FOR INTERNATIONAL PATIENTS
Vaskülit (Damar İltihabı) Nedir?
Vaskülit (damar iltihabı) , kan damarlarının iltihaplanması sonucu damar duvarında kalınlaşma, zayıflama, daralma ve yara izi gibi değişikliklerin meydana gelmesiyle karakterize bir hastalıktır. Bu durum, kan akışını kısıtlayarak ilgili organ ve dokularda hasara yol açabilir. Vaskülit, anjiyit veya arterit olarak da bilinir ve çeşitli türleri bulunur; bazıları nadir görülürken bazıları daha yaygındır. Hastalık sadece tek bir organı veya birden fazla organı etkileyebilir. Vaskülit kısa süreli ise akut, uzun süreli ise kronik olarak adlandırılır. Herkesin başına gelebilmesine rağmen bazı vaskülit türleri belirli yaş, cinsiyet veya genetik yatkınlığı olan gruplarda daha sık görülmektedir. Hafif vakalar kendiliğinden iyileşebilirken, şiddetli vaskülit türleri ilaç tedavisi gerektirebilir.
Vaskülit (Damar İltihabı) Nasıl Ortaya Çıkar?
Vaskülit (damar iltihabı), bağışıklık sisteminin yanlışlıkla kan damarlarına saldırmasıyla ortaya çıkar ve bu durum damar duvarında iltihaplanmaya neden olur. Bu iltihaplanma sonucu damar duvarı kalınlaşır, zayıflar, daralır veya yara izi oluşur, bu da kan akışını kısıtlayarak organ ve dokularda hasara yol açabilir. Vaskülit çeşitli faktörlerle tetiklenebilir; enfeksiyonlar (özellikle viral enfeksiyonlar), otoimmün hastalıklar (örneğin lupus, romatoid artrit), bazı kanser türleri ve belirli ilaçlar bağışıklık sisteminin aşırı tepki göstermesine neden olabilir. Bazı durumlarda ise vaskülitin nedeni bilinmez ve bu tür vakalar "idiyopatik" olarak adlandırılır.
Vaskülit (Damar İltihabı) Belirtileri Nelerdir?
Vaskülit (damar iltihabı) belirtileri, etkilenen damarların boyutu ve vücuttaki yerleşim yerine bağlı olarak çeşitlenir. Genel belirtiler arasında ateş, yorgunluk, kilo kaybı, kas ve eklem ağrıları gibi yaygın enflamasyon belirtileri bulunur. Ciltte döküntü, morluk veya yara izleri, vaskülitin deriyi etkilediğini gösterebilir. Eğer damarlar sinirleri etkilerse ellerde ve ayaklarda uyuşma veya güçsüzlük gibi nörolojik belirtiler ortaya çıkabilir. Sindirim sisteminde damarlar etkilenmişse karın ağrısı, bulantı veya dışkıda kan görülmesi olasıdır. Böbreklerin etkilenmesi durumunda idrarda kan veya yüksek tansiyon gibi belirtiler gözlemlenebilir. Gözlerde damar iltihabı ise görme kaybı veya bulanık görmeye neden olabilir.
Vaskülit (damar iltihabı) belirtileri şunlardır:
- Ateş ve halsizlik,
- Kilo kaybı,
- İştah kaybı,
- Eklem ve kas ağrıları,
- Ciltte döküntü, kızarıklık veya peteşi benzeri lekeler,
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma,
- Nefes darlığı veya göğüs ağrısı,
- Karın ağrısı, bulantı veya kusma,
- İdrarda kan veya koyu renkli idrar,
- Sinir sistemi ile ilgili belirtiler (baş ağrısı, kafa karışıklığı veya felç gibi),
- Gözlerde kızarıklık, bulanık görme veya görme kaybı,
- Yorgunluk ve genel halsizlik hissi.
