Patates Nedir?
Patates büyük küçük pek çok kişinin en sevdiği sebzelerden biridir. Bazıları için patates püresi en sevilen yemeklerden iken bazıları için patates salatası en lezizidir. Tabii patates kızartması çocukluktan beri patatesin en çok iştah ile yenilen şeklidir. Patatesin doğru tüketildiğinde faydalı olan bir sebze olduğunu anlatmaya başlamadan önce bu besin ve türlerinden bahsedelim.
Patates Türleri Nelerdir?
Bilimsel adı Solanum tuberosum olan patates Güney Amerika kıtasına özgü bir sebzedir. Peru ve Bolivya’daki And Dağları’ndan geldiği tahmin edilen patatesin İnka yerlileri tarafından yetiştirildiği bilinir. 1500’lü yıllarda Avrupa kıtasına taşınmıştır. Çok yönlü bir sebze olan patatesin son yıllarda mor patates gibi farklı çeşitleri tüketilmeye başlandı. Patates aslında 3 türe ayrılabilir:
- Nişastalı Patates: Bu patates türünün nişasta içeriği yüksektir. Kolay ezilen bu patates türü püre olarak kullanıma uygundur. Russet, Jewel Yam, Japon tatlı patatesi ve Hannah tatlı patatesi bu kategoridedir.
- Mumlu Patates: Nişasta oranı düşük olan bu tür, güveç ve salata gibi yemeklerde kullanılabilir. Rose Finn Apple, Melody Patates, Russian Banana, Red Thumb, Ratte Patates bu kategoridedir.
- Çeşitli Patates: Bu kategorideki patatesler ne nişastalılar kadar çok nişasta içerir ne de mumlular kadar az nişasta içerir. Çok yönlü olup farklı yemeklerde farklı şekillerde kullanılırlar. Beyaz ve Sarı Patates, Red Gold, Türkiye’de mor patates olarak bilinen Purple Majesty, Norland Red, Yukon Gold bu kategoridedir.
Patatesin Besin Değeri Nedir?
Patatesin besleyiciliği tartışmalıdır. Çünkü nişasta içeriği sebebiyle karbonhidrat miktarı yüksektir. Sağlıklı bir yöntemle pişirilerek doğru bir şekilde tüketildiğinde faydalı bir besin olarak kabul edilir. Patates bir su ve iyon kaynağıdır. Çünkü potasyum açısından zengindir. Kalsiyum, demir ve fosfor da içerir. 100 gramında 16 mg C vitamini barındırırken A ve B vitaminleri de vardır. Patatesin yüzde 70-80’inin sudan oluştuğu unutulmamalı. Yani patatesin tamamen kilo aldırdığı söylenirse bu lezzetli sebzeye haksızlık edilmiş olunur. Üstelik Doygunluk İndeksine göre besinlerin sınıflandırıldığı indekse göre en doyurucu besin seçilmiştir. Her besinde olduğu gibi tüketim sıklığı, miktarı ve özellikle patates için pişirme yöntemi dikkat edilmesi gereken asıl önemli noktalardandır.
100 gram patates besin değeri açısından şöyle özetlenebilir:
- Kalori: 97 kalori
- Yağ: 0.1 gr
- Karbonhidrat: 22.6 gr
- Protein: 1.6 gr
- Lif: 1.7 gr
Patatesin Faydaları Nelerdir?
Patates tüm tartışmalara rağmen faydalıdır. Patates faydaları düşünüldüğünde akla hemen potasyum kaynağı olması ve potasyumun kalp hastalıklarına pozitif etkisi gelir. Ancak patatesin faydaları bununla sınırlı değildir. Detaylı açıklarsak patatesin faydaları şöyle sıralanabilir:
Tansiyonu Dengeler: Böbrek, kalp ve beyin sağlığını riske atan yüksek tansiyon, düşük potasyum ile ilişkilendirilir. Çünkü düşük potasyum nedeniyle vücuttaki sodyum tutulur. Bu da tansiyonun yükselmesine neden olur. Patates zengin bir potasyum kaynağı olarak sodyumun dengelenmesine yardımcı olurken felç ve kalp krizi riskini de azaltmaya destektir. Patates ayrıca lifli yapısı sayesinde kolesterolü damarlardan dışarı itmekle ilişkilendirilir ve böylece kalp sağlığına katkı sağlar.
