Serotonin Nedir, Düşüklüğü ve Yüksekliği

Serotonin Nedir?

Serotonin, insan vücudunda doğal olarak bulunan bir nörotransmitterdir. Yani merkezi sinir sistemi (beyin) ile vücudun diğer kısımlarında bulunan (periferik sinir sistemi) hücreler arasındaki iletişimi sağlar. Hormon işlevine de sahip kimyasal, büyük oranda bağırsaklarda üretilir. Sağlıklı bir kişinin vücudunda bulunan serotoninin %90’a yakın bölümü, gastrointestinal sistemi kaplayan hücrelerde yer alır. Geri kalan kısmı ise beyinde bulunur.

Serotonin, yalnızca besinler yoluyla elde edilen triptofan kullanılarak sentezlenir. Esansiyel amino asit türü, ağırlıklı olarak protein içeren yiyeceklerde mevcuttur. Amino asidin alımının ardından serotonin üretiminin ilk aşaması olan hidroksilasyon süreci başlar. Bu reaksiyon esnasında triptofan hidroksilaz isimli enzim, triptofana bir hidroksil grubu ekler. Böylece 5-hidroksitriptofan ya da kısaca 5-HTP olarak adlandırılan ara ürün ortaya çıkar.

İlk reaksiyonda ortaya çıkan 5-HTP, bir diğer enzim olan 5-hidroksitriptofan dekarboksilaz tarafından işlenir. Süreç kapsamında gerçekleşen ikinci reaksiyonda ara ürünün içeriğinden karboksil grubu (COOH) çıkarılır. Tüm bunların sonucunda serotonin hormonu oluşur.

Serotonin Ne İşe Yarar?

Serotonin, önemli işlevler üstlenen bir kimyasal bileşiktir. Söz konusu işlevleri şu şekilde sıralayabilmek mümkündür:

• Serotoninin başlıca görevi, genel ruh halinin dengelenmesine yardımcı olmaktır. Hatta kimyasal, duygudurum düzenleyici rolü nedeniyle halk arasında “mutluluk hormonu” olarak isimlendirilir.
• Nörotransmitter, aynı zamanda uyku döngüsünün düzenlenmesine katkı sağlar. Uyanık olma ve uyuma halleri arasındaki geçişler, vücuttaki serotonin seviyelerine göre şekillenir.
• Serotoninin bir diğer işlevi, doyma hissinin düzenlenmesidir. İştah artışı veya azalması durumları, hormon seviyelerine göre öne çıkar.
• Hormon; kişilerin davranışsal reaksiyonları, öğrenme yetenekleri, stresle başa çıkma kapasiteleri üzerinde etkilidir.
• Serotonin ayrıca sindirim süreçlerini düzenler ve bağırsak hareketlerini kontrol eder.
• Kimyasal, son olarak ağrının ne oranda algılanacağına yönelik etkiye sahiptir.

Serotonin Testi

Serotonin testi, kandaki hormon seviyesini ölçmek amacıyla yapılan bir tıbbi uygulamadır. Serotonin eksikliği testinin gerçekleştirilmesindeki temel amaç düşük veya yüksek serotonin seviyelerini belirlemek olsa da bazı sağlık sorunlarına yönelik değerlendirme yapılabilmesini de mümkün kılar. Örneğin:

• Depresyon ve anksiyete ile ilgili değerlendirme sürecinde serotonin hormonu testine başvurulur.
• Migren ve benzeri baş ağrısı tiplerine yönelik tetkik süreçlerinde test yol göstericidir.
• Serotonin testi, karaciğer ve böbrek hastalıklarının nedenlerini bulabilmek açısından önemlidir.
• Pulmoner hipertansiyon gibi kardiyovasküler hastalıkların değerlendirme süreçlerinde mutluluk hormonu seviyelerinin kontrolü için bu test yapılır.

Serotonin testi, kişiden kan örneği alınarak yapılır. Laboratuvarda bir dizi işleme tabi tutulan örneğin alımı öncesinde hastanın herhangi bir ön hazırlık yapmasına gerek yoktur. Sonuçlar, genelde birkaç saat içerisinde raporlanır. Ancak iş yoğunluğuna bağlı olarak raporun çıkması daha uzun süre alabilir.

Serotonin Eksikliği

Vücuttaki serotonin seviyeleri, çeşitli nedenlerden dolayı düşebilir. Hormon düzeyindeki eksiklik, bazı semptomlara neden olabilir ve belirli yöntemler yardımıyla giderilebilir.

Serotonin eksikliği birçok faktöre bağlı olarak gelişebilir. Bu duruma yol açan ana faktörler şu şekilde listelenebilir:

• Triptofan içeren gıdaların yeterince tüketilmemesi hormon seviyesinde eksilmeye neden olabilir.
• Genetik faktörler, bazı kişilerde hormonun üretim ve işleme kapasitesinin normalden düşük olmasına yol açabilir.
• Kronik stres, travma ve zorlayıcı yaşam koşulları serotonin seviyesinde eksilmenin ardından yatan temel faktörler arasındadır.
• Bazı antidepresanlar, migren tedavisi ve diyet amaçlı kullanılan ilaçlar serotonin düzeylerini düşürücü etki oluşturabilir.
• Menstrüasyon ve menopoz dönemleri başta olmak üzere hormonal değişimlere yol açan fizyolojik süreçlerde serotonin seviyesi eksilebilir.

Serotonin eksikliği belirtileri genel hatlarıyla şunlardır:

• Sinirlilik ve moralsizlik hissi
• Üzüntü ve umutsuzluk
• Kronik yorgunluk
• Endişe
• Unutkanlık
• Uyku problemleri
• Cinsel işlev sorunları
• Sindirim sorunları
• İştahta azalma veya artış
• Ağrı eşiğinde değişim

Serotonin eksikliğine bağlı olarak aşağıda sıralanan fizyolojik ve duygusal değişimler meydana gelebilir.

• Ruh halinin düzenlemede önemli rol oynayan hormonun eksikliği, depresyon ve anksiyete gibi duygu durum bozukluklarının gelişme ihtimalini artırabilir.
• Eksiklikten dolayı uyku düzeni bozulabilir.
• İştahtaki değişimler nedeniyle kilo alımı veya kaybı söz konusu olabilir.
• Serotonin seviyesi normalden düşük kişilerde, konsantrasyon güçlüğü ve zihinsel netlikte bozulma gözlemlenebilir.
• Hormon düzeyindeki eksikliğe bağlı olarak irritabl bağırsak sendromu (IBS) gibi durumlar gelişebilir.

Beyindeki serotonin nasıl artırılır sorusuna, uygulaması gayet kolay yöntemlerle yanıt verilebilir. Serotonin nasıl yükseltilir sorusunu cevaplamak için öncelikli olarak beslenme rutininde değişikliğe gidilmesinden bahsedilebilir. Bu kapsam da ana ve ara öğünlere triptofan içerikli gıdalar eklenebilir. Söz konusu içeriğe sahip gıdaların başında somon, yumurta, peynir, hindi, soya peyniri, ananas, fındık ve yulaf gelir.

Gün içerisinde belirli sürelerle güneş ışığına maruz kalmak ve düzenli egzersiz, serotonin artışına katkıda bulunabilir. Hormon seviyesinin artırımı için ayrıca kaliteli uyku düzeni ve sosyal etkileşimler de önemlidir.

Serotonin Yüksekliği

Bazı durumlarda serotonin seviyesi referans aralığın üzerine çıkabilir. Tıpkı hormon seviyesindeki yetersizlikte olduğu gibi serotonin yüksekliği de çeşitli semptomlarla varlığını belli eder.

Mutluluk hormonu seviyesindeki yüksekliğin nedenlerinin başında ilaç kullanımı gelir. Zira bazı ilaçlar, serotoninin haddinden fazla üretimine ortam hazırlayabilir. Serotonin takviyesi kullanımı ve triptofan içerikli gıdaların yoğun biçimde tüketimi de benzer sonucu beraberinde getirebilir.

Serotonin fazlalığı belirtileri aşağıda yer alan fiziksel ve duygusal değişimleri kapsayabilir.

• Yüksek miktarda salgılanan hormon nedeniyle kişi agresif ve dürtüsel davranışlar sergileyebilir.
• Anksiyete ve ajitasyon, yüksek serotoninle ilişkili diğer belirtilerdir.
• Hormonun normalden yüksek seviyede olması, mide bulantısı ve kusma sorunlarına yol açabilir.
• Serotonin fazlalığı olan kişilerde titreme ve kas spazmları ile aşırı terleme sorunları gözlemlenebilir.

Vücutta aşırı miktarda serotonin hormonu birikmesi, kişinin sinir sistemi üzerinde ciddi etkilere sebep olabilir. Bu durumun doğal bir sonucu olarak huzursuzluk, ajitasyon, hızlı düşünme, baş dönmesi, koordinasyon bozuklukları gibi sorunlar gözlemlenmeye başlayabilir. Hormon seviyesindeki yükseklik ayrıca şu etkilerin gelişimine zemin hazırlayabilir:

• Mental durumundaki değişikliğe bağlı olarak kişi kendisini rahatsız ve gergin hissedebilir.
• Gastrointestinal sistemdeki düzensizliğe bağlı olarak mide bulantısı, kusma, ishal gelişebilir.
• Serotonin seviyesi yüksekliğinde, kalp atışları hızlanabilir (taşikardi) ve düzensiz (aritmi) hale gelebilir.
• Hormon yüksekliği dolayısıyla ortaya çıkabilecek diğer potansiyel sağlık sorunları vücut sıcaklığının haddinden fazla artması (hipertermi) ve kaslarda sertliktir.

Serotonin Sendromu Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Serotonin sendromu, hormonun vücutta aşırı miktarda birikmesi sonucunda gelişen bir durumdur. Sendromun meydana gelmesinde, özellikle hormon seviyelerini artırmak amacıyla kullanılan SSRI türü antidepresanların payı mevcuttur. Belirtileri ise yükseklik durumunda gözlemlenenler ile büyük oranda aynıdır. Ek olarak serotonin sendromu belirtileri arasında şunlar bulunur:

• Bilinç bulanıklığı
• Sayıklama
• Yüksek ateş
• Başta yetmezlik olmak üzere böbrek sorunları
• Solunum güçlüğü
• Nöbetler

Serotonin seviyesi düşük olanlarda, serotonin geri alım inhibitörleri odaklı ilaç tedavisi uygulanır. Doktor tarafından ayrıca serotonin antagonistleri ve reseptör blokerleri reçete edilebilir. Tedaviye paralel olarak beslenme düzeninde değişikliğe gidilerek triptofan içerikli gıdaların tüketimi ya azaltılır ya da tamamen sonlandırılır.

Hormon seviyesinin referans aralığa çekilmesi için ayrıca kişisel olarak yapılabilecek yöntemler de mevcuttur. Stres yönetimi ve gevşeme teknikleri ile tedavi süreci desteklenebilir. Düzenli egzersiz yapmak da sürecin başarıyla sonuçlanmasına katkı sağlayabilir.

Serotonin İçeren İlaç Tipleri

Aşağıdaki ilaçlar serotoninin metabolizmasını etkiler.

• Anksiyete ve obsesif-kompulsif bozukluk gibi durumların tedavisinde kullanılan selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar)
• Depresyon ve bazı anksiyete bozukluklarının tedavisinde tercih edilen serotonin ve noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRI’lar)
• Migren ataklarını sonlandırmak veya hafifletmek amacıyla reçete edilebilen triptanlar
• Bulantı ve kusma belirtilerini durdurmak amacıyla kullanılan antiemetikler
• Obezite tedavisinde kullanılan iştah kesiciler

Serotonin İçeren Besinler

Hangi besinler serotonin içerir sorusuna verilebilecek cevaplar şöyle listelenebilir:

• Hindi ve tavuk
• Somon, ton balığı ve uskumru
• Süt ve süt ürünleri
• Fıstık, badem ve kabak çekirdeği
• Buğday, yulaf, nohut ve mercimek
• Muz ve ananas
• Ispanak

Serotonin ve Dopamin Farkı

Serotonin ve dopamin arasındaki farklar; beyinde bulundukları bölgeler, fonksiyonları, ilişkilendirildikleri sağlık sorunları ve diğer nörotransmitterler olarak kategorilendirilebilir. Buna göre:

• Serotonin, beynin limbik sistem ve kortikal bölgelerinde bulunur. Dopamin ise beyindeki birçok farklı bölgeye dağılmış haldedir.
• Mutluluk hormonu; ruh halini, iştahı, uyku düzenini, stres tepkileri, cinsel dürtüleri, bağırsak hareketlerini ve kan pıhtılaşmasını düzenler. Buna karşılık dopamin; ödül ve ödül beklentisi ile motivasyon, zevk alma, hareket kontrolü, dikkat, öğrenme gibi fonksiyonlarda rol alır.
• Serotonin, genel olarak duygudurum halini ilgilendiren hastalık ve semptomlarla ilişkilendirilir. Dopamin düzeylerindeki bozukluklar; Parkinson, şizofreni, bipolar bozukluk, bağımlılık gelişimine zemin hazırlayabilir.
• Serotonin, üstlendiği rollerin de etkisiyle diğer nörotransmitterler ile karmaşık etkileşimlere girebilir. Dopamin ise ödül beklentisi halinde, hareket kontrolünde ve öğrenme süreçlerinde diğer nörotransmitterler ile etkileşim gösterir.

Serotonin ve Endorfin Farkı

Sinir hücrelerinden salgılanan serotonin ile hipofiz bezi tarafından üretilen endorfin arasında da beyinde bulundukları bölgeler, fonksiyonları, ilişkilendirildikleri sağlık sorunları açısından farklılıklar bulunur. Serotonin ve endorfin arasındaki farklar:

• Serotoninin başlıca görevleri ruh halini, iştahı, uyku düzenini, stres tepkileri, cinsel dürtüleri, bağırsak hareketlerini ve kan pıhtılaşmasını düzenlemektir. Morfin benzeri bir madde olan endorfin; ağrı ve stresi azaltma, zihinsel rahatlama sağlama görevlerini üstlenir.
• Serotonin, beyindeki limbik sistem ile kortikal bölgelerde yoğundur. Endorfinin yoğun olduğu bölgeler; ağrı kontrolü ve duygusal durumla ilişkili hipotalamus, hipofiz bezi, beyin sapıdır.
• Serotonin seviyesinde yükselme ve düşüşler, kişinin duygudurum haliyle ilişkili hastalıkların gelişimine neden olabilir. Endorfin ise ağrı yönetimi ve stres ile ilgili durumlarla ilişkilendirilebilir.