Vaskülit (damar iltihabı), vücuttaki hemen her bölgede ve farklı organlarda bulunan kan damarlarında ortaya çıkabilir. Ciltte oluştuğunda kızarıklık, döküntü veya morluk gibi belirtiler verirken beyin damarlarında meydana gelirse baş ağrısı, nöbet veya felç gibi nörolojik semptomlara neden olabilir. Akciğerlerdeki damarları etkilediğinde nefes darlığı ve öksürük, böbreklerde ortaya çıktığında ise idrarda kan veya böbrek fonksiyonlarında bozulmaya yol açabilir. Sindirim sistemindeki damarların iltihaplanması karın ağrısı, bulantı ve kanlı dışkıya neden olurken; gözlerdeki damarların etkilenmesi görme kaybı veya bulanık görmeye sebep olabilir.
Vaskülit (Damar İltihabı) Neden Olur?
Vaskülit, bağışıklık sisteminin kan damarlarına saldırarak iltihaba yol açması sonucu ortaya çıkar ve bu durumun nedenleri oldukça çeşitlidir. En yaygın nedenlerden biri lupus, romatoid artrit ve Sjögren sendromu gibi otoimmün hastalıklardır. Bu hastalıklarda bağışıklık sistemi yanlışlıkla vücuda saldırarak vaskülite yol açabilir. Enfeksiyonlar (örneğin hepatit B ve C virüsleri) bağışıklık sistemini tetikleyerek damar iltihabına sebep olabilir. Bazı kanser türleri (özellikle kan ve lenf sistemi kanserleri), vücudun aşırı bağışıklık yanıtı oluşturmasına neden olabilir. Ayrıca, belirli ilaçlara (antibiyotikler, bazı diüretikler gibi) karşı gelişen aşırı duyarlılık reaksiyonları da vaskülite yol açabilir. Vaskülitin kesin nedeni bilinmeyen türleri de vardır ve bunlar genellikle “idiyopatik” olarak adlandırılır.
Vaskülit nedenleri arasında şunlar yer alır:
- Otoimmün hastalıklar (örneğin, lupus, romatoid artrit veya Sjögren sendromu),
- Enfeksiyonlar (özellikle hepatit B, hepatit C gibi bazı viral enfeksiyonlar),
- Bağışıklık sisteminde bozukluklar veya genetik yatkınlık,
- Bazı ilaçların yan etkileri (özellikle antibiyotikler, diüretikler, nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar),
- Kanser türleri (örneğin, lenfoma veya lösemi gibi hematolojik kanserler),
- Alerjik reaksiyonlar (bağışıklık sisteminin yanlışlıkla damarlara saldırması),
- Vaskülit öyküsü veya ailede vaskülit geçmişi,
- Sigara kullanımı ve toksinlere maruz kalma,
- İleri yaş ve kronik hastalıklar (diyabet, hipertansiyon gibi faktörler vaskülit riskini artırabilir).
Vaskülit (Damar İltihabı) Türleri Nelerdir?
Vaskülit (damar iltihabı) türleri, vücuttaki farklı boyutlardaki kan damarlarını etkileyebilen çeşitli alt gruplara ayrılır. Bu türler, damarların boyutuna, etkilenen organlara ve iltihabın doğasına göre sınıflandırılır ve her biri kendine özgü belirtiler ve tedavi yaklaşımları gerektirir. Vaskülit genel olarak büyük, orta, küçük ve değişken damar vasküliti olarak kategorize edilirken, bazı vakalarda tek bir organı etkileyen vaskülit türleri veya başka bir otoimmün hastalıkla bağlantılı vaskülit türleri de görülebilir. Bu çeşitlilik, vaskülitin yalnızca bir damar hastalığı olmadığını, aynı zamanda bağışıklık sistemi ile yakından ilişkili sistemik bir rahatsızlık olabileceğini ortaya koyar.
Büyük Damar Vasküliti (Large Vessel Vasculitis - LVV)
Büyük damar vasküliti, vücuttaki en büyük kan damarlarını, özellikle aorta ve büyük arterleri etkileyen bir vaskülit türüdür. Bu hastalık grubunda, damar duvarında iltihaplanma sonucu damar tıkanıklığı, daralma veya genişleme gibi ciddi sorunlar oluşabilir. Öne çıkan örnekleri Takayasu arteriti ve Dev hücre arteritidir.
