Kısırlık (İnfertilite) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Kısırlık Nedir?

Kısırlık (infertilite) , bir çiftin düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen bir yıl boyunca gebelik elde edememesi durumudur. Bu sorun, kadın, erkek ya da her iki tarafta bulunan sağlık sorunlarından kaynaklanabilir. Kısırlık, hem fiziksel hem de duygusal anlamda etkileri olabilen, genellikle tıbbi bir değerlendirme ve tedavi gerektiren bir durumdur. Dünya genelinde çiftlerin yaklaşık %10-15’ini etkileyen yaygın bir sağlık sorunudur.

Kısırlık, dünya genelinde her altı kişiden birini etkileyen yaygın bir sağlık sorunudur. Yetişkinlerin yaklaşık %17, 5’i, yaşamlarının bir döneminde kısırlık problemiyle karşılaşmaktadır. Bu durum, gelir düzeyinden bağımsız olarak tüm bölgelerde benzer oranlarda görülmektedir. Kısırlık, düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen 12 ay veya daha uzun süre gebelik elde edilememesi olarak tanımlanır. Genetik faktörler, üreme sistemi bozuklukları ve yaşam tarzı etkenleri, kısırlığın en sık karşılaşılan nedenleri arasındadır. Sigara kullanımı, aşırı alkol tüketimi ve obezite gibi alışkanlıklar da kısırlık riskini artırabilir. Bu yaygınlık, üreme sağlığı hizmetlerine erişimin artırılmasının ve bu sorunun çözümü için farkındalık oluşturulmasının önemini ortaya koymaktadır.

Kısırlık, birçok durumda uygun tedavi yöntemleriyle üstesinden gelinebilecek bir sorundur. Altta yatan nedene bağlı olarak hormon tedavileri, ilaçlar, cerrahi müdahaleler veya yardımcı üreme teknikleri kullanılabilir. Tüp bebek (IVF), en yaygın ve etkili yardımcı üreme yöntemlerinden biridir. Bu yöntemde, kadının yumurtaları laboratuvar ortamında erkekten alınan spermle döllenir ve elde edilen embriyolar, anne adayının rahmine transfer edilir. Tüp bebek tedavisi, özellikle diğer yöntemlerle sonuç alınamayan durumlarda veya yumurta ya da spermle ilgili ciddi sorunlar olduğunda tercih edilir. Gelişen teknolojiler sayesinde tüp bebek başarı oranları her geçen gün artmakta ve birçok çiftin çocuk sahibi olma hayalini gerçekleştirmektedir.

Kısırlık Nasıl Olur?

Kadınlarda kısırlık genellikle yumurtlama sorunları, fallop tüplerinin tıkanıklığı veya rahimde yapısal bozukluklardan kaynaklanır. Polikistik over sendromu (PCOS) ve endometriozis (çikolata kisti) gibi durumlar da yaygın nedenler arasındadır. Erkeklerde ise kısırlığın temel nedenleri düşük sperm sayısı, sperm hareketliliği sorunları veya hormonal dengesizlikler olabilir. Her iki cinsiyette de kısırlık, çevresel faktörler, yaşam tarzı ve genetik bozukluklardan etkilenebilir.

Kadınlarda Kısırlık

Kadınlarda kısırlık genellikle yumurtlama sorunları, fallop tüplerinin tıkanıklığı veya rahim yapısındaki anormalliklerden kaynaklanır. En sık görülen nedenler arasında polikistik over sendromu (PCOS), endometriozis ve tiroid bozuklukları yer alır. Hormonal dengesizlikler, yumurtlama döngüsünü etkileyerek düzenli yumurta üretimini engelleyebilir. Ayrıca, yaş faktörü kadınlarda doğurganlığı önemli ölçüde etkiler; 35 yaşından sonra yumurta kalitesi ve rezervi azalır. Bunun yanında sigara kullanımı, stres, aşırı kilo ya da aşırı zayıflık gibi yaşam tarzı faktörleri de kadınlarda kısırlığa katkıda bulunabilir.

Erkeklerde Kısırlık

Erkeklerde kısırlık genellikle düşük sperm sayısı, sperm hareketliliğinin zayıf olması veya şekil bozuklukları gibi sperm kalitesine ilişkin sorunlardan kaynaklanır. Hormonal dengesizlikler, testislerde yapısal sorunlar, enfeksiyonlar ve genetik faktörler de erkeklerde kısırlığın temel nedenleri arasındadır. Varikosel (testis damarlarında genişleme) gibi durumlar sperm üretimini olumsuz etkileyebilir. Ayrıca sigara, alkol, uyuşturucu kullanımı, obezite ve çevresel toksinlere maruz kalma gibi dış faktörler de erkeklerde doğurganlığı azaltabilir. Erken teşhis ve uygun tedavi ile birçok erkek kısırlık sorununu aşabilir.

