Afet Döneminde Kadın Sağlığı
Kahramanmaraş merkezli yaşanan iki depremin Türkiye ve Suriye’de yaklaşık 23 milyonluk nüfusu etkilediği düşünülüyor. Afetler sonucunda can ve mal kayıpları yaşanmasının yanı sıra toplumda pek çok sağlık sorunuyla da karşı karşıya gelinir. Afetlerde kadın ve erkekler farklı sağlık sorunları yaşar. Cinsiyet bazlı bakıldığında kadınlar sağlık sorunlarından daha fazla etkilenmektedir. Deprem gibi afetler sonrasında kadın sağlığına dair merak edilen sorular ve bilinmesi gerekenleri bu yazımızda bulabilirsiniz.
Deprem Gibi Afetler Sonrası Kadınlarda Hangi Hastalıklar Görülür?
Afetlerden sonra kadınların cinsel ve üreme sağlığı tehdit altına girebilir ve sağlık hizmetine ulaşımda zorluklar yaşanabilir. Acil obstetrik durumlar, alt ürogenital sistem enfeksiyonları, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, cinsel istismar, cinsel şiddet ve aile içi şiddet gibi durumlar kriz anlarında artmaktadır. Afet ortamlarında morbidite ve mortalite etkilenir.
Yapılan araştırmalarda doğal afetlerden sonra kadınlarda menstrüasyon bozukluğu, pelvik inflamatuar hastalık, erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek sahibi olma, kadınların cinsel yaşamlarında memnuniyetsizlik, istenmeyen gebeliğe sahip olma riskinin arttığı bildirilmiştir.
Afet bölgelerinde hijyen malzemelerine ulaşım güçlüğü, umumi tuvaletlerin kullanılması gibi sebeplerden dolayı vajinal enfeksiyonlar ve üriner enfeksiyonlar sık görülebilir. Vajende yanma hissi, kaşıntı, kötü kokulu akıntı, idrar yaparken yanma, idrarda kan gelmesi gibi durumlarda yaygın iltihabi duruma yol açmamak için sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Strese Bağlı Nedenlerle Adet Düzensizliği Görülebilir mi?
Adet düzensizliği ve adet görmeme gibi adet döngüsü anormallikleri, fiziksel, çevresel, sosyal ve psikolojik faktörlerden kaynaklanan stres ile ilişkilendirilir. Çalışmalarda bu durumun 1 yıla kadar uzayabildiği bildirilmiştir. Adet döneminde görülebilecek düzensizlikler nedeniyle zaten doğum kontrolünde başarısı düşük olan takvim yöntemi gibi klasik metotların koruyuculuğunun çok daha düşük olduğu akılda tutulmalıdır. Özellikle bu dönemde istenmeyen gebeliklerin de önlenebilmesi için mutlaka güvenli bir doğum kontrol metodu kullanılmalıdır. Çok yoğun adet kanamaları, adet düzensizliğine kasık ağrısı eşlik etmesi durumlarında ise doktor kontrolüne gidilmelidir.
Afet Yerinde Kadınlar Ortak Tuvalet Kullanıldığı Ortamlarda Kişisel Hijyeni Nasıl Sağlayabilir?
Amerikan Mikrobiyoloji Derneği tarafından yapılan bir araştırmaya göre, umumi tuvaletlerin klozet kapaklarında ve sabunluklarda yaklaşık 77 bin farklı bakteri ve virüs türü bulunabilir. Buna E.coli, Salmonella, Coliform ve rotavirus gibi bir dizi mikrop dahildir. Umumi tuvaletlerde hijyene dikkat edilmemesi durumunda idrar yolu enfeksiyonu, vulvar, vajinal enfeksiyonlar ve bağırsak enfeksiyonları gibi hastalıklara yakalanma konusunda büyük bir risk altında olunabilir. Umumi tuvaletleri kullanırken dikkat edilmesi gerekenler şöyle sıralanabilir:
Yüzeylere Direkt Dokunulmamalı: Kapı koluna doğrudan dokunulmamalı. Kapı kolu bir peçete yardımıyla açılıp kapatılmalı. Kullanılan tuvalet klozet ise oturmadan önce ciltle temas edecek yüzeylere peçete serilebilir veya bu yüzeyler bir dezenfektan ile temizlenip bu şekilde tuvalet kullanılabilir.
Yüzünüze Dikkat: Tuvalete girerken dokunulması gereken yerlere dokunup, sonra yüzü dokunulmaması gerekir. Bunu başarmanın bir yolu da temiz el-kirli el yöntemidir. Bir el çevre için, diğer el kendiniz için kullanılabilir. Bu, daha az çapraz kontaminasyon ihtimali anlamına gelir. Unutmayın, ayrılırken eller yıkanacak. Bu yüzden bu aşamada çok fazla endişelenilmemeli. Sadece yüzünüze dokunulmamalı.
Çanta ve Montlar Yere Koyulmamalı: Umuma açık tuvaletlerde zemin tahmin edileceği gibi en kirli alanlardır. Bu nedenle yapılabiliyorsa çantalar, paltolar, diğer eşyalar mümkünse yüksek bir yüzeye koyulmalı. Hatta mümkünse sizi dışarıda varsa sizi bekleyen yakınınıza verilmeli.
Genital Bölge Temizliği: Genital bölge önden arkaya doğru temizlenip kurulanmalı. Vajina içerisi su ile yıkanmamalı, sabun veya jel kullanılmamalı. Vajinal doğal flora bu sayede bozulmadan durabilir.
WC Temizliği: Tuvalette iş biter bitmez sifonu çekmeden önce tuvaletin kapağı kapatılmalı. Bu, tuvaletin içindeki havayı hapseder ve mikropların odaya yayılmasını engeller. Tuvaletin sifonunu çekildiğinde, etraftaki havaya mikroplar saçılabilir ve bu mikroplar daha sonra mevcut yakın yüzeylere yerleşir. Yüzeyler anti-mikrobiyallerle temizlenmedikçe, bunlar bir tehlike haline gelir.
El Yıkama: Bu adımı atlayıp temizlemek için el jeli ve mendil kullanmak için doğrudan dışarı çıkan insanların sayısına şaşıracaksınız. Ancak unutulmamalıdır; el jelinin mikropları öldürmede sabun ve sudan daha az etkili olduğu kanıtlanmıştır, bu nedenle tuvaletten ayrılmadan önce eller en az 20 saniye yıkanmalı ve kurutulmalıdır. Dışarı çıkarken, temiz ellerle bir şeylere dokunmamaya çalışılmalıdır. Çıkarken kapı kollarına ve diğer eşyalara dikkat edilmeli. Dirsekler, kollar veya kapıya dokunmamak için peçete kullanılabilir.
Unutmayın herkes bu kurallara ne kadar dikkat ederse, temizlik koşulları o kadar sağlanmış olacaktır.
Afet Durumunda Ped Bulunamadığı Zamanlarda Ne Yapılabilir?
Acil durumlarda hijyenik pedlere ulaşmak zor olabilir. Böyle bir durumda tuvalet kağıdı pedlere bir alternatif olabilir. Tuvalet kağıdından bir parça, rulo şekline getirilip kullanılabilir veya bulunabilirse arasına pamuk yerleştirilebilir. Yine çocuk bezleri geçici ped olarak kullanılabilir. İşler kötüye gittiğinde geçici bir önlem olarak eski kıyafetler kullanılabilir. Ancak bunların temiz olması önemlidir. Bu çaba ve stresten kurtarabilir. Cinsel aktif olan kadınlar mümkünse tampon, menstruel kapları da kullanabilir ancak bunların sık değiştirilmesi gerektiği asla unutulmamalıdır.
Afet Durumunda Hamile Kadınlarda Hangi Sorunlar Görülebilir?
Çalışmalar, afet ve kötü gebelik sonuçları arasında bir ilişki olduğunu göstermektedir. Afetlerin ardından gözlemlenen sonuçlar arasında erken gebelik kaybı, doğum kusurları (muhtemelen toksik maruziyet veya folik asit takviyesi gibi önleyici tedbirlerin eksikliği ile ilgili), düşük doğum ağırlığı, erken doğum ve plasental erken ayrılma yer alır. Ayrıca afet durumunda ev koşullarında beslenmeden çadır kent koşullarında beslenmeye geçiş nedeniyle de bazı sağlık sorunlarıyla da sık olarak karşılaşılabilir. Afetlerde protein-enerji yetersizliği, diyare (ishal), anemi, vitamin yetersizlikleri, yeme davranışı bozuklukları ve kronik hastalıklar (diyabet koması, gastrointestinal sistem kanamaları) gibi beslenme sorunları görülür.
Afet Durumunda Hamile Kadınlar Nelere Dikkat Etmelidir?
Güvenli doğum, anne ve bebek sağlığının korunması için mutlaka kontrolüne gidilmelidir. Kontroller sırasında gebelikleri ile önceden tespit edilmiş riskler hekimlere iletmelidir. Beslenme sorunlarına karşı gebelerin beslenmelerinde protein alımına ve su tüketimine önem verilmesi gerekir. Gebeliğin ilk 3 ayında folik asit takviyesi, demir desteği uygulaması, gebeliğin 4’üncü ayının başından (ikinci trimester) itibaren gebelik süresince ve doğum sonrası 3 ay süreyle D vitamini desteği, yine 12’nci haftadan itibaren gebelik süresince ve doğum sonrası 6 ay süreyle devam ettirilmelidir.
Gebelikte önerilen aşılar mutlaka tamamlanmalıdır. Burada özellikle tetanoz aşısı son 10 yıl içerisinde dozlar tamamlandıysa bir doz tamamlanmadıysa 2 doz şeklinde yapılması unutulmamalıdır.
Afet Durumunda Emziren Anneler Nelere Dikkat Etmelidir?
Emzirme, afet ortamlarında teşvik edilmeli ve desteklenmelidir. Çünkü anne sütü, genellikle bir afet anında bebek için tek güvenilir besin kaynağıdır.
Formül mama ile beslenen bebekler, kısmen anne sütünde koruyucu antikorların olmaması nedeniyle enfeksiyon ve ishale karşı daha hassastır. Ayrıca mama yapmak için temiz su ve temiz şişe bulunamayabilir veya mama kontamine olabilir. Sonuç olarak, formül mama ile beslenen bebeklerde dehidrasyon (sıvı kaybı) ve yetersiz beslenme gelişebilir. İlk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmeyen bir çocuğun hayatını kaybetme olasılığı, sadece anne sütü alan bir bebeğe kıyasla 14 kat daha fazladır.
Emzirme sadece beslenme için değildir. Aynı zamanda anne-bebek bağına yardımcı olur ve anne kaygısını ve stresini azaltır. Stres altındaki kadınlar süt üretebilir ve sütten kesilen birçok kadın, isterlerse ve uygun şekilde desteklenirlerse yeniden emzirmeye başlayabilirler. Afet yardımında, yeni annelere beslenme, hidrasyon ve emzirme için güvenli yerlerin yanı sıra dikkat, koçluk ve duygusal destek sağlanmalıdır.
