayak izini azaltabilir çünkü bu ürünler sera gazı emisyonlarına yol açan kapsamlı nakliye, paketleme ve soğutma süreçlerini gerektirmez.
Tarım ve Sağlık İlişkisi
Bağışıklık sisteminin fonksiyonlarını tam olarak yerine getirebilmesi için temel mikro besin maddelerinin vücutta yeterli miktarda bulunması büyük önem taşır. Doğal tarım ürünleri ve dengeli beslenmeye önem veren bireyler hastalıklara karşı daha dirençli hâle gelebilirler. Vücuda bu besin maddelerini almak ve bağışıklık sistemini güçlendirmek için tüketilebilecek daha besleyici tarım ürünleri arasında şunlar yer alır:
- Brokoli: Brokoli C vitamini içeriği sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirebilir. Brokolide bulunan indol-3-karbinol ve diindolilmetan gibi bileşikler de bağışıklık tepkisini düzenlemeye ve aşırı iltihabı azaltmaya yardımcı olabilir.
- Ispanak: C vitaminin yanı sıra beta karoten ve antioksidan zengini olan ıspanak son derece besleyici bir kış sebzesidir. Bu besin değeri bağışıklık sistemimizin enfeksiyonla savaşma yeteneğini artırabilir. Ispanağı az pişirmek besin değerlerinin korunması açısından büyük önem taşır.
- Zencefil: Zencefil demir, magnezyum ve çinko mineralleriyle B6 ve C vitaminleri gibi bağışıklık sistemi için önemli vitaminler ve mineraller bakımından zengindir. Zencefilin içerisindeki antioksidanlar, bu vitaminler ve mineraller birlikte bağışıklık sistemi güçlendirme konusunda yardımcı olabilir.
- Badem: Sağlıklı ve lezzetli bir atıştırmalık olan badem güçlü bir antioksidan olan E vitaminini içerir. Ayrıca bademin içerisinde manganez ve magnezyum gibi bağışıklık sistemini destekleyen mineraller de bulunur.
- Greyfurt: Kışın sıklıkla tüketilen meyvelerden olan greyfurt hem A hem C vitamini bakımından zengindir. Bir adet orta boy greyfurt, bağışıklık sisteminin virüslerle ve bakterilerle savaşmasına yardımcı olan C vitamininin günlük ihtiyacının %100'ünü karşılar. Yine orta boy bir greyfurt aynı şekilde bağışıklık sistemini destekleyen A vitamini ihtiyacının %50’sini karşılar.
Tarım kökenli sağlıklı beslenme tüyoları arasında sindirime iyi gelen yiyecekleri diyete katmak da yer alır. Sindirim sistemini destekleyen tarım kökenli doğal besinler arasında aşağıdakiler bulunur:
- Tam Tahıllar: Tam tahıllar beyaz ekmek ve makarna gibi rafine karbonhidratlarla kıyaslandığında bol miktarda lif ve omega 3 yağ asitleri içerir. Bağırsaklara giren lif buradaki bakteriler tarafından fermente edilir. Bu işlem sonucunda ortaya çıkan kısa zincirli yağ asitleri bağışıklık hücrelerinin %70’inin bulunduğu bağırsakları kaplayan hücrelerin düzgün çalışmasına yardımcı olur.
- Narenciye: Greyfurt, mandalina, portakal ve limon gibi narenciye sınıfındaki meyveler C vitamini bakımından son derece zengindir. C vitamini enfeksiyonlarla savaşmada kritik bir role sahip olan beyaz kan hücrelerinin üretimini artırabilir.
- Koyu Yeşil Yapraklı Sebzeler: Koyu yeşil yapraklı sebzeler A, C ve K vitaminlerinin yanı sıra folat bakımından da zengindir. Bu besin maddeleriyse bağışıklık sisteminin normal fonksiyonlarını destekleyerek insan vücudunu daha dirençli hâle getirir.
Sağlıklı Beslenme İçin Tarım Ürünlerinin Doğru Seçimi
Sağlıklı tarım kaynaklı doğal beslenme için doğru ürünlerin seçilmesi ve seçilen ürünlerin sofraya getirilmeden önce doğru şekilde hazırlanması büyük önem taşır. Çiftçilikte kullanılan yöntemler gıdanın kalitesini ve güvenliğini önemli ölçüde etkiler. Geleneksel tarım uygulamalarında büyük ölçüde kimyasal pestisitler, herbisitler, genetiği değiştirilmiş organizmalar gibi sentetik kimyasallar kullanılır. Bu kimyasallar insan sağlığını olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle söz konusu kimyasalları kullanmayan veya minimal düzeyde kullanan sürdürülebilir ve organik tarım uygulamalarıyla üretilen gıdaları tüketmek daha doğru olabilir.
Satın alınan gıdaların olası pestisit kalıntılarından arındırılması için belirli yıkama ve hazırlama prosedürlerine uymak da sağlığı korumaya fayda sağlayabilir. Pestisit ve kimyasal kalıntılarından korunma yollarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Tek bir pestisite maruz kalma ihtimalini azaltmak için çeşitli meyvelerden ve sebzelerden yemek faydalı olabilir.