Kısırlık Neden Olur?

Kısırlığın nedenleri arasında hormon dengesizlikleri, tüplerin tıkanıklığı, endometriozis (çikolata kisti), miyomlar veya yumurtlama sorunları gibi kadın sağlığına özgü faktörler yer alır. Erkeklerde ise sperm üretimindeki problemler, genetik bozukluklar, hormonal eksiklikler ve enfeksiyonlar yaygın nedenlerdir. Ayrıca sigara kullanımı, aşırı alkol tüketimi, obezite, stres ve çevresel toksinler gibi yaşam tarzı faktörleri her iki cinsiyette de kısırlığa yol açabilir. Bazı durumlarda kısırlığın nedeni tıbbi olarak belirlenemeyebilir ve bu, "açıklanamayan kısırlık" olarak adlandırılır.

Kısırlık nedenleri şunlardır:

• Kadında yumurtlama bozukluklarının bulunması.
• Fallop tüplerinde tıkanıklık veya hasar olması.
• Endometriozis hastalığının varlığı.
• Rahimde şekil bozuklukları veya yapısal anormallikler.
• Polikistik over sendromu (PCOS) gibi hormonal dengesizlikler.
• İleri yaş nedeniyle doğal doğurganlığın azalması.
• Erkekte düşük sperm sayısı veya sperm hareketliliğinin azalması.
• Sperm şekil bozuklukları veya sperm üretimindeki anormallikler.
• Cinsel yolla bulaşan hastalıkların neden olduğu hasarlar.
• Hormonal sorunlar, tiroit hastalıkları veya diyabet gibi sistemik hastalıklar.
• Sigara, alkol, uyuşturucu kullanımı ve çevresel toksinlere maruz kalma.
• Aşırı stres, düzensiz yaşam tarzı ve obezite gibi yaşam tarzı faktörleri.
• Açıklanamayan kısırlık (sebebi bilinmeyen infertilite).

Kısırlık Belirtileri Nelerdir?

Kısırlık genellikle fark edilir bir belirtiye neden olmaz, ancak altta yatan sorunlara bağlı olarak bazı ipuçları ortaya çıkabilir. Kadınlarda düzensiz adet döngüleri, adet sancılarının şiddetlenmesi veya tamamen adet görememe yaygın belirtiler arasındadır. Erkeklerde ise cinsel fonksiyon bozuklukları, testislerde şişlik veya ağrı, hormonal dengesizliklere bağlı saç ve vücut kıllarında azalma gibi belirtiler görülebilir. Bununla birlikte, çiftlerin bir yıl boyunca düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen gebelik elde edememesi, genellikle kısırlığın en net göstergesidir.

Kadınlarda Kısırlık Belirtileri

Kadınlarda kısırlık belirtileri genellikle adet döngüsüyle ilişkilidir. Düzensiz adet döngüleri, adet görmeme ya da aşırı ağrılı adetler sık karşılaşılan belirtilerdir. Yumurtlama problemlerine bağlı olarak hormon seviyelerinde dengesizlikler meydana gelebilir ve bu durum tüylenme, ciltte akne ya da kilo alımı gibi yan etkilerle kendini gösterebilir. Ayrıca, sık sık düşük yapma, rahimde ağrı veya anormal vajinal kanama gibi durumlar da kadınlarda kısırlığa işaret edebilir.

Kadınlarda kısırlık belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Düzensiz adet döngüleri.
• Hiç adet görmeme (amenore) veya seyrek adet görme.
• Adet sırasında aşırı ağrı veya yoğun kanama.
• Yumurtlama bozuklukları nedeniyle hamile kalmada zorluk.
• Pelvik ağrı veya cinsel ilişki sırasında ağrı.
• Endometriozis gibi hastalıkların belirtileri.
• Hormonal dengesizliklere bağlı aşırı tüylenme veya akne.
• Meme ucundan süt benzeri akıntı gelmesi (galaktore).

Erkeklerde Kısırlık Belirtileri

Erkeklerde kısırlık belirtileri daha az belirgin olabilir ancak bazı durumlarda testislerde ağrı, şişlik veya hassasiyet görülebilir. Cinsel istekte azalma, sertleşme veya boşalma sorunları gibi cinsel fonksiyon bozuklukları da kısırlık belirtisi olabilir. En sık rastlanan belirti, sperm kalitesindeki düşüklük nedeniyle gebelik sağlanamamasıdır. Hormonal dengesizlikler sonucunda vücut kıllarında azalma veya meme büyümesi gibi belirtiler de erkeklerde kısırlığa işaret edebilir. Bu tür durumlarda detaylı bir değerlendirme için tıbbi yardım alınması önemlidir.

