Çikolata kisti nedir?
Adet döneminde yaşanan sürekli ağrılar endometriozise yani halk arasında bilinen adıyla ‘çikolata kistine’ işaret edebilir. "Endo" iç, "metra" da rahim anlamına gelir. Rahmin içini bir astar gibi kaplayan ve her ay adet kanaması şeklinde parçalanıp dökülerek yenilenen dokuya ise "endometrium" denilir. Endometriozis ise rahim içinde olması gereken dokunun, vücudun yanlış bölgelerinde oluşmasıdır. Yanlış yer yumurtalıkların üstü, içi, karın boşluğu içinde herhangi bir yer olurken, nadiren bağırsak veya idrar kesesi, seyrek olarak da karın boşluğu dışında vajina, akciğer, beyin ve solunum yolları olabilir.
Çikolata kisti nasıl belirti verir?
Çikolata kisti, kadınların yüzde 5-10’u arasında görülür. Kısırlık (infertilite) hikayesi olan kadınlarda risk ise 5-8 kat daha fazla olur. Kronik karın ağrısı olan kadınların yüzde 80’inde de çikolata kistine rastlanır. Çoğu kez kronik ağrı ve inatçı bir kısırlık sebebi olarak belirti veren rahatsızlığın doğru teşhisi kimi zaman yıllarca sürebilir. Bunun nedeni ise bulunduğu yere bağlı olarak kistin idrar yolu enfeksiyonu, taş, basit kist, başka bağırsak rahatsızlıklarını düşündürmesi ve bu doğrultuda tanı konulması olur. Belirtiler karın, kasık ve bel ağrıları şeklinde hissedilebilir. Ağrı genelde adet görmeye başlandıktan uzun bir süre sonra ortaya çıkar ve giderek artar. İlişki sırasında da oluşabilen ağrı, cinsel isteksizlik ve vajinismusa kadar gidebilir. İltihap, enfeksiyonla beraber ise adet ritminden bağımsız olarak karın ağrısı görülür. Duyulan ağrı endometriozisin küçük odaklarında çok şiddetli, büyük odaklarında hiç belirti vermeden gelişebilir. Odaklar bulunduğu bölgeye göre bağırsak sancısı, kabızlık, kanlı dışkı, kanlı idrar gibi değişik semptomlar verebilir.
Çikolata kisti hangi yaşlarda ortaya çıkar?
Endometriozis, hormonal aktivitenin başlamasıyla birlikte yani ergenlik çağından sonra ortaya çıkar. Bu nedenle de en sık tespit edildiği dönem, üreme çağıdır. Öte yandan menopoz öncesi ve sırasında da rastlanabilir. Bu durumlarda, var olan bir endometriozisin bu döneme kadar fark edilemediğini düşünmek gerekir. Çünkü endometriozisin menopoz döneminde gelişmesi çok mümkün değildir. Mevcut hastalık, menopozdan sonra nadiren, daha belirgin hale gelebilir. Genelde kişiler, geriye dönük olarak sorgulandığında hepsinin geçmişinde adet gördükleri dönemde çikolata kisti ile uyumlu sıkıntılarının olduğu tespit edilir.
Çikolata kisti kısırlık nedeni mi?
Hastalık, yumurtalık ile yumurtalık kanallarını birbirine ve çevre organlara yapıştırdığı için yumurta hücresinin rahim içine nakledilmesini engeller. Adet kanının bulunduğu ortam, doğallığını yitirir. Bölgede, içerisinde kan hücrelerinin yıkılmasına bağlı olarak demir, bazı biyokimyasal maddeler ile alyuvarlar artar ve yumurta ortamda rahatça gelişemeyebilir. Yumurtaya toksik etki yapar ve bu durum rahim içerisinde döllenmiş yumurtanın yerleşmesine engel olabilir.
Endometriozisin evreleri
Hastalık şiddetine göre dört evreye ayrılır; minimal, hafif, orta ve şiddetli (donmuş pelvis). Hastalığın minimal ve hafif olduğu dönemde, karın iç duvarında lezyonlar görülür ancak çok ciddi yapışıklıklar bulunmaz. Orta şiddette, yumurtalıklar, tüpler ve rahim arasında zayıf yapışıklıklar oluşur. Şiddetli tipte ise bu organlar ve bağırsaklar arasında ciddi bir yapışıklık gözlenir. Donmuş pelvis ifadesi ise pelvis (leğen kemiği) içindeki bütün yapıların birbirine yapışmış hale geldiğini ifade eder. Minimal, hafif ve kısmen orta düzeyde olanlarda kadınlar destek tedaviler olmadan çocuk sahibi olabilir. Daha sonraki evrelerde bu ihtimal azalır. İleri evrede ise tedavinin gebelik başarısını artırmada olumlu etkisi bulunmaz. Yani, ameliyat edilen kişinin normal yaşıtları gibi gebe kalabileceğini söylemek pek mümkün olmayabilir.
Çikolata kistinin tanı süreci
Tanıda kişi öyküsü, jinekolojik muayene ve ultrason yapılır. Bunların yanında, gerekli hallerde ek muayene yapılabilir. Hastalık bağırsaklara kadar ilerlemişse endoskopi yapılabilir. Kesin tanı ise odakların narkoz altında laparoskopiyle tespit edilmesiyle konulur. Göbekten soğuk ışık kaynağı ile girilerek yapılan, kapalı cerrahi olarak bilinen bu teknik ile karın içi organlar görsel olarak değerlendirilir. Karın içine girildiğinde, özellikle karın zarında, çikolata kistine ait, ağa benzer, barut yanığı gibi lezyonların görülmesi tanıda en önemli basamaktır. İdeali, bu lezyonlardan biyopsi alınarak, incelenip tanı koyulmasıdır. Ancak kişinin şikayetleri ile laparoskopik bulgular örtüşüyorsa bu incelemeye gerek kalmayabilir. Ameliyat olmaksızın, ultrason ya da MR gibi görüntüleme yöntemleri ile kesin tanıyı koymak ise çok güçtür. Ancak veriler, yüksek oranda hastalıktan şüphelenilmesini sağlar.
Kansere neden olur mu?
Endometriozis bir kanser türü değildir. Hastalığın kansere döndüğüne dair bir bulgu da yoktur. Ancak endometriozis yumurtalığa yerleşip burada bir kist oluşturabilir. Endometriyomalar zaman içinde, özellikle menopoz döneminde malign (kötü huylu) değişime uğrayabilir. Bu durum, yıllardır devam eden kistin kansere dönüşmesi mi, yoksa başka bir odaktan köken alan bir kanser mi bunun ayrımının yapılması oldukça güçtür. Yumurtalık kanseri için kısırlık, kısırlık için de endometriozis önemli bir risk faktörüdür. Bunlar üst üste bindiğinde, endometriozisi olan kişinin yumurtalık kanseri açısından daha dikkatli olması gerekir.
Çikolata kisti tedavisi
Hastalık cerrahi ve ilaçla tedavi edilebilir. Kişi, ilaçlarla geçici olarak menopoza girer ya da doğum kontrol hapları veya erkeklik hormonu etkisi içeren ilaçlar kullanır. İlaç tedavisi, ağrının önlemesinde avantaj sağlar. Ancak ilaç kullanımı süresince hamile kalınamaması gibi dezavantajlar oluşturur ve kişi sadece ilaç verildiği sürece rahatlar. Bu nedenle ilaçla tedavi, hastalığın sürmesine neden olabilir.
Çikolata kisti ameliyatı
Tedavide laparoskopik yani kapalı ameliyat tercih edilir. Laparoskopi, endometriozis odaklarının yerlerini, büyüklüklerini ve boyutlarını gösterir. Yöntem kişinin iyileşme sürecini kısaltır ve estetik olarak da kişide büyük bir ameliyat izi kalmasını engeller. Ayrıca laparoskopi, vajinanın ve alt karın bölgesinin derinliklerine kadar uzanan derin çikolata kisti odaklarının sağlıklı dokudan ayrılması ve tamamen çıkartılmasında, açık ameliyattan daha üstün bir yöntem olarak kabul edilir.
Çikolata kisti tedavisinde beslenme
Antioksidan ağırlıklı beslenme, çikolata kisti tedavisinde önemlidir. Bazı çalışmalarda çikolata kisti olan kadınların karın içi sıvılarında antioksidan enzimler ile C ve E vitamini gibi antioksidan maddelerin azaldığı görülmüştür. Antioksidandan zengin beslenme çikolata kistindeki kronik iltihabi durumu azaltabilir. B6, B1 ve E vitaminleri ile magnezyum, omega 3 ve omega 6 yağ asitlerinin diyete eklenmesinin çikolata kisti sorunu olan kişilerde ağrı kesici ve iltihabi durumu azaltıcı etki gösterdiği de bilinir. Ayrıca sebze, lif ve antioksidandan zengin bir diyetin uygulanması koruyucu etki yapabilir.
