FOR INTERNATIONAL PATIENTS
Lösemi (Kan Kanseri) Nedir?
Lösemi , kan hücrelerinin özellikle de beyaz kan hücrelerinin anormal ve kontrolsüz şekilde çoğalmasıyla karakterize edilen bir kan kanseri türüdür. Kemik iliğinde başlayan bu hastalık, kan hücrelerinin normal işleyişini bozar ve vücudun enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini zayıflatır. Lösemi, akut veya kronik olarak ilerleyebilir ve çocuklarda olduğu kadar yetişkinlerde de görülebilir. Tedavi sürecinde kemoterapi, radyoterapi veya kök hücre nakli gibi yöntemler kullanılabilir.
Lösemi (Kan Kanseri) Nasıl Ortaya Çıkar?
Lösemi, hematopoietik kök hücrelerde meydana gelen genetik mutasyonlarla başlar ve bu mutasyonlar hücrelerin normal farklılaşma ve apoptoz süreçlerini bozar. Normalde kök hücreler, sağlıklı eritrositler, lökositler ve trombositlere dönüşmek üzere farklılaşır, ancak lösemideki mutasyonlar, bu hücrelerin olgunlaşmasını durdurarak "blast" adı verilen olgunlaşmamış hücrelerin birikimine yol açar.
Blast hücreleri kontrolsüz şekilde çoğalır ve kemik iliğinde yer kaplayarak sağlıklı kan hücrelerinin üretimini engeller. Sonuç olarak, vücutta nötropeni (yetersiz beyaz kan hücresi), anemi (kırmızı kan hücrelerinde azalma) ve trombositopeni (düşük trombosit sayısı) gibi kan bozuklukları görülür. Anormal lökositlerin kan dolaşımına karışması, lenf bezlerine, dalak ve karaciğere yayılmalarına ve organlarda hepatosplenomegali gibi büyümelere neden olabilir. Lösemi, akut (ani ve hızlı ilerleyen) veya kronik (yavaş seyreden) olabilir ve lenfoid veya myeloid kökenli hücrelerden kaynaklanmasına göre de sınıflandırılır. Bu ilerleyiş, hem bağışıklık sistemini zayıflatır hem de vücudun kan hücrelerinin işlevselliğini bozar.
Lösemi (Kan Kanseri) Belirtileri Nelerdir?
Lösemi belirtileri, kan hücrelerinin işlevini etkilediği için oldukça çeşitlidir ve genellikle yavaş yavaş ortaya çıkar. En yaygın belirtiler arasında aşırı yorgunluk, soluk cilt, sık sık enfeksiyon geçirme, kolay morarma veya kanama, peteşi olarak bilinen lekeler, özellikle kemiklerde ve eklemlerde ağrı, ateş, gece terlemeleri ve iştahsızlık yer alır. Ayrıca lenf bezlerinde şişlik, karaciğer ve dalak büyümesi gibi belirtiler de görülebilir. Lösemi belirtileri diğer birçok hastalıkla benzerlik gösterdiği için kesin tanı ancak kan testleri ve kemik iliği biyopsisi ile konulabilir.
Lösemi belirtileri arasında şunlar yer alır:
- Halsizlik ve sürekli yorgunluk,
- Lenf düğümlerinde şişlik,
- Sık sık enfeksiyon geçirme,
- Yüksek ateş ve gece terlemeleri,
- Kemik ve eklem ağrıları,
- Kolayca morarma veya kanama (özellikle burun ve diş eti kanamaları),
- Ciltte küçük kırmızı veya mor lekeler (peteşi),
- İştah kaybı ve kilo kaybı,
- Karaciğer veya dalakta büyüme (karında dolgunluk hissi),
- Lenf bezlerinde şişlik (boyun, koltuk altı veya kasık bölgesinde),
- Nefes darlığı.
Çocuklarda lösemi belirtileri, genellikle hızlı ve belirgin şekilde ortaya çıkar. Yorgunluk, solgunluk, diş eti veya burun kanaması gibi kolay kanamalar, sık enfeksiyonlar ve bacaklarda kemik ağrısı yaygındır. Karında şişlik hissine yol açan dalak ve karaciğer büyümesi ile boyun ve koltuk altındaki lenf bezlerinde şişlik de çocuklarda lösemiye işaret edebilir. Ayrıca iştahsızlık ve hızlı kilo kaybı görülebilir.
Yetişkinlerde lösemi belirtileri ise daha yavaş ve sinsi ilerleyebilir. Kronik yorgunluk, gece terlemeleri, kilo kaybı, kolay morarma ve kanama gibi belirtiler başta gelir. Boyun ve koltuk altında lenf düğümlerinde büyüme ve karında dolgunluk hissi veren dalak büyümesi de yetişkinlerde lösemiye işaret edebilir. Bu belirtiler, löseminin yetişkinlerdeki yavaş seyirli doğasına uygun şekilde ortaya çıkar.
Lösemi (Kan Kanseri) Türleri Nelerdir?
Lösemi, farklı hücre tiplerinden kaynaklanabilen ve değişik hızlarla ilerleyen çeşitli alt türlere sahiptir. Hastalığın türleri, löseminin başladığı hücre tipi ve ilerleme hızına göre dört ana gruba ayrılır. Başlıca lösemi türleri şunlardır:
- Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL)
- Akut Myeloid Lösemi (AML)
- Kronik Lenfositik Lösemi (KLL)
- Kronik Myeloid Lösemi (KML)
Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL)
Çocuklarda en sık görülen lösemi türü olan ALL, lenfosit adı verilen beyaz kan hücrelerinin olgunlaşamamasıyla hızla gelişir. Hızlı seyrettiği için erken tedavi gerektirir ve kemoterapi, genellikle ilk tedavi seçeneğidir.
Akut Myeloid Lösemi (AML)
Hem çocuklarda hem yetişkinlerde görülebilen AML, myeloid hücrelerin olgunlaşmasını engelleyerek hızla yayılır. Yoğun kemoterapi ve bazen kök hücre nakli, AML tedavisinde yaygın olarak kullanılır.
Kronik Lenfositik Lösemi (KLL)
Yetişkinlerde en sık rastlanan lösemi türüdür ve lenfositlerin yavaş yavaş çoğalmasıyla gelişir. KLL genellikle yavaş ilerlediğinden, bazı hastalarda belirti göstermeyebilir ve izlem ile tedavi edilir.
Kronik Myeloid Lösemi (KML)
Genellikle yetişkinlerde görülen KML, Philadelphia kromozomu adı verilen genetik bir anormallik ile ilişkilidir. Yavaş ilerleyen bir seyir izler, ancak hastalığın ilerleyen evrelerinde hız kazanabilir. Hedefe yönelik tedavi, KML’de oldukça etkili bir seçenektir.
Lösemi (Kan Kanseri) Neden Olur?
Lösemi, kan hücrelerinin DNA’sında meydana gelen genetik mutasyonlar sonucu ortaya çıkar, ancak bu mutasyonlara neden olan faktörler tam olarak bilinmemektedir. Bazı genetik yatkınlıklar, yüksek düzeyde radyasyona maruz kalma, belirli kimyasallar (örneğin benzen), sigara kullanımı ve geçmişte alınan kanser tedavileri lösemi riskini artırabilir. Ayrıca, Down sendromu gibi bazı genetik bozukluklar ve bağışıklık sistemi sorunları da lösemi gelişiminde etkili olabilir. Ancak bu risk faktörlerine sahip olmayan bireylerde de lösemi gelişebileceği için hastalığın kesin nedeni her zaman belirlenemez.
Lösemi gelişiminde etkili olan başlıca nedenler şunlardır:
- Genetik mutasyonlar,
- Ailede lösemi öyküsü (kalıtsal yatkınlık),
- Radyasyona maruz kalma,
- Bazı kimyasal maddelere (örneğin benzen) uzun süreli maruz kalma,
- Bazı viral enfeksiyonlar (HTLV-1 veya Epstein-Barr virüsü gibi),
- Önceki kanser tedavileri (kemoterapi veya radyoterapi sonrası),
- Sigara içme,
- Bağışıklık sistemini baskılayan tedaviler,
- Genetik sendromlar (örneğin Down sendromu, Fanconi anemisi),
- Kemik iliğini etkileyen bazı kan hastalıkları (miyelodisplastik sendrom gibi).
Lösemi (Kan Kanseri) Tanısı ve Uygulanan Testler
Lösemi tanısı, genellikle çeşitli laboratuvar testleri ve biyopsi ile konur. İlk adım olarak tam kan sayımı yapılır. Beyaz kan hücrelerinde, kırmızı kan hücrelerinde veya trombositlerde anormallik varsa lösemiden şüphelenilebilir. Şüphe durumunda, kesin tanı için kemik iliği biyopsisi yapılır ve bu biyopside kan hücrelerinin yapısı ve olgunlaşma süreci incelenir. Ayrıca, lösemi türünü ve genetik özelliklerini belirlemek amacıyla sitogenetik ve moleküler testler uygulanır. Bu testler, hastalığın tipi ve evresine göre en uygun tedavi yaklaşımını belirlemeye yardımcı olur.
Lösemi tanısında kullanılan başlıca testler şunlardır:
- Tam kan sayımı (CBC) testi,
- Periferik yayma testi,
- Kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisi,
- Akış sitometrisi (flow cytometry),
- Sitogenetik analiz (kromozom analizi),
- Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) testi,
- Moleküler genetik testler,
- İmmünfenotipleme,
- Lomber ponksiyon (omurilik sıvısı analizi),
- Biyokimya paneli (özellikle karaciğer ve böbrek fonksiyonları değerlendirilir).
Lösemi (Kan Kanseri) Tedavi Seçenekleri
Lösemi tedavisinde en yaygın seçenekler arasında kanserli hücreleri yok etmeyi amaçlayan kemoterapi, belirli kanser hücrelerini hedef alan hedefe yönelik tedavi ve bağışıklık sistemini güçlendiren immünoterapi yer alır. İlerlemiş vakalarda, sağlıklı kök hücrelerin nakledilmesini içeren kök hücre nakli de uygulanabilir. Tedavi seçenekleri, löseminin tipine ve hastanın genel sağlık durumuna göre düzenlenir.
Lösemi tedavisinde, hastalığın tipi, evresi ve hastanın genel sağlık durumu göz önünde bulundurularak çeşitli tedavi seçenekleri uygulanır.
- Kemoterapi : Lösemi tedavisinde en yaygın yöntem olan kemoterapi, kanser hücrelerini yok etmeyi amaçlayan güçlü ilaçlardan oluşur. Çoğunlukla intravenöz yolla uygulanır ve lösemi tipine göre bir veya birden fazla kemoterapi ilacı kombinasyonu kullanılabilir.
- Radyoterapi : Radyasyon tedavisi, kanser hücrelerini öldürmek veya büyümelerini durdurmak için yüksek enerjili ışınlar kullanır. Özellikle lösemi hücrelerinin kemik iliğinde veya belirli bölgelerde yoğunlaştığı durumlarda tercih edilebilir.
- Hedefe Yönelik Tedavi (Targeted Therapy) : Bu tedavi, kanser hücrelerinin spesifik genetik değişikliklerini veya proteinlerini hedef alan ilaçları içerir. Tirozin kinaz inhibitörleri gibi bu ilaçlar, lösemi hücrelerinin büyüme sinyallerini engelleyerek kanserin yayılmasını durdurur.
- İmmünoterapi : Bağışıklık sistemini güçlendirmeyi veya kanser hücrelerini hedef alacak şekilde yönlendirmeyi amaçlayan bir tedavidir. CAR-T hücre tedavisi, lösemi hücrelerini tanıyıp yok edebilen özel T hücrelerinin üretilmesini içerir.
- Kök Hücre Nakli (Kemik İliği Nakli) : Lösemiyi tedavi etmenin en etkili yollarından biri olan kök hücre nakli, hastanın kemik iliğindeki kanserli hücreleri yok etmek için yüksek doz kemoterapi veya radyoterapiden sonra sağlıklı kök hücrelerin nakledilmesi işlemidir. Allojenik nakillerde (başka bir donörden alınan kök hücreler) veya otolog nakillerde (hastanın kendi kök hücrelerinin kullanılması) yapılabilir.
- Destekleyici Tedavi: Kemoterapi veya diğer tedavilerin yan etkilerini yönetmek için kan transfüzyonu, enfeksiyon önleyici ilaçlar ve ağrı kesiciler gibi destekleyici tedaviler uygulanabilir.
Lösemi tedavisinde başarı oranı hastalığın türüne, hücre tipine ve risk grubuna bağlı olarak değişiklik gösterir. Özellikle akut lösemilerde, tedaviye yanıt oranı %45 ila %85 arasında değişebilir. Tedavi sonrası, hastalar 10 yıl boyunca düzenli olarak izlenir; başlangıçta aylık kontrollerle, ardından üç ayda bir ve sonrasında yıllık takiplerle kontrol edilir. Yıllar geçtikçe nüks ihtimali azalmakla birlikte, nadir durumlarda 10 yıl sonra dahi hastalığın geri dönebildiği gözlemlenebilir.
Lösemi hücrelerinin moleküler yapısının daha iyi anlaşılması sayesinde, hedefe yönelik yeni tedavi yöntemleri geliştirilmektedir. Günümüzde, hastalığın türüne göre ortalama 2-3 yıl süren bir tedavi süreci uygulanır. İlk tedaviye yanıt vermeyen veya tedavi sonrası nüks eden vakalarda, kemik iliği nakli gibi ileri tedavi seçenekleri devreye girebilir. Bu gelişmeler sayesinde, lösemi tedavilerinde sürekli olarak daha yüksek başarı oranlarına ulaşılmaktadır.
Sıkça Sorulan Sorular
Lösemi (Kan Kanseri) Nasıl Anlaşılır?
Lösemi tanısı, belirtilerin varlığına göre yapılan çeşitli testlerle konur. İlk olarak, tam kan sayımı yapılarak beyaz kan hücreleri, kırmızı kan hücreleri ve trