Sarkoidoz Nedir?
Sarkoidoz, bireyin vücudunun herhangi bir yerinde ortaya çıkabilen ve küçük enflamatuar hücre birikimlerinin yani granülomların büyümesiyle karakterize edilen bir hastalığın adıdır. Sarkoidoz en yaygın olarak en yaygın olarak akciğerler ve lenf düğümlerinde görülse dahi, gözleri, cildi, kalbi ve diğer organları da etkileyebilir.Sarkoidozun nedeni henüz kesin olarak belirlenmemiştir, ancak tıp uzmanları durumun vücudun bağışıklık sisteminin bilinmeyen bir maddeye tepki vermesinden kaynaklandığını düşünmektedir. Yapılan bir takım tıbbi ve bilimsel araştırmalar sonucunda elde edilen veriler çeşitli bulaşıcı ajanların, kimyasalların, tozun ya da vücudun kendi proteinlerine karşı olası anormal bir reaksiyonunun genetik olarak sarkoidoza yatkın kişilerde granülom oluşumundan sorumlu olabileceğini düşündürmektedir.Sarkoidozun tedavisi yoktur, ancak bir çok vakada bireyler bir tedavi sürecine girmeden, veya belirtilerin kontrol altına alınması için sürdürülen hafif bir tedavi süreci sonucunda sorunsuz yaşamlarını sürdürebilirler. Bazı vakalarda sarkoidoz kendi kendine geçer. Ancak sarkoidoz yıllarca sürebilir ve organ hasarına neden olabilir.
Sarkoidoz Neden Olur?
Tıp uzmanları sarkoidozun kesin nedenini henüz kesin olarak saptayabilmiş değillerdir. Yapılan araştırmalar bazı bireylerin bakteriler, virüsler, toz veya kimyasallar tarafından tetiklenebilen bu hastalığı geliştirmek için genetik bir yatkınlığa sahip olduğuna işaret etmektedir. Bu durum bireyin bağışıklık sisteminin aşırı tepki vermesine yol açar ve bağışıklık hücreleri granülom adı verilen bir iltihaplanma halinde toplanmaya başlar. Oluşan granülomlar bir organda biriktikçe, o organın normal işlevi etkilenerek aksayabilir.
Hemen herkes sarkoidoz geliştirebilir. Ancak çeşitli faktörlerin durumu geliştirme riskini artırdığı gözlemlenmiştir. Sarkoidoz riskini artıran faktörler arasında öncelikle yaş ve cinsiyet bulunur. Sarkoidoz her yaşta ortaya çıkabilir, ancak genellikle 20 ila 60 yaşları arasında daha yaygın olarak görülür. Sarkoidoz geliştirme olasılığı kadınlar arasında erkeklere göre biraz daha yüksektir. Sarkoidoz Afrika ve Kuzey Avrupa kökenli bireyler arasında daha yaygın olarak görülmektedir.
Sarkoidozun kalıtsal olarak taşındığı da tıp uzmanlarınca düşünülmektedir. Kan bağına sahip olduğu aile üyelerinde sarkoidoz olan bireylerin hastalığı geliştirme olasılığının daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir..
Sarkoidoz İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?Sarkoidoz bazı vakalarda uzun vadeli sorunlara neden olabilir. Tedavi edilmeyen pulmoner sarkoidoz, akciğerlerde kalıcı yara izine yani pulmoner fibroz oluşumuna yol açarak bireyin nefes almasını zorlaştırabilir ve bazı vakalarda pulmoner hipertansiyona neden olabilir.
Sarkoidoz, bireyin vücudunun diyet yoluyla aldığı kalsiyumu nasıl işlediğini etkileyebilir, bu da böbrek taşlarının oluşmasına yol açabilir ve böbrek fonksiyonunu azaltabilir. Daha nadir vakalarda bu durum böbrek yetmezliğine neden olabilir.
Sarkoidoza bağlı inflamasyon bireyin gözünün hemen hemen her bölümünü etkileyebilir ve retinaya zarar vererek sonunda körlüğe neden olabilecek komplikasyonlara yol açabilir. Daha nadir vakalarda sarkoidoz katarakt ve glokoma da neden olabilir.
Kardiyak sarkoidoz, bireyin kalbinde kalp ritmini, kan akışını ve normal kalp fonksiyonunu bozabilen granülomlara neden olur.Çok az sayıdaki vakada ise sarkoidozlu bireylerin beyinlerinde ve omuriliklerinde oluşan granülomlar nedeniyle merkezi sinir sistemi ile ilgili sorunlar gelişebilir. Bu durum örneğin yüz sinirlerindeki iltihap sonucu yüz felci oluşmasına yol açabilir.
Sarkoidoz Nasıl Önlenir?Sarkoidozun önlenmesi için bilinen kesin etkili bir yöntem veya uygulama henüz bilinmemektedir, ancak sağlıklı yaşam tercihlerinin hastalığın seyri boyunca ortaya çıkabilecek belirti ve semptomların yönetilmesine yardımcı olduğu gözlemlenmiştir.
Sarkoidoz Belirtileri Ve Tipleri Nelerdir?
Sarkoidozun belirti ve semptomları, durumun hangi organların etkilendiğine bağlı olarak farklılık gösterir. Sarkoidoz bazı vakalarda yavaş yavaş gelişir ve yıllarca devam eden semptomlar üretir. Diğer vakalarda ise semptomlar aniden ortaya çıkar ve sonra aynı hızla ortadan kaybolur. Bir çok vakada sarkoidozlu bireylerde herhangi bir belirti görülmez ve bu nedenle hastalık ancak başka bir nedenle vücut içinde örneğin röntgen ile görüntüleme yapıldığında keşfedilebilir.Sarkoidozun başlangıç sürecinde en yaygın görülen genel belirti ve semptomlar arasında;
- Yorgunluk,
- Kilo kaybı,
- Şişmiş lenf düğümleri,
- Ayak bilekleri gibi eklemlerde ağrı ve şişlik sayılabilir.
Birçok vakada sarkoidoz en yaygın olarak akciğerleri etkiler. Bireyin akciğerlerinin sarkoidoz tarafından etkilendiği durumlarda görülen yaygın belirti ve semptomlar arasında;
- Göğüs ağrısı,
- Hırıltılı solunum,
- Kalıcı kuru öksürük
- Nefes darlığı bulunur.
Sarkoidozun ciltte görülen belirti ve semptomları arasında;
- Genellikle incik kemiği boyunca veya ayak bileklerinde bulunan, dokunulduğunda sıcak hissedilen ve temasa karşı duyarlı hassas olabilen kırmızı veya kırmızımsı-mor yumrulu döküntüler,
- Burun, yanaklar ve kulaklardaki şekilsiz yaralar yani lezyonlar,
- Ciltte daha koyu veya daha açık renkli alanların görülmesi,
- Derinin altında özellikle yara izlerinin veya dövmelerin etrafındaki büyümeler yani nodüller bulunur.
Sarkoidoz, herhangi bir semptoma neden olmadan gözleri etkileyebilir, bu nedenle bireyin gözlerini düzenli olarak kontrol ettirmesi sağlık bakımından büyük önem taşır. Gözdeki sarkoidozun ortaya çıkabilen belirtileri arasında;
- Bulanık görme,
- Göz ağrısı,
- Işığa karşı duyarlılık,
- Şiddetli kızarıklık,
- Yanma,
- Kaşıntı veya kuru gözler sayılmaktadır.
Sarkoidozun kalbi etkilediği vakalarda görülen belirti ve semptomlar arasında;
- Göğüs ağrısı
- Nefes darlığı
- Düzensiz kalp atışları yani aritmi,
- Aşırı sıvı birikmesinin neden olduğu şişme (ödem),
- Bayılma ya da baygınlık,
- Kalp atışında hızlanma yani nabızda çarpıntı ile yorgunluk bulunur.
Sarkoidoz ayrıca bazı vakalarda bireyin kalsiyum metabolizmasını, sinir sistemini, karaciğeri ve dalağı, kasları, kemikleri ve eklemleri, böbrekleri, lenf düğümlerini veya başka herhangi bir organı da etkileyebilir.
Sarkoidoz Nasıl Teşhis Edilir?
Normal şartlar altında sarkoidozun teşhisi zor olabilir çünkü hastalık erken evrelerinde genellikle çok az ve hafif belirti ile semptom üretir. Dahası bu semptomlar ortaya çıktığında, diğer bozuklukların belirti ve semptomlarını taklit edebilirler.
Bu nedenle sarkoidoz tanısının konulması için doktor öncelikle bir fizik muayene gerçekleştirir ve hastanın sağlık geçmişi hakkındaki bilgileri soracağı çeşitli sorular ile öğrenmeyi hedefler. Hasta gözlemlediği bütün belirtilerini bu muayene sürecinde doktor ile konuşmalı ve sahip olabileceği diğer koşullar veya hastalıklarla ilgili bilgileri paylaşmalıdır. Doktor fizik muayene sürecinde bireyin kalbini ve ciğerlerini dinleyecek, lenf düğümlerinde şişme olup olmadığını kontrol edecek ve eğer herhangi bir deri lezyonu varsa, bunu dikkatlice inceleyecektir.
Bunlara ek olarak, doktorunuz sarkoidoz tanısı koymak ve diğer potansiyel sağlık sorunlarını dışlamak için çeşitli laboratuvar teşhis testlerini kullanabilir. Bu testler, sarkoidozun etkilediği vücut sistemlerini belirlemeye yardımcı olur.
Kan ve İdrar Testleri: Genel sağlık durumunu değerlendirmek ve böbrek ile karaciğer fonksiyonlarını kontrol etmek için kullanılır.Göğüs Röntgeni: Akciğerleri ve kalbi incelemek için yapılır.Bilgisayarlı Tomografi (BT) Taraması: Akciğerlerin daha detaylı görüntülerini elde etmek amacıyla kullanılır.Akciğer Fonksiyon Testleri: Akciğer hacmi ve oksijen alışverişini değerlendirmek için kullanılır.Elektrokardiyogram (EKG): Kalp sorunlarını tespit etmek ve kalp sağlığını izlemek için yapılır.Göz Muayenesi: Sarkoidozun gözler üzerindeki etkilerini kontrol etmek amacıyla kullanılır.Pozitron Emisyon Tomografisi (PET) veya Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): Sarkoidozun merkezi sinir sistemi veya kalp gibi vücut sistemlerini etkilediği durumlarda daha detaylı bilgi elde etmek için kullanılır.Bu testler, sarkoidoz tanısını koymak ve hastalığın hangi vücut sistemlerini etkilediğini belirlemek için önemlidir. Doktorunuz, bu sonuçları kullanarak tedavi planınızı oluşturacaktır.
Doktor bunların yanı sıra başka testlerin de yapılmasını tavsiye edebilir.
Doktor, bireyin vücudunun sarkoidozdan etkilendiğine inanılan bir kısmından, hastalıkta yaygın olarak görülen granülomları aramak için küçük bir doku örneği alınmasını yani biyopsi yapılmasını isteyebilir. Örneğin cilt lezyonları olan bireylerin varsa cildinden, ya da akciğerlerinin etkilendiği düşünülen bir bireyin akciğerlerinden veya lenf düğümlerinden biyopsi alınabilir.
Sarkoidoz Nasıl Tedavi Edilir?
Sarkoidozun belirti ve semptomları şiddetliyse veya bireyin organlarının işlevi tehdit altındaysa, doktor muhtemelen ilaç tedavisine başvurulmasını tavsiye edecektir. Sarkoidoz tedavisinde kullanılan ilaçlar arasında kortikosteroidler, bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar, kalsiyum seviyesi düzenleyici ilaçlar ile tümör nekroz faktörü-alfa yani kısaca TNF-alfa inhibitörleri bulunabilir.Kortikosteroidler oldukça güçlü antienflamatuar ilaçlardır ve genellikle sarkoidoz için ilk basamak tedavi için kullanılırlar. Bazı vakalarda, kortikosteroidler krem yoluyla bir cilt lezyonuna veya gözlere damla şeklinde doğrudan etkilenen bölgeye uygulanabilir. Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar ise bağışıklık sistemini baskılayarak iltihabı azaltır. Kalsiyum düzeyini etkileyen ilaçlar cilt lezyonları ve yüksek kan-kalsiyum seviyeleri için yardımcı olabilir. Bazı vakalarda diğer tedavilere cevap vermeyen sarkoidozun tedavisinde de yardımcı oldukları gözlemlenmiştir.
Bireyin belirli semptomları veya komplikasyonlarının tedavi edilmesi için doktor başka ilaçları veya tedavi yöntemlerini de tavsiye edebilir. Yorgunluğu azaltmak ve kas gücünü geliştirmek için fizik tedavi, solunum semptomlarını azaltmak için pulmoner rehabilitasyon veya kalp aritmileri için implante kalp pili veya defibrilatör bireye tavsiye edilen uygun tedavi ve terapi seçenekleri olarak doktor tarafından sunulabilir.
Sarkoidozun bireyin akciğerlerine, kalbine veya karaciğerine ciddi şekilde zarar verdiği vakalarda ise organ nakli gibi cerrahi müdahalelerin uygulanması düşünülebilir.
Sarkoidoz tedavisinde en önemli öğelerden bir tanesi hastalığın sürekli takip edilmesidir. Bireyin doktoru ne sıklıkla gördüğü belirtilerine ve tedavi sürecine bağlı olarak değişebilir. Bireyin tedaviye ihtiyacı olmadığı vakalarda bile doktoru düzenli olarak görmesi, hastalığın seyrinin takibi ve kalıcı bir hasarın önlenmesi açısından önemlidir.Doktor tedavi süreci boyunca bireyin semptomlarını takip edecek, tedavilerin etkinliğini belirleyecek ve komplikasyonları kontrol edecektir. Takip bireyin durumuna bağlı olarak düzenli testlerin yapılmasını gerekli kılabilir. Düzenli göğüs röntgeni çekilmesi, laboratuvar ve idrar testleri gerçekleştirilmesi, EKG'ler ile akciğer, göz, cilt ve ilgili diğer organların muayenelerinin düzenli yapılması gerekli olabilir. Bu takip bakımı bireyin ömrü boyunca devam edebilir.
Sarkoidoz İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri Ve Evde BakımSarkoidoz tedavisine ek olarak atılacak çeşitli kişisel bakım adımları bireyin bu süreci doğru ve sağlıklı bir şekilde yönetmesine yardımcı olabilir. Buna göre birey ilaçları reçete edildiği şekilde almalıdır. Birey kendisini daha iyi hissetmeye başlasa bile, doktorla konuşmadan ilacı almayı bırakmamalıdır. Birey tüm takip randevularına sadık kalmalı ve doktoru her türlü gelişme ve özellikle yeni belirtiler ile semptomlar hakkında bilgilendirmelidir.Birey sağlıklı beslenme, sağlıklı kiloda kalma, stresi yönetme ve yeterli uyku alma gibi sağlıklı yaşam tarzı seçimleri yapmalıdır. Düzenli fiziksel aktiviteler ve egzersiz bireyin sağlığında ölçülebilir gelişmeler sağlayabilir, ruh halini iyileştirebilir, kasları güçlendirebilir ve günlük aktivitelerine müdahale edebilecek yorgunluk hissini azaltmaya yardımcı olabilir.