Orta Damar Vasküliti (Medium Vessel Vasculitis - MVV)
Orta damar vasküliti, orta büyüklükteki arterleri ve daha küçük venleri etkileyen bir vaskülit türüdür. Orta boy damarların iltihaplanması, organ ve doku hasarına yol açabilir. Bu gruba Poliarteritis nodosa ve Kawasaki hastalığı gibi hastalıklar dahildir. Bu tür vaskülit, genellikle cilt, sinir sistemi ve iç organlarda hasara neden olur.
Küçük Damar Vasküliti (Small Vessel Vasculitis - SVV)
Küçük damar vasküliti, kılcal damarlar ve küçük venlerde iltihaplanmaya yol açar ve genellikle antikorların damar duvarlarına saldırması sonucu gelişir. Küçük damar vasküliti, iki ana alt türe ayrılır:
- ANCA ilişkili vaskülit (Anti-nötrofil sitoplazmik antikor ilişkili): Bu grupta Mikroskopik poliarterit, Granülomatöz poliarterit ve Eozinofilik granülomatoz poliarterit bulunur.
- İmmün kompleks ilişkili küçük damar vasküliti: Anti-glomerüler bazal membran hastalığı, Kriyoglobulinemi vasküliti, IgA vasküliti ve Anti-C1q vasküliti örnekleridir.
Değişken Damar Vasküliti (Variable Vessel Vasculitis - VVV)
Değişken damar vasküliti, her boyuttan damarı etkileyebilir ve geniş bir belirtiler yelpazesi gösterir. Bu tür vaskülitlerde, damar boyutuna bakılmaksızın çeşitli organ ve dokular etkilenebilir. Örnek olarak Behçet hastalığı ve Cogan sendromu verilebilir.
Tek Organ Vasküliti (Single-Organ Vasculitis - SOV)
Tek organ vasküliti, yalnızca bir organı etkileyen bir vaskülit türüdür. Örneğin, beyindeki damarlarda iltihaplanma veya yalnızca cilt damarlarında vaskülit görülebilir. Diğer organlara yayılmadığından, genellikle lokal tedavi yeterli olabilir.
Otoimmün Hastalıklarla İlişkili Vaskülit
Bu tür vaskülit, lupus veya sarkoidoz gibi diğer otoimmün hastalıklarla birlikte görülür. Bağışıklık sisteminin aşırı reaksiyon gösterdiği bu durumda, vaskülit genellikle hastalığın bir parçası olarak ortaya çıkar.
Diğer Hastalıklarla İlişkili Vaskülit
Bazı enfeksiyonlar veya kanser gibi hastalıklar da vaskülite neden olabilir. Bu durumda, vaskülit sistemik bir hastalıkla ilişkilidir ve temel hastalığın tedavisi, vaskülit semptomlarını hafifletebilir.
İlaçlara Bağlı Vaskülit
Bazı ilaçlar, özellikle hidralazin ve kokain gibi maddeler, bağışıklık sistemi üzerinden damar iltihabını tetikleyebilir. Bu tür vaskülit, ilacın kesilmesiyle genellikle düzelir, ancak bazı durumlarda ek tedavi gerekebilir.
Bu alt türler, vaskülitin vücuttaki farklı bölgeleri etkileyebileceğini ve tedavi yaklaşımlarının her türde farklılık gösterebileceğini gösterir.
Vaskülit (Damar İltihabı) Risk Faktörleri Nelerdir?
Vaskülit risk faktörleri arasında bazı yaşam tarzı, sağlık durumu ve genetik faktörler öne çıkar. Sigara içmek, damar iltihabını tetikleyebileceği için vaskülit riskini artırır. Kronik hepatit B ve hepatit C enfeksiyonları, bağışıklık sistemi yanıtını etkileyerek vaskülite yol açabilir. Romatoid artrit, lupus, skleroderma gibi otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin damar duvarlarına saldırma olasılığını artırarak vaskülit riskini yükseltir. Bazı vaskülit türleri belirli yaş ve cinsiyet gruplarında daha yaygın görülürken, ailede vaskülit öyküsü olması da genetik yatkınlık nedeniyle riski artırabilir.
