Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nedir?

Polikistik over sendromu (PCOS), kadınlarda hormon ve metabolik dengeleri bozarak yumurtlamayı etkileyen yaygın bir endokrin rahatsızlıktır ve genellikle adet düzensizlikleri, aşırı tüylenme (hirsutizm), sivilce, kilo artışı ve kısırlık gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu durum, genetik yatkınlık, insülin direnci ve artan erkeklik hormonlarının (androjenler) etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Yumurtalıklarda oluşan çok sayıda küçük ve sıvı dolu kist, yumurtlama sürecini olumsuz etkileyerek bazı vakalarda gebe kalmayı zorlaştırır.

Polikistik over sendromu (PCOS), dünya çapında üreme çağındaki kadınlar arasında en yaygın görülen endokrin bozukluklardan biridir ve araştırmalarda hastalığın sıklığının yaklaşık %8–13 arasında değiştiği bildirilmiştir. Bazı çalışmalarda bu oran %2, 2 ile %26 gibi geniş bir aralıkta seyrederken vakaların %70’e yakınının tanı almadığına dair veriler de bulunmaktadır. Ayrıca, 1990’dan 2019’a uzanan dönemde global ölçekte %30, 4’lük bir artış yaşandığı ileri sürülmektedir. Prevalans oranları, tanı kriterlerinin çeşitliliği ve yöntem farklılıkları gibi etkenlerle açıklansa da, tüm veriler PCOS’un kadınlar arasında hem çok sık rastlanan hem de önemli bir sağlık sorunu olduğunu net biçimde göstermektedir.

Polikistik Over Sendromu (PCOS) Belirtileri Nelerdir?

Polikistik Over Sendromu (PCOS), genellikle adet düzensizlikleri (seyrek veya düzensiz adet görme) ve erkeklik hormonu fazlalığına bağlı belirtiler (aşırı tüylenme, sivilce, saç dökülmesi) gibi işaretlerle kendini belli eder; bu belirtilere ek olarak ultrasonla yapılan incelemelerde yumurtalıkların etrafında küçük ve sıvı dolu keseciklerin görüldüğü saptanabilir. Tanı koymak için hekim, hastanın öyküsünü ve klinik bulgularını değerlendirir, hormon düzeylerini ölçmek üzere kan testleri ister ve ultrasondan yararlanır. Bu süreçte diğer benzer belirtilere yol açabilecek sağlık sorunları da dışlanarak, PCOS varlığını doğrulamak hedeflenir.

PCOS belirtileri şu şekildedir:

• Yüksek LH ve FSH oranı.
  
• Düzensiz adet döngüleri veya adet görmeme.
• Kilo alımı veya kilo vermekte zorluk.
• Yüz, göğüs, sırt veya karın bölgesinde tüylenmenin artması (hirsutizm).
• Saç dökülmesi veya erkek tipi kellik.
• Sivilce veya ciltte yağlanma artışı.
• Yumurtlama problemleri nedeniyle hamile kalmada zorluk.
• Karın bölgesinde ağrı veya rahatsızlık hissi.
• Koyu cilt lekeleri (genellikle boyun, kasık veya meme altı gibi bölgelerde).
• Depresyon, kaygı ve ruh hali değişiklikleri.
• İnsülin direnci ve kan şekeri dengesizlikleri.

Polikistik Over Sendromu (PCOS) belirtilerini doğrulamak amacıyla öncelikle hormon testleri (LH, FSH, total ve serbest testosteron, DHEA-S, androstenedion gibi) yapılarak kan değerlerindeki düzensizlikler araştırılır; aynı zamanda insülin direnciyle ilişkili açlık kan şekeri ve insülin düzeyleri de incelenebilir. Bu değerlendirmeleri desteklemek üzere ultrason tetkikiyle yumurtalıklarda tipik kistik görünümlerin varlığına bakılır. Bazı durumlarda tiroit fonksiyon testleri ve prolaktin seviyelerinin de ölçülmesi, benzer belirtilere yol açabilecek diğer hastalıkları dışlamak için önemlidir. Bu bütüncül yaklaşım, PCOS teşhisinde en doğru sonuca ulaşmayı sağlar.

Polikistik Over Sendromu (PCOS) Neden Olur?