Antioksidan Deposu: Serbest radikallere karşı mücadele veren antioksidanlar, bu sayede hücrelerdeki oksidatif stresin yarattığı hasarı da azaltmaya ve önlemeye yardımcı olur. Flavonoidler, karotenoidler ve fenolik asitler patatesteki antioksidanlar olarak karşımıza çıkar. Antioksidanların diyabet hastaları için de faydalı bilinir. Antioksidan zengini tatlı patatesi de anti-inflamatuar etki gösterir. Bu özellik artrit ve gut hastalığı olan kişilerin patatesi tercih etmesi için bir nedendir.
Bağışıklığı Güçlendirir: Güçlü bir bağışıklık grip gibi hastalıklarla ve alerjiyle savaşmak için elzemdir. Güçlü bağışıklık ise vitamin ve minerallerden zengin beslenme ile mümkündür. Patatesteki C vitamini, B6 vitamini ve potasyum güçlü bağışıklığa katkı sağlar.
Beyin Sağlığını Korur: Patates beyin sağlığına katkıda bulunan bir koenzim olan alfa lipoik asit içerir. Bu asidin Alzheimer hastalarında hafıza eksikliklerini iyileştirdiği, bilişsel gerilemeyi azalttığı araştırmalarda belirtilmiştir. Patatesin ayrıca depresyona da iyi geldiği söylenir. Çünkü patatesin beyindeki ruh halini yöneten nörotransmitlere etki ettiği söylenir. Ayrıca bir antioksidan olan C vitamini, beyindeki hücre hasarlarını önlemeye destek olurken depresyon tedavisinde de etkilidir.
Kilo Almak İsteyenler İçin İdeal: Çoğu zaman kilo vermek kaygı taşınır ve buna dair tüyolar verilir. Ancak kilo almak için de çabalayan pek çok kişi vardır. Kalori ve karbonhidrat açısından zengin olan patates, bu sayede kilo almaya çabalayan kişilere yardımcı olabilir. Kadınlar arasında yapılan bir araştırmaya göre, patates yiyenler daha kolay kilo alıyor.
Adet Sancılarını Azaltır: Patates suyunun faydaları adet sancılarının hafifletilmesinde etkili olabilir. Çünkü patates suyundaki yüksek karbonhidrat, triptofan seviyelerini yükseltmeye yardımcı olur. Triptofan vücuttaki ruh halini iyileştirme ve kaygı düzeylerini azaltmaktan sorumlu tutulan serotonin seviyelerini artıran bir amino asittir.
Uyku Kalitesini Artırır: Güçlü bir potasyum kaynağı olan patates, 100 gramında 396 mg potasyum içerir. Potasyum da uyku döngüsünü düzenlemede söz sahibidir. Sağlıklı bir uyku düzeni için patates gibi potasyum içeren besinleri tüketmeye özen gösterin.
Kemik Sağlığını Korur: Magnezyum ve potasyum içeren patates bu özelliği sayesinde hem kadınlarda hem de erkeklerde kemik sağlığının korunmasında da söz sahibidir.
Cildi Canlandırır: B vitaminleri, C vitamininin yanı sıra potasyum, magnezyum, fosfor ve çinko cilt sağlığı için faydalıdır.
Enerji Verir: Patates bir B6 vitamin kaynağı olarak enerji metabolizmasında etkili bir rol oynar. Çünkü bu vitamin karbonhidratları ve proteinleri glukoz ve amino asitlere parçalar. Bu sayede daha küçük olan bileşikler vücuttaki enerji için daha kolay kullanılabilirler.
Kanser Karşıtı: Özellikle kırmızı patates türleri, A vitamin ve antioksidan bakımından zengindir. Karoten ve zeaksantin sayesinde kansere karşı koruma sağlanır. İçeriğinde kuersetin bileşenin de andi-kanser ve anti-inflamatuar özelliği bilinir. Yine antosiyanin zengini mor patatesler de bu özelliklere sahiptir. Yine de daha çok araştırmaya ihtiyaç vardır.
Sindirim Sistemini Düzenler: Hiç patates yemeği yerken bağırsaklarınız için iyi bir şey yaptığınızı düşündünüz mü? Karbonhidrat yoğunluğu olduğundan sindirimi kolaydır. Patates, bağırsaklardaki iyi bakterileri besleyen dirençli nişasta bakımından zengindir. Bu iyi bakteriler yiyeceklerin daha iyi sindirilmesini sağlar. Üstelik sağlıklı bağırsakların sırlarından biri olan hacim sağlayıcı diyet lifi içerir. Sindirimi kolaylaştıran ve kabızlığı engelleyen mide sıvılarının salgılanmasını artırabilir. Yani kabızlık, iltihaplanma ve mide-bağırsak sorunlarına karşı yardımcı olabilecek patates, sindirim sistemini geliştirmede rol oynar.
Patates Nasıl Tüketilmelidir?