Vaskülit hastalığında risk altında olan gruplar şunlardır:
- Otoimmün hastalığı olanlar,
- Genetik yatkınlık taşıyanlar,
- Bazı enfeksiyonlara maruz kalanlar,
- Bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler,
- Sigara içenler,
- İleri yaş grubundaki bireyler,
- Bazı ilaçları uzun süre kullananlar,
- Cinsiyet ((bazı vaskülit türleri belirli cinsiyetlerde daha sık görülür; örneğin, Takayasu arteriti genç kadınlarda daha yaygındır),
- Çevresel toksinlere veya kimyasallara maruz kalanlar.
Vaskülit (Damar İltihabı) Tanı Yöntemleri ve Uygulanan Testler
Vaskülit (damar iltihabı) tanısında çeşitli görüntüleme, laboratuvar ve biyopsi yöntemleri kullanılır. İlk olarak, tam kan sayımı (CBC), C-reaktif protein (CRP) ve eritrosit sedimentasyon hızı (ESR) gibi kan testleri, vücutta iltihaplanma olup olmadığını gösterir. Otoimmün bir hastalığa bağlı vaskülit şüphesinde antinükleer antikor (ANA) testi ve spesifik antikor testleri yapılabilir. Görüntüleme yöntemleri, vaskülitin vücuttaki yerini ve yayılımını değerlendirmek için kullanılır; bu amaçla röntgen, ultrason, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve bilgisayarlı tomografi (BT) gibi tekniklerden yararlanılır. Pozitron emisyon tomografisi (PET) özellikle damar duvarındaki iltihabı saptamada yararlıdır. Kesin tanı için biyopsi yapılması gerekebilir; bu işlemde etkilenen doku veya organdan örnek alınarak mikroskop altında incelenir.
Vaskülit tanısında uygulanan başlıca testler şunlardır:
- Kan testleri (iltihap göstergeleri ve bağışıklık yanıtını değerlendirmek için CRP, ESR [eritrosit sedimentasyon hızı], antinükleer antikor [ANA] ve antinötrofil sitoplazmik antikor [ANCA] testleri),
- İdrar tahlili (böbrekleri etkileyen vaskülit türlerinde idrarda kan, protein veya iltihap hücreleri aranır),
- Biyopsi (etkilenen doku veya organdan örnek alınarak mikroskop altında incelenir),
- Röntgen veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması (akciğerler gibi iç organlarda vaskülit olup olmadığını görmek için yapılır),
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) (damarların detaylı incelenmesi için özellikle beyin, sinir sistemi veya büyük damarları etkileyen vakalarda kullanılır),
- Anjiyografi (kan damarlarındaki daralma veya tıkanıklıkları göstermek için damar içine kontrast madde verilerek yapılan bir görüntüleme testi),
- Ekokardiyografi (kalp damarlarını veya kalp çevresindeki kan akışını değerlendirmek için yapılır),
- C-reaktif protein (CRP) ve eritrosit sedimentasyon hızı (ESR) testleri (vücutta inflamasyon olup olmadığını anlamak için yaygın olarak kullanılır).
Vaskülit (Damar İltihabı) Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Vaskülit tedavisi, iltihaplanan damarların boyutuna, tutulduğu organlara ve hastalığın şiddetine göre değişiklik gösterir. Hafif vakalarda nonsteroidal antienflamatuvar ilaçlar ağrı ve iltihabı kontrol altına almak için kullanılabilir. Daha ciddi vakalarda ise kortikosteroidler iltihabı azaltmak için temel tedavi aracıdır. Bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar, özellikle otoimmün kaynaklı vaskülitte etkili olabilir ve metotreksat, siklofosfamid gibi ajanlar bu amaçla kullanılır. Biyolojik ajanlar (rituksimab gibi) ise bağışıklık tepkisini hedef alarak tedavi sağlar. Bazı durumlarda, plazmaferez gibi özel tedavi yöntemleri de gerekli olabilir. Tedavi sürecinde, semptomları kontrol altına almak ve olası sorunları önlemek amacıyla düzenli doktor takibi önemlidir.