- Organik gıdaları veya soyarak yenecek gıdaları tüketmeden önce suyun altında veya içinde iyice yıkamak pestisitlerin uzaklaşmasına yardımcı olabilir.
- Tarım kökenli sağlıklı beslenme düzeni benimsenerek GDO'lu gıdalar günlük diyetten uzaklaştırılabilir.
- Yıkama işleminden sonra yiyeceklerin temiz bir bezle veya kâğıt havluyla kurulanması önemlidir.
- Kavun ve kök sebzeler gibi sert meyve ve sebzeleri temizleme esnasında iyice ovalamak pestisitlerin uzaklaşmasına yardımcı olabilir.
- Marul veya lahana gibi yapraklı sebzelerin dış katmanını atmak pestisitten etkilenen bölümlerin azaltılmasında faydalı olabilir.
- Meyveleri yemeden önce soymak ilaç kalıntılarını giderme konusunda etkili bir stratejidir.
- Yağda birikebilecek pestisit kalıntılarını azaltmak için et, kümes hayvanları ve balık etindeki yağı ve deriyi kesmek faydalı olabilir.
- Gıdaları çeşitlerine göre uygun saklama yöntemleriyle muhafaza etmek gerekir. Buzdolabı veya dondurucuda saklama, buzdolabı dışında bulundurma, kurutma, konserve yapma gibi çeşitli muhafaza yöntemlerinden gıdaya göre doğru olanı seçilmelidir.
Sağlıklı Beslenme ve Tarım Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Mevsimsel gıdalar neden daha faydalıdır?
Mevsimsel gıdalarla beslenme yöntemini uygulayanlar besin değeri korunmuş yiyecekler tüketebilirler. Meyvelerin ve sebzelerin besin değerleri genellikle en olgun oldukları yani mevsiminde toplandıkları zaman daha yüksek olur. Mevsiminde yetişmeyen gıdalarsa çoğu zaman yetiştikleri diğer bölgelerden nakliye yoluyla gelir. Bu taşıma süreci nedeniyle gıdalar olgunlaşmadan önce hasat edildiği için besin değeri ve lezzet bakımından fakir olabilir.
Mevsiminde çıkan gıdalarla beslenmek diyete çeşitli besin türlerinin katılmasına da yardımcı olur. Ayrıca mevsimsel yiyeceklerle beslenmek tasarrufa da imkân tanıyabilir. Mevsiminde çıkan gıdalar yüksek miktarda arz edildiği yani piyasada bol miktarda bulunduğu için uygun fiyatlarla satışa sunulur.
Sürdürülebilir tarım nedir ve sağlıklı beslenmeyi nasıl etkiler?
Tarım kökenli sağlıklı beslenme olgusunda önemli bir yeri olan sürdürülebilir tarım, gelecek nesillerin sağlıklı yiyeceklere erişimini engellemeden çevre dostu yöntemlerle tarım yapılmasını amaçlayan bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir tarım yapanlar ekonomik kârlılık elde etmenin yanı sıra çevrenin sağlığını koruma ve sosyal ve ekonomik eşitlik sağlama amaçlarını da taşır. Bu tarım yöntemi toprak sağlığını muhafaza etme, su kullanımını en aza indirme ve kimyasal gübre ve pestisit kullanımını azaltma gibi ilkeleri benimser.
Sağlıklı beslenmenin temeli olan taze meyve, sebze, tahıl ve protein kaynakları doğru tarım uygulamaları sayesinde daha besleyici ve güvenli hâle gelir. Sürdürülebilir uygulamaların tarım ürünleriyle sağlıklı beslenme konusundaki avantajları arasında zararlı pestisitlerden ve sentetik gübrelerden arındırılmış organik gıdalar üretilmesi yer alır. Organik tarım ve beslenme prensibine uyanların tükettiği organik ürünlerin geleneksel olarak yetiştirilenlere göre besin değerleri daha yüksek olabilir.
Taze tarım ürünleri ile işlenmiş gıdalar arasındaki fark nedir?
Taze tarım ürünleri mevsiminde yetişen, vitaminler, mineraller ve antioksidanlar bakımından zengin gıdalardır. İşlenmiş gıdalarsa doğal hâlinde bulunmayan ve çeşitli işlemlerden geçtikten sonra elde edilen yiyeceklerdir. Bu işlemler gıdaların lezzetini, raf ömrünü veya besin değerini artırmak amacıyla yapılır. İşlenmiş gıdaların içerisinde bir kısmı sağlığa zararlı olabilen koruyucular, tatlandırıcılar ve renklendiriciler gibi katkı maddeleri bulunabilir.
Bu süreçte besin değerleri işlenme düzeyine bağlı olmakla beraber yok edilebilir. Meyvelerin, sebzelerin ve tam tahılların dış katmanlarını soymak antioksidanları ve lifleri azaltabilir. Yiyecekleri ısıtmak veya kurutmak belirli vitamin ve mineralleri yok edebilir. Gıda üreticileri kaybedilen besin değerlerinin bir kısmını geri koyabilir ancak yiyeceğin taze hâlindeki besin değerini elde etmek mümkün olmayabilir.