Polikistik over sendromu (PCOS), genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkan karmaşık bir hormonal bozukluktur. Yumurtlamayı bozarak aşırı tüylenme, sivilce gibi belirtilere yol açan bu rahatsızlıkta birçok unsur rol oynar; örneğin insülin direnci ve yüksek insülin seviyeleri yumurtalıklarda androjen (erkeklik hormonu) üretimini artırarak yumurtlamayı bozar ve aşırı tüylenme, sivilce gibi belirtilere yol açar. Ayrıca, yüksek androjen ve LH hormonu seviyeleri ile düşük folikül uyarıcı hormon (FSH) düzeyleri, yumurta gelişimini ve salınımını olumsuz etkiler. Aile öyküsünde PCOS bulunan kişilerde, hormon düzenlenmesi ve insülin duyarlılığıyla ilgili bazı genlerin aktarılması sonucu hastalığa yatkınlık artar. Düşük düzeyde kronik inflamasyon (iltihaplanma) ise hem androjen salınımını tetikleyebilir hem de kardiyovasküler riskleri yükseltebilir. Ek olarak, doğum öncesi dönemde yüksek androjene maruz kalan bebeklerde ilerleyen yaşlarda PCOS gelişme ihtimalinin arttığı düşünülmektedir.

PCOS’un nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Genetik yatkınlık.
• İnsülin direnci.
• Yüksek androjen seviyeleri.
• Hormonal dengesizlikler.
• Düşük düzeyde kronik inflamasyon.
• Doğum öncesi androjen maruziyeti.
• Metabolik bozukluklar.

Polikistik Over Sendromu (PCOS) Tanısı ve Uygulanan Testler

Polikistik over sendromu (PCOS) tanısında temel olarak adet düzensizliklerinin varlığı, aşırı androjen belirtileri (klinik veya biyokimyasal olarak) ve yumurtalıklardaki çok sayıda küçük kistin ultrasonla tespit edilmesi esas alınır. Bunun için öncelikle hastanın tıbbi öyküsü dinlenir, fiziksel muayene ve kan testleri (örneğin testosteron seviyeleri) yapılır, gerekirse benzer belirtilere yol açabilecek diğer hormonal bozukluklar ek testlerle dışlanır. Ultrason incelemesinde yumurtalıklarda belirgin çok sayıda küçük ve sıvı dolu kesecik görülmesi, tanıyı destekleyen önemli bir bulgudur. Özellikle insülin direnci belirtilerinin de eşlik ettiği olgularda açlık kan şekeri ve insülin düzeyleri gibi metabolik testler de istenir. Bu kapsamlı yaklaşım, PCOS tanısının kesinleştirilmesine yardımcı olur.

PCOS tanısında uygulanan testler:

• Tıbbi öykü değerlendirmesi : Hastanın adet düzeni, tüylenme artışı, kilo değişimleri ve akne gibi belirtileri içeren geçmişi dinlenir.
• Fiziksel muayene : Vücut kitle indeksi, bel/kalça oranı, ciltteki koyu lekeler (akantozis nigrikans) ve aşırı tüylenme (hirsutizm) belirtileri kontrol edilir.
• Hormon testleri : Total ve serbest testosteron, LH ve FSH oranı (LH/FSH oranının genellikle yüksek olması PCOS için tipiktir), prolaktin, tiroid hormonları ve gerekirse kortizol veya 17-hidroksiprogesteron düzeyleri incelenir.
• Ultrason : Yumurtalıklarda çok sayıda küçük ve sıvı dolu kesecik (folikül) varlığının tespiti için transvajinal veya karın ultrasonu uygulanır.
• İnsülin direnci testleri : Açlık kan şekeri, insülin düzeyleri ve HOMA-IR (insülin direnci) hesaplaması yapılır.
• Metabolik testler : Kan lipid profili, kolesterol ve trigliserit seviyeleri incelenir.

Polikistik Over Sendromu (PCOS) Tedavisi ve Uygulanan Yöntemler

Polikistik over sendromu (PCOS) tedavisinde ilk basamak, düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve kilo kontrolü gibi yaşam tarzı değişiklikleriyle başlar. Bu yaklaşımlar hem kilo verme hem de insülin direncini azaltma gibi amaçlarla metabolik dengelerin iyileştirilmesine destek olur. Hormonal düzensizlikleri kontrol altına almak için genellikle doğum kontrol hapları veya benzeri hormon düzenleyici ilaçlar reçete edilir. Bu ilaçlar adet döngüsünün düzenlenmesini sağlarken, aşırı tüylenme ve sivilce gibi belirtilerin de hafiflemesine katkıda bulunur. İnsülin direnci olan hastalarda ise insülin duyarlılığını artıran ilaçlar önerilebilir. Hamile kalmak isteyen kişilerde ovulasyon (yumurtlama) indüksiyonu, çeşitli ilaçlarla yumurtlamanın uyarılması ve takibi gibi yöntemler uygulanabilir. Özetle, PCOS tedavisi kişinin özel gereksinimlerine göre belirlenir ve yaşam tarzı değişikliği, ilaç tedavisi ve gerektiğinde üreme destek yöntemlerinin bir arada kullanılmasıyla olumlu sonuçlar elde edilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar PCOS'a Yol Açar Mı?

Yapılan araştırmara göre cinsel yolla bulaşan hastalıkların (CYBH) doğrudan Polikistik Over Sendromu’na (PCOS) neden olduğuna dair kesin bir bulgu yoktur. PCOS’un gelişiminde daha çok genetik yatkınlık, insülin direnci, hormonal dengesizlikler ve çevresel faktörler rol oynar. Bununla birlikte, tedavi edilmeyen veya kronik hâle gelen bazı enfeksiyonlar üreme organlarına zarar verebilir. Bununla birlikte, tedavi edilmeyen veya kronik hâle gelen bazı enfeksiyonlar üreme organlarına zarar verebilir. Bu zarar yumurtlama sorunlarına veya genel üreme sağlığına ilişkin diğer problemlere yol açabilse de, PCOS özelinde doğrudan bir neden-sonuç ilişkisi saptanmamıştır.

PCOS Ne Demek?

Polikistik Over Sendromu (PCOS), kadınlarda yumurtlama ve hormonal dengeyi bozan yaygın bir endokrin bozukluktur. Aşırı tüylenme, adet düzensizlikleri, sivilce, kilo artışı ve kısırlık gibi belirtilerle kendini gösterebilir.

PCOS Bulaşıcı Mı?

Hayır, PCOS bulaşıcı bir hastalık değildir; genetik yatkınlık, insülin direnci ve hormonal dengesizlikler gibi faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkar.

PCOS Tedavi Edilebilir Mi?

PCOS’un tamamen ortadan kaldırılması mümkün olmasa da belirtilerin kontrol altına alınması ve yaşam kalitesinin artırılması için çeşitli tedavi yöntemleri vardır. Hormon düzenleyici ilaçlar, yaşam tarzı değişiklikleri (dengeli beslenme, düzenli egzersiz) ve insülin direncine yönelik tedaviler sıkça uygulanır.

PCOS Her Zaman Kısırlığa Neden Olur Mu?

PCOS, kısırlık riskini artırabilen bir durumdur; çünkü düzensiz yumurtlama veya hiç yumurtlamama söz konusu olabilir. Ancak doğru tedavi ve müdahalelerle (örneğin yumurtlama tedavileri) birçok kadın çocuk sahibi olabilmektedir.

PCOS’ta Adet Düzensizliğinin Nedeni Nedir?

Yumurtlama bozuklukları ve hormonal dengesizlikler, adet döngüsünün düzenlenmesini zorlaştırır. Özellikle yüksek erkeklik hormonu (androjen) seviyeleri ve insülin direnci, düzenli yumurtlama sürecini sekteye uğratarak adet düzensizliklerine yol açar.

PCOS Beslenme İle İlişkili Midir?

PCOS’un tek başına yanlış beslenmeden kaynaklandığını söylemek doğru olmasa da yüksek karbonhidratlı ve şekerli gıdalar, insülin direncini artırarak belirtileri şiddetlendirebilir. Dengeli beslenme ve düzenli egzersiz, PCOS yönetiminde önemli rol oynar.

PCOS Sadece Kilolu Kadınlarda Mı Görülür?

Hayır, PCOS her vücut tipindeki kadında görülebilir. Aşırı kilo, insülin direnci ve hormon dengesi üzerinde olumsuz etkiler yaratarak PCOS belirtilerini artırsa da zayıf kadınlarda da PCOS gelişebileceği unutulmamalıdır.

PCOS’un Psikolojik Etkileri Nelerdir?

Hormon seviyelerindeki değişiklikler, görünüşle ilgili endişeler (aşırı tüylenme, kilo alımı gibi) ve gebe kalma güçlükleri, kaygı veya depresyon riskini artırabilir. Psikolojik destek, PCOS’la başa çıkma sürecinde yardımcı olabilir.

Metformin PCOS Hastalarına Nasıl Yardımcı Olur?

Metformin, insülin direnci üzerinde etkili bir ilaçtır. İnsülin direnci sorunu yaşayan PCOS’lu kadınlarda metformin, hormon dengesini iyileştirerek adet düzenini destekler ve kilo kontrolünü kolaylaştırabilir.