Erkeklerde kısırlık belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Düşük sperm sayısı veya sperm hareketliliğinde azalma.
• Testislerde ağrı, şişlik veya kitle oluşumu.
• Cinsel işlev bozuklukları, örneğin ereksiyon problemleri.
• Düşük cinsel istek.
• Hormonal dengesizliklere bağlı vücut kıllarında azalma.
• Testislerin küçük veya anormal şekilde gelişmiş olması.
• Ejakulasyon sırasında ağrı veya diğer anormallikler.
• Geçirilmiş enfeksiyonlar veya cinsel yolla bulaşan hastalıkların kalıcı etkileri.

Kısırlık Tanısı ve Uygulanan Testler

Kısırlık tanısında, çiftin tıbbi geçmişi ayrıntılı bir şekilde değerlendirilir ve fiziksel muayeneler yapılır. Kadınlarda hormon seviyelerini değerlendirmek için kan testleri, yumurtlama durumunu kontrol eden ultrason ve rahim ile fallop tüplerinin durumunu incelemek için histerosalpingografi (HSG) gibi görüntüleme testleri uygulanır. Erkeklerde ise sperm analizi, hormon testleri ve bazı durumlarda testislerin ultrasonu gibi incelemeler yapılır. Her iki tarafın da detaylı bir şekilde değerlendirilmesi, kısırlık nedeninin belirlenmesi için gereklidir.

Kadınlarda Uygulanan Testler

Kadınlarda kısırlık tanısı koymak için öncelikle tıbbi geçmiş ve yaşam tarzı değerlendirilir. Hormon seviyelerini kontrol etmek için kan testleri yapılır ve yumurtlama düzenini incelemek için bazal vücut sıcaklığı ölçümleri veya ultrason görüntüleme kullanılır. Rahim ve fallop tüplerinin yapısını değerlendirmek için genellikle histerosalpingografi (HSG) veya sonohisterografi gibi görüntüleme yöntemleri uygulanır. Endometriozis veya diğer rahim içi sorunların tespiti için laparoskopi gibi cerrahi inceleme yöntemlerine de başvurulabilir. Bu testler, kısırlığın nedenini belirlemek ve uygun tedavi planını oluşturmak için kritik öneme sahiptir.

Kadınlarda kısırlık tanısı için uygulanan testler arasında şunlar yer alır:

• Ovülasyon testleri : Yumurtlamanın düzenli olup olmadığını belirlemek için hormon seviyelerinin ölçülmesi yapılır.
• Ultrason : Rahim ve yumurtalıkların yapısal durumunu incelemek için kullanılır.
• Histerosalpingografi (HSG) : Fallop tüplerinin açık olup olmadığını ve rahimdeki yapısal bozuklukları tespit etmek için X-ray ile yapılan bir testtir.
• Histeroskopi : Rahim içi anomalileri veya polip gibi sorunları değerlendirmek için rahim içine ince bir kamera yerleştirilerek yapılan bir işlemdir.
• Laparoskopi : Endometriozis veya pelvik yapışıklıkları incelemek için karın içine küçük bir kamera yerleştirilerek yapılan cerrahi bir işlemdir.
• Kan testleri : Yumurtalık rezervlerini ve hormon seviyelerini değerlendirmek için kullanılır.

Erkeklerde Uygulanan Testler

Erkeklerde kısırlık tanısında ilk adım, sperm kalitesini değerlendirmek için yapılan semen analizidir. Bu testte sperm sayısı, hareketliliği ve şekli detaylı bir şekilde incelenir. Hormonal dengesizliklerin belirlenmesi için kan testleri yapılır ve testislerin yapısal problemlerini görmek için ultrason kullanılabilir. Gerekli durumlarda genetik testler uygulanarak kromozom anormallikleri veya genetik faktörler değerlendirilir. Ayrıca, enfeksiyon veya varikosel gibi durumların teşhisi için fiziksel muayene ve ek testler de yapılabilir. Bu süreç, kısırlığın altında yatan nedenin doğru bir şekilde tespit edilmesine olanak tanır.

Erkeklerde kısırlık tanısı için uygulanan testler arasında şunlar yer alır:

• Semen analizi : Sperm sayısını, hareketliliğini ve şeklini değerlendirmek için yapılan temel testtir.
• Hormon testleri : Testosteron ve diğer üreme hormonlarının seviyesini kontrol etmek için yapılır.
• Genetik testler : Sperm üretimindeki bozuklukların genetik bir nedeni olup olmadığını belirlemek için uygulanır.
• Skrotal ultrason : Testislerdeki yapısal anormallikleri veya varikosel gibi sorunları değerlendirmek için yapılır.
• Ejakülasyon sonrası idrar analizi : Sperm ejakülasyon sırasında mesaneye geri dönüyorsa bunu belirlemek için yapılır.