Patatesin sağlığa fayda sağlaması için doğru tüketilmesi gerekir. Bu doğru tüketimde pişirme önemli rol oynar. Buharda pişirilmiş patates, patates fırın, patates yemeği gibi patatesi sağlıklı bir şekilde tüketebileceğiniz yemeklerdir.
Yağsız olmasına rağmen nişasta içeriği patatesi, doğru tüketilmediğinde ‘sağlıklı besin’ kategorisinden çıkarıp ‘sağlıksız’ kılabilir. Çünkü patates kan şekerini hızlı yükseltebilir. Doğru bir pişirme yöntemiyle birlikte ölçülü tüketmek önemlidir.
Patates haşlama, kaynatma esnasında bazı minerallerin kaybolacağı endişesiyle uzun süreli olmamalıdır. Patatesi haşlayacaksınız soymadan pişirip, ocaktan aldıktan sonra soyun. Kızartıldığında da C vitamini özelliğinin yüzde 75’ini kaybeder.
Patatesin yüzeyinde çıkan filizleri gördüğünüzde patatesi tüketmeyin. Çünkü bu nişastanın şekere dönüştüğünü gösterir. Ayrıca kanserojen olabilir. Böyle olmaması için patatesleri karanlık ve serin bir yerde saklayın.
Haşlanmış Patates Nelere İyi Gelir?
Haşlanmış patates genellikle mide-bağırsak enfeksiyonu geçiren kişilerce tüketilir. İshal (diyare) ve mide bulantısı olan bu kişilere çoğunlukla haşlanmış patates tavsiye edilir. Sindirimi kolay olan patates, ishal durumunda yorgun düşmüş sindirim sisteminiz için bir tercih sebebi olur. Aynı zamanda enerji de verir. Ancak çok yenmemelidir. Çünkü aşırı nişasta ishale de neden olabilir. Haşlanmış patates faydaları sadece bunlarla sınırlı değildir. Diyabet hastaları için de uygundur. Çünkü haşlanmış ve soğutulmuş patates kan şekerini daha yavaş yükseltir. Potasyum, magnezyum ve kalsiyum açısından zengin olan haşlanmış patates, kolesterol ve kan şekerini dengelemede yardımcıdır. Ancak yine de patatesi, vitamin ve mineral kaybını önlemek için haşlamayıp buharda pişirmeyi tercih edin.
Patatesin Zararları Var mıdır?
Patates sağlıklı bir sebze olsa da her gün tüketiminden kaçınılması gerekir. Sağlıklı bir sebze olan patatesin diğer tüm sağlıklı yiyeceklerde olduğu gibi fazla tüketiminden kaçınılmalıdır. Ayrıca patates kızartması, patates cipsi, burger köftesi şeklinde tüketilen patates formlarında daha fazla kalori olduğu unutmamalıdır. İşlenmiş olan bu gıdalar trans yağ içerikleri nedeniyle de tercih edilmemelidir. Sağlıksız patates tüketimi sadece kilo alımına neden olmaz, mide-bağırsak, kalp ve cilt sorunlarına neden olur. Kızarmış patates her kızarmış ürün gibi hem besin değerleri açısından zayıftır hem de pek çok sağlık sorununa yol açar. Yüksek kolesterolün yarattığı kardiyovasküler hastalıklar ve diyabet gibi kronik sorunlar kızarmış yiyecekler ve fast-food gibi sağlıksız beslenme modellerinin yarattığı sorunlardan olabilir.
Patatesteki yüksek glisemik indeks ve kompleks karbonhidrat, kan şekeri dengesiyle ilgili büyük sıkıntılar doğurabilir. Kompleks karbonhidratlar sindirildiklerinde, vücut için gerekli olan glikoza yani kan şekerine dönüşürler. Aşırı patates tüketimi de bu nedenle kan şekerini yükseltebilir veya kan şekerinde ani bir yükselişe sebep olabilir. Bu, diyabeti olan kişiler için ciddi bir sorundur. İnsülin ile ilgili bir hastalığınız varsa doktorunuzun onay verdiği ölçüde ve onun kontrolünde patates tüketebilirsiniz. Hatta haşlanmış patatesi dilimlenmiş şekilde soğuk yemeye özen gösterin, kan şekerini yükseltme hızı daha yüksek olan patates püresi formundan kaçının. Ek olarak, patatesle birlikte sindirimini yavaşlatacak protein ve liften zengin bir salata, sebze tüketmek kan şekeri regülasyonu ile ilgili problem yaşayan kişiler için iyi bir tercih olacaktır. Bu şekilde kan şekerinin hızlı ve ani yükselmesine engel olabilirsiniz.
