Sıtma Nedir?
Sıtma, plazmodium adı verilen bir parazitin sebep olduğu ateşli bir hastalıktır. Parazit, dişi anofel sivrisineklerin ısırıkları yoluyla insanlara ulaşır. Sıtmaya sahip kişiler genellikle yüksek ateş ve titreme ile kendilerini çok hasta hissederler. Hastalığa ılıman iklimlerde çok nadir rastlanırken, tropikal ve subtropikal ülkelerde sıtma hala yaygın olarak görülmektedir.Birçok sıtma paraziti, hastalığı tedavi etmek için kullanılan en yaygın ilaçlara karşı dirençlidir. Uzun süreli sıtma durumlarında, karaciğer ve dalakta büyür ve devamında da sarılık, kansızlık gelişebilir. Solunum şikayetleri ve hatta zatürre gelişebilir.
Sıtma, sivrisinek sokması dışında; kan transfüzyonu, organ transplantasyonu, greftler ve kontamine enjektör veya iğnelerin ortak kullanımı ile de insanlara bulaşabilmektedir.
Sıtma Nedenleri Nelerdir?
Sıtmaya bir tür mikroskobik parazit sebebiyet verir. Parazit ise insanlara en çok sivrisinek ısırıkları vasıtasıyla bulaşır.
- Sivrisineklerin Bulaşma Döngüsü
- Bir sivrisinek, sıtmalı bir kişiyi besleyerek enfekte olur.
- Bu sivrisinek ileride sizi ısırdığı takdirde sıtma parazitlerini bulaştırabilir.
- Parazit, vücuda girmesinin ardından karaciğere gider ve burada 1 yıl kadar uykuda kalabilir.
- Parazitler olgunlaştığında karaciğeri terk ederler ve alyuvarları enfekte ederler. Bu insanların tipik olarak sıtma belirtilerini geliştirdiği zamandır.,
- Enfekte olmamış bir sivrisinek, döngünün bu noktasında sizi ısırdığı takdirde sıtma parazitleri enfekte olur ve bu da onları ısırdığı diğer insanlara yaymasına sebep olur.
Diğer iletim yolları: Sıtmaya sebep olan parazitler kırmızı kan hücrelerini etkilediğinden ve enfekte kana maruz kalmaktan ötürü sıtmaya yakalanılabilir. Anneden doğmamış çocuğa, kan nakli gibi durumlarda sıtma yayılım gösterebilir.
Sıtma Risk Faktörleri
Sıtma gelişimi adına en büyük risk faktörü, hastalığın olduğu bölgelerde yaşamak veya o bölgeleri ziyaret etmektir.
Daha şiddetli hastalık riski taşıyan kişiler; küçük çocuklar ve bebekler, daha yaşlı yetişkinler, sıtmanın olmadığı bölgelerden gelen kişiler, gebeler ve doğmamış çocukları, yoksulluk, bilgi eksikliği ve sağlık hizmetlerine çok az veya hiç erişimi olmayanlardır.
Sıtma Komplikasyonları
Sıtma ölümleri genel olarak aşağıdaki ciddi komplikasyonlarla ilişkilidir:
Serebral SıtmaParazit dolu kan hücreleri, beyne giden küçük kan damarlarını tıkadığında, beyinde şişme veya hasar meydana gelebilir. Nöbetlere ya da komaya sebebiyet verebilir.
Solunum ProblemleriAkciğerlerde biriken sıvı nefes almayı zorlaştırabilir.
Organ YetmezliğiSıtma böbreklerinizin veya karaciğerinizin bozulmasına, dalağınızın yırtılmasına sebebiyet verebilir.
AnemiSıtma, kırmızı kan hücrelerine zarar vererek kansızlığa neden olabilir.
DüşükKan Şekeri: Sıtma ile mücadelede kullanılan en yaygın ilaçlar, hipoglisemiye sebebiyet verebilir.
Sıtma Belirtileri
Sıtmanın kuluçka süresi ortalama olarak, 7 gündür ve akut ateşli bir hastalıktır. Sıtmanın belirtileri arasında; ateş, titreme, baş ağrısı, mide bulantısı ve kusma, kas ağrısı ve yorgunluk, terleme, göğüs ve karın ağrısı, öksürük ataklarıdır.
Sıtmaya sahip kişiler, zaman zaman ataklar yaşarlar. Bu ataklar, genellikle titreme ile başlar ve bunu yüksek ateş izler ve ardından terleme ve normal sıcaklığa dönüş gelir. Sıtma belirtileri, tipik olarak enfekte bir sivrisinek tarafından ısırıldıktan sonraki birkaç hafta içerisinde başlar. Bazı sıtma parazitleri ise vücutta 1 yıla yakın süre uykuda kalabilir.
Sıtmanın özelliği belirtilerin nöbetler halinde gelmesidir. Nöbet başlamadan birkaç gün evvel halsizlik, neşesizlik, iştahsızlık, baş ağrısı, sırt ve bacak ağrıları olabilir ve nöbet titreme ve yüksek ateşle başlar.
Yüksek riskli sıtma bölgesinde yaşayanlar ya da o bölgelere seyahat eden kişilerin, ateş ile ilgili semptomları gözlendiği takdirde doktorla iletişime geçmek önemlidir. Sıtmaya neden olan parazitlerin vücutta 1 yıla yakın süre uykuda kalabildiğini unutmayın.
Sıtma Tanısı
Sıtma tanısı konması için, tıbbi geçmiş gözden geçirilecek, fiziksel muayene yapılacak ve kan testleri istenecektir. Kan testleri, sıtma tanısını doğrulamanın tek yoludur. Diğer kan testleri, hastalığın ciddi komplikasyonlara neden olup olmadığını belirlemeye yardımcı olur. Bazı kan testlerinin tamamlanması birkaç gün sürebilirken, diğerleri çok kısa sürede sonuç verebilir.Sıtma Tedavisi
Sıtma, paraziti öldürmek amacıyla reçeteli ilaçlar beraberinde tedavi edilir. İlaç türleri ve tedavi süresi; sıtma paraziti türüne, belirtilerin ciddiyetine, yaşa, hamileliğe bağlı olarak değişiklik gösterir.Sıtmaya karşı halihazırda onay verilmiş bir aşı bulunmamaktadır. Bu nedenle; sivrisinek sokmalarına karşı kişisel korunma, hastalığın önlenmesinde ilk savunma hattı niteliğindedir. Diğer bir yöntem de hastalığa karşı koruyucu ilaç kullanımıdır.
Sıtma, klinik durumlarda hızlı ve beklenmedik şekilde kötüleşme görülebilen ve acil müdahale gerektiren tıbbi bir durumdur. Sıtma tedavi edilmediği takdirde nöbetler, bilinç bulanıklığı, böbrek yetmezliği, akut solunum sıkıntısı sendromu, koma ve ölüm görülebilir.
Yolcular İçin Öneriler
Sıtma riskli bölge/ülke ziyaretlerinde sivrisinek sokmalarından korunmak için:
- Uzun kollu gömlek ve pantolon gibi mümkün olduğunca kapalı kıyafetlerin giyilmelidir.
- Konaklamak ve dinlenmek amacıyla kliması olan kapalı yerlerde veya sinekliği bulunan yerlerde kalınmalıdır.
- Hamileler ve emziren kadınlar, kullanma talimatı doğrultusunda onaylı sivrisinek kovucuları kullanmalıdır.
- Bebek ve çocuklarda kullanmadan önce mutlaka ürünün kullanma talimatı incelenmeli ve önerilen yaş gruplarında kullanılmasına dikkat edilmelidir.
- Sinek kovucular, yaralara, cilt kesilerine uygulanmamalıdır. Yetişkinler kovucuyu kendi ellerine sürdükten sonra çocukların yüzlerine uygulamalıdır.
- Güneş koruyucu kullanılacaksa önce güneş koruyucu ardından sinek kovucu sürülmelidir.
- Bebek ve çocuklara kollarını ve bacaklarını örten giysiler giydirilmelidir.
- Sıtmadan koruyucu ilaç hekim tarafından önerilen dozda ve sürede kullanılmalıdır.
Seyahat dönüşü; baş ağrısı, halsizlik, yorgunluk, abdominal rahatsızlık, kas ve eklem ağrısı şikayetleri olması durumunda koruyucu ilaç kullanılmış olsa dahi en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurulması son derece önemlidir.