Tükürük Bezi Hastalıkları Nelerdir? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Tükürük Bezi Hastalığı Nedir?

Tükürük bezi hastalığı , tükürük bezlerini veya ürettikleri tükürüğü etkileyen enfeksiyöz, obstrüktif, neoplastik veya otoimmün rahatsızlıkları kapsayan bir grup hastalıktır. Bu hastalıklar, tükürük üretiminin azalmasına, tükürük akışının engellenmesine veya bezlerde anormal büyümelere neden olabilir.

Tükürük bezleri, ağız ve yüz çevresinde bulunan ve tükürük üreterek ağız sağlığını koruyan önemli salgı bezleridir. Üç büyük çift tükürük bezi—parotis (kulak önünde), submandibular (çene altında) ve sublingual (dilin altında)—ile ağız içinde yayılmış yüzlerce küçük bezden oluşur. Tükürük, sindirimi başlatan enzimler içerirken, ağız içini nemlendirerek yutmayı kolaylaştırır ve diş çürüklerini önleyen antimikrobiyal özellikler taşır. Tükürük bezi hastalıkları, bu bezlerin iltihaplanması (sialadenit), taş oluşumu (sialolitiazis), tümörler veya otoimmün hastalıklar nedeniyle fonksiyonlarını kaybetmesine yol açabilir. Bu durum, ağız kuruluğu, enfeksiyon ve çiğneme güçlüğü gibi sorunlara neden olarak hem ağız sağlığını hem de genel sağlığı olumsuz etkileyebilir.

Tükürük Bezi Hastalıkları Belirtileri Nelerdir?

Tükürük bezi hastalıklarının belirtileri, altta yatan nedene bağlı olarak değişmekle birlikte, genellikle ağız ve yüz bölgesinde belirgin semptomlarla kendini gösterir. En yaygın belirtiler arasında yemek sırasında veya sonrasında artan tükürük bezi şişliği ve ağrısı, ağız kuruluğu (xerostomia), yutma ve çiğneme güçlüğü, kötü tat veya kötü ağız kokusu yer alır.

Enfeksiyon kaynaklı hastalıklarda ateş, kızarıklık ve iltihaplı akıntı görülebilirken, tıkanıklığa bağlı durumlarda şişlik zamanla artabilir ve sertleşebilir. Tümör varlığında, bez bölgesinde ağrısız ancak büyüyen bir kitle hissedilebilir. Otoimmün hastalıklarda ise ağız kuruluğu ve göz kuruluğu gibi sistemik belirtiler ön plandadır. Erken teşhis ve uygun tedavi, ciddi komplikasyonları önlemek için büyük önem taşır.

Tükürük bezi hastalıklarının yaygın belirtileri şunlardır:

• Ağız kuruluğu (Xerostomia) : Yetersiz tükürük üretimi, ağızda kuruluk hissine ve konuşma, çiğneme ile yutkunma zorluklarına neden olabilir.
• Ağızda yapışkanlık hissi : Tükürüğün azalması, ağız içinde sürekli bir yapışkanlık hissine yol açabilir.
• Tükürük bezlerinde şişlik ve hassasiyet : Özellikle kulak önü, çene altı veya dil altı bölgelerinde görülen ağrılı veya ağrısız şişlikler tükürük bezlerinin iltihaplanmasına, tıkanmasına veya tümörlere işaret edebilir.
• Ağızda kötü tat veya kötü koku : Tükürük akışının azalması, bakteri birikimine ve ağız kokusuna neden olabilir.
• Yemek yerken veya tükürük salgılanırken ağrı : Özellikle yemek sırasında artan ağrı, tükürük bezi taşlarına (sialolitiazis) veya tıkanıklığa işaret edebilir.
• Çene, kulak veya boyun bölgesinde ağrı : Tükürük bezlerinin iltihaplanması veya tümörler nedeniyle bu bölgelerde hassasiyet ve rahatsızlık hissedilebilir.
• Tükürük kanallarından iltihaplı veya kanlı akıntı : Enfeksiyon (sialadenit) durumlarında tükürük bezlerinden irin veya kanlı akıntı gelebilir.
• Ateş ve halsizlik : Bakteriyel veya viral enfeksiyonlara bağlı olarak ateş ve genel vücut kırgınlığı görülebilir.
• Ağız içinde kist veya kitle hissi : Özellikle ranula gibi kistik lezyonlar, ağız tabanında şişlik oluşturabilir ve yutkunmayı zorlaştırabilir.
• Yüzde uyuşma veya kas zayıflığı : Bazı kötü huylu tükürük bezi tümörleri, yüz sinirlerine baskı yaparak yüzde uyuşukluk veya asimetriye neden olabilir.

Tükürük Bezi Hastalıkları Nelerdir?

Yaygın tükürük bezi hastalıkları arasında bakteriyel veya viral kaynaklı sialadenit, tükürük bezi taşları (sialolitiazis), iyi huylu ve kötü huylu tümörler, Sjögren sendromu gibi otoimmün bozukluklar ve tükürük eksikliğiyle karakterize ağız kuruluğu (xerostomia) bulunur. Bu hastalıklar, ağrı, şişlik, ağız kuruluğu, enfeksiyon ve çiğneme veya yutma güçlüğü gibi semptomlarla kendini gösterebilir. Tedavi, altta yatan nedene bağlı olarak antibiyotikler, taşların cerrahi olarak çıkarılması, tümörlerin rezeksiyonu veya tükürük üretimini artırıcı ilaçları içerebilir.

Tükürük Bezi Hastalıkları Neden Olur?

Tükürük bezi hastalıklarının nedenleri enfeksiyonlar, tıkanıklıklar, tümörler, otoimmün hastalıklar ve sistemik rahatsızlıklar olmak üzere çeşitli faktörlere dayanır. Bakteriyel ve viral enfeksiyonlar, özellikle Staphylococcus aureus gibi bakteriler veya kabakulak virüsü, tükürük bezlerinde iltihaplanmaya (sialadenit) yol açabilir.

Tükürük kanallarında kalsiyum birikimi sonucu oluşan taşlar (sialolitiazis), tükürüğün akışını engelleyerek ağrı ve şişmeye neden olabilir. Ayrıca, iyi veya kötü huylu tümörler bezlerin büyümesine ve fonksiyon kaybına yol açabilir. Sjögren sendromu gibi otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin tükürük bezlerine saldırarak tükürük üretimini azaltmasına neden olurken, radyasyon tedavisi veya bazı ilaçlar da tükürük bezlerinin işlevini bozarak ağız kuruluğuna yol açabilir.

Tükürük bezi hastalıklarının başlıca nedenleri şunlardır:

• Enfeksiyonlar ve iltihaplanmalar (Sialadenit) : Bakteriyel (örneğin Staphylococcus aureus) veya viral (örneğin kabakulak) enfeksiyonlar, tükürük bezlerinde ani şişlik, ağrı ve iltihaplanmaya yol açabilir.
• Tükürük bezi taşları (Sialolitiazis) : Tükürük kanallarında kalsiyum içeren taşların oluşması, tükürük akışını engelleyerek şişlik, ağrı ve ikincil enfeksiyonlara neden olabilir.
• Tümörler (Neoplastik hastalıklar) : Tükürük bezlerinde iyi huylu (pleomorfik adenom, Warthin tümörü) veya kötü huylu (mukoepidermoid karsinom, adenoid kistik karsinom) tümörler gelişebilir. Kötü huylu tümörler genellikle hızlı büyüme ve ağrı ile karakterizedir.
• Otoimmün hastalıklar : Sjögren sendromu gibi otoimmün hastalıklar, bağışıklık sisteminin tükürük bezlerini hedef alarak kronik kuru ağız (xerostomia) ve ağız kuruluğuna bağlı komplikasyonlara yol açmasına neden olabilir.
• Fonksiyonel bozukluklar ve sistemik hastalıklar : Radyasyon tedavisi, bazı ilaçlar (antidepresanlar, antihistaminikler), diyabet ve bazı nörolojik hastalıklar tükürük üretimini azaltarak ağız kuruluğuna yol açabilir.
• Kistik lezyonlar (Ranula) : Tükürük bezlerinden sızan tükürüğün ağız tabanında kistik yapı oluşturması, konuşma ve yutma güçlüğüne neden olabilir.
• Konjenital (doğumsal) anomaliler : Tükürük bezlerinin gelişimsel bozuklukları, eksikliği (aplazi) veya anormal yerleşimi (ektopik tükürük bezleri), tükürük üretimi ve akışında sorunlara yol açabilir.

Tükürük Bezi Hastalıkları Tanısı ve Uygulanan Testler

Tükürük bezi hastalıklarının tanısı, hastanın şikayetleri, fizik muayene ve çeşitli görüntüleme ve laboratuvar testleri ile konulur. İlk olarak, doktor hastanın tıbbi geçmişini değerlendirerek semptomların süresi ve şiddeti hakkında bilgi alır. Fizik muayene sırasında tükürük bezleri elle kontrol edilir, şişlik, hassasiyet veya kitle varlığı araştırılır. Tanıyı kesinleştirmek için ultrason, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya bilgisayarlı tomografi (BT) gibi görüntüleme yöntemleri kullanılarak tükürük bezlerinde taş, kist veya tümör olup olmadığı belirlenebilir.

Sialografi adı verilen özel bir X-ray yöntemi, tükürük kanallarındaki tıkanıklıkları gösterebilir. Enfeksiyon veya otoimmün hastalık şüphesi varsa kan testleri ve gerektiğinde biyopsi yapılabilir. Kesin tanı koymak, uygun tedavi yönteminin belirlenmesi açısından büyük önem taşır.

Tükürük bezi hastalıklarının tanısı için uygulanan başlıca testler şunlardır:

• Fizik muayene : Doktor, tükürük bezlerinde şişlik, hassasiyet veya kitle olup olmadığını kontrol eder. Ayrıca ağız içi ve tükürük kanalları değerlendirilir.
• Tıbbi öykü : Belirtilerin süresi, şiddeti, tetikleyici faktörler ve hastanın sistemik hastalıkları (otoimmün hastalıklar, diyabet vb.) sorgulanır.
• Tükürük akış testi (sialometri) : Tükürük üretimini ölçmek için yapılan bir testtir. Tükürük akış hızının azalması, Sjögren sendromu veya xerostomia gibi durumların teşhisinde yardımcı olabilir.
• Kan testleri : Otoimmün hastalıklar (örneğin Sjögren sendromu), enfeksiyonlar veya diğer sistemik hastalıkları belirlemek için kan testleri yapılabilir.
• Tükürük bezi ultrasonu : Tükürük bezlerindeki taşlar, kistler, apseler veya tümörlerin tespiti için yaygın olarak kullanılan non-invaziv bir görüntüleme yöntemidir.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MR) veya bilgisayarlı tomografi (BT) : Tükürük bezlerinde bulunan tümörler, taşlar veya diğer yapısal anormallikleri daha ayrıntılı incelemek için kullanılır. Özellikle büyük tümörlerin yayılımını değerlendirmek için MR tercih edilir.
• Sialografi : Tükürük kanallarının detaylı incelenmesi için özel bir kontrast madde enjekte edilerek X-ray ile görüntüleme yapılır. Taşlar, tıkanıklıklar veya darlıklar bu testle belirlenebilir.
• Sialendoskopi : Tükürük bezlerinin kanallarını incelemek ve küçük taşları çıkarmak için kullanılan minimal invaziv bir endoskopik yöntemdir.
• Biyopsi : Tükürük bezlerinde tespit edilen anormal kitlelerin veya Sjögren sendromu gibi otoimmün hastalıkların teşhisinde, küçük bir doku örneği alınarak patolojik inceleme yapılır.
• Mikrobiyolojik testler : Enfeksiyon şüphesi olan hastalarda, tükürükten veya apse içeriğinden alınan örnekler laboratuvarda bakteri veya virüs tespiti için incelenebilir.

Tükürük Bezi Hastalıklarının Tedavisi ve Uygulanna Yöntemler

Tükürük bezi hastalıklarının tedavisi, hastalığın nedenine bağlı olarak değişiklik gösterir ve enfeksiyon, tıkanıklık, tümör veya otoimmün hastalıklara yönelik farklı yöntemler uygulanır. Bakteriyel enfeksiyonlar genellikle antibiyotiklerle tedavi edilirken, hastanın sıvı alımını artırması, tükürük akışını teşvik eden masaj yapması ve sıcak kompres uygulaması önerilir.

Tükürük bezi taşları (sialolitiazis) küçükse bol su içmek ve masajla çıkarılmaya çalışılır; büyük taşlar ise sialendoskopi veya cerrahi müdahale ile alınabilir. İyi huylu tümörler genellikle cerrahi olarak çıkarılırken, kötü huylu tümörler için cerrahiye ek olarak radyoterapi veya kemoterapi uygulanabilir. Sjögren sendromu gibi otoimmün hastalıklarda tükürük üretimini artıran ilaçlar, suni tükürük takviyeleri ve ağız hijyenini koruyucu önlemler kullanılır. Tedavi yöntemi, hastalığın türüne ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir.

Tükürük Bezi Hastalıklarından Korunma Yöntemleri

Tükürük bezi hastalıklarından korunmak için ağız ve diş sağlığına özen göstermek, sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek ve tükürük bezlerinin düzenli çalışmasını desteklemek önemlidir. Enfeksiyon, taş oluşumu, otoimmün hastalıklar ve tümörler gibi sorunların önüne geçmek için çeşitli önlemler alınabilir.

Tükürük bezi hastalıklarından korunma yöntemleri şunlardır:

• Düzenli ağız ve diş bakımı yapın : Günlük olarak dişlerinizi fırçalayın, diş ipi kullanın ve ağız hijyenini koruyarak enfeksiyon riskini azaltın.
• Yeterli miktarda su tüketin : Bol su içmek tükürük üretimini destekler ve tükürük bezlerinde taş oluşumunu önler.
• Şekerli ve asitli gıdalardan kaçının : Fazla şeker ve asit içeren yiyecekler ağız kuruluğuna ve diş çürüklerine yol açarak tükürük bezlerinin sağlığını olumsuz etkileyebilir.
• Düzenli olarak sakız çiğneyin : Şekersiz sakız çiğnemek tükürük üretimini artırarak bezlerin çalışmasını destekler ve ağız kuruluğunu önler.
• Sigara ve alkol kullanımından kaçının : Sigara ve aşırı alkol tüketimi tükürük bezlerinin işlevini bozarak hastalık riskini artırır.
• Dengeli ve sağlıklı beslenin : Vitamin ve mineral açısından zengin besinler tüketerek bağışıklık sistemini güçlendirin ve tükürük bezlerinin sağlığını koruyun.
• Tükürük bezlerine masaj yapın : Özellikle yemeklerden önce hafif masaj yapmak tükürük akışını artırarak tıkanıklıkları önleyebilir.
• Ağız kuruluğuna neden olan ilaçlara dikkat edin : Antihistaminikler, antidepresanlar ve bazı tansiyon ilaçları ağız kuruluğuna yol açabilir. Doktorunuza danışarak alternatif ilaçlar hakkında bilgi alabilirsiniz.
• Sistemik hastalıkları kontrol altında tutun : Diyabet, Sjögren sendromu gibi sistemik hastalıklar tükürük bezlerini etkileyebilir. Bu hastalıkların kontrol altına alınması tükürük bezi hastalıklarının gelişme riskini azaltır.
• Düzenli diş hekimi kontrollerine gidin : Diş hekimi veya kulak burun boğaz uzmanı tarafından yapılan rutin kontroller, erken teşhis ve önleyici tedbirler açısından büyük önem taşır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Tükürük Bezi Hastalıkları Bulaşıcı Mıdır?

Tükürük bezi hastalıklarının bulaşıcılığı, hastalığın nedenine bağlıdır. Bakteriyel enfeksiyonlar genellikle bulaşıcı değildir, ancak virüslerin neden olduğu kabakulak gibi bazı tükürük bezi enfeksiyonları kişiden kişiye geçebilir. Otoimmün hastalıklar, taşlar veya tümörler bulaşıcı değildir.

Tükürük Bezi Taşı Nasıl Düşürülür?

Küçük tükürük bezi taşları, bol su içmek, tükürük üretimini artıran ekşi gıdalar tüketmek ve tükürük bezine hafif masaj yapmak gibi yöntemlerle kendiliğinden düşebilir. Daha büyük taşlar için sialendoskopi ile çıkarma veya cerrahi müdahale gerekebilir.

Tükürük Bezi Kanseri Belirtileri Nelerdir?

Tükürük bezi kanseri belirtileri arasında çene, kulak veya boyun bölgesinde ağrısız ancak zamanla büyüyen bir kitle, yüz kaslarında güçsüzlük veya uyuşukluk, yutma güçlüğü ve tükürük bezlerinde sertlik hissi yer alır. İleri vakalarda ağrı ve sinir tutulumuna bağlı belirtiler görülebilir.

Tükürük Bezi Hastalıkları Kendiliğinden Geçer Mi?

Hastalığın türüne bağlı olarak bazı tükürük bezi rahatsızlıkları kendiliğinden düzelebilir. Örneğin, hafif tükürük bezi enfeksiyonları bol sıvı tüketimi ve istirahat ile iyileşebilir. Ancak taş, tümör veya otoimmün hastalıklar genellikle tıbbi müdahale gerektirir ve kendiliğinden düzelmez. Erken tanı ve tedavi, komplikasyonları önlemek için önemlidir.