Kısırlık Tedavisi

Kısırlık tedavisi, sorunun kaynağına ve çiftin durumuna bağlı olarak değişir. Yumurtlama sorunları ilaçlarla tedavi edilebilirken, fallop tüplerinin tıkanıklığı gibi yapısal sorunlar cerrahi müdahaleler gerektirebilir. Erkeklerde sperm kalitesini artırmaya yönelik hormon tedavileri veya mikrocerrahi yöntemler uygulanabilir. Daha ileri durumlarda, aşılama (IUI) ve tüp bebek (IVF) gibi yardımcı üreme teknikleri kullanılarak gebelik sağlanabilir. Tedavi sürecinin başarılı olabilmesi için çiftlerin yaşam tarzı faktörlerini de iyileştirmesi önemlidir.

Kadınlar İçin Tedavi Seçenekleri

• Ovülasyon İlaçları : Yumurtlamayı teşvik etmek için klomifen sitrat veya gonadotropinler gibi ilaçlar kullanılır.
• Cerrahi Müdahale : Endometriozis, miyom veya fallop tüpü tıkanıklıklarının tedavisi için cerrahi işlemler uygulanır.
• Hormon Tedavisi : Polikistik over sendromu (PCOS) veya tiroid bozukluklarına bağlı hormonal dengesizliklerin tedavisi için uygulanır.
• Rahim içi sorunların düzeltilmesi : Polip, yapışıklık veya septum gibi rahim anomalileri histeroskopi ile tedavi edilir.

Erkekler İçin Tedavi Seçenekleri

• Sperm Kalitesini Artırıcı Tedaviler : Hormonal dengesizlikler için ilaç tedavisi veya yaşam tarzı değişiklikleri önerilir.
• Varikosel Cerrahisi : Testis damarlarındaki genişlemenin düzeltilmesi ile sperm kalitesi artırılabilir.
• Sperm Toplama Yöntemleri : Sperm bulunmayan erkeklerde testisten cerrahi yöntemlerle sperm alınabilir (TESA veya TESE).

Yardımcı Üreme Teknikleri (ART)

• İntrauterin İnseminasyon (IUI) : Spermlerin laboratuvarda hazırlanıp doğrudan rahime yerleştirilmesi işlemidir.
• In Vitro Fertilizasyon (IVF - Tüp Bebek) : Yumurtaların laboratuvarda spermle döllenmesi ve oluşan embriyonun rahme transfer edilmesidir.
• İntrasitoplazmik Sperm Enjeksiyonu (ICSI) : Tek bir spermin doğrudan yumurtaya enjekte edildiği tüp bebek yöntemidir.
• Donör Yumurta veya Sperm Kullanımı : Yumurta veya sperm kalitesi düşük olan çiftler için bir donörden alınan gametler kullanılabilir.
• Taşıyıcı Annelik : Rahim ile ilgili sorun yaşayan kadınlar için embriyonun bir taşıyıcı anneye yerleştirilmesi yöntemidir.

Kısırlık (infertilite) çiftlerin düzenli ve korunmasız ilişkiye girmelerine rağmen 1 yıl içinde gebeliğin gerçekleşmemesi olarak tanımlanır. Ancak, 35 yaşın üstündeki kadınlarda düzenli ve korunmasız olarak ilişkiye girilmesine rağmen hamilelik gerçekleşmiyorsa gerekli tetkik ve tedavilere daha erken başlanabilir.

Üreme çapındaki her 100 çiftten 10 ile 15'inde kısırlık görülebilir. Yaş ilerledikçe görülme sıklığı artar. Kısırlık üreme sistemi ile ilgili bir sağlık sorunudur. Tek bir sebebe bağlı olabildiği gibi; birkaç faktörün birleşmesi ile de gerçekleşebilir. Kısırlık , üreme sisteminin vücudun üreme işlevini yerine getirme yeteneğini bozan bir hastalıktır.

İnfertilitenin üstesinden gelebilmek için güvenli ve etkili birçok tedavi yöntemi bulunuyor. Bu tedaviler çiftlerin bebek sahibi olma şansını artırıyor.

Kısırlığın nedeni, kadına veya erkeğe ait olabileceği gibi yüzde 10-15’lik hasta grubunda tüm araştırmalara rağmen hala bir neden bulunamıyor.

• Kadın tarafından sağlıklı yumurta üretimi
  
• Erkek tarafından kaliteli sperm üretimi
• Spermin yumurtaya ulaşmasını sağlayan sağlıklı fallop tüpleri
• Spermin yumurtayı döllemesi
• Döllenmiş yumurtanın rahimde içinde tutunabilmesi
• Yeterli embriyo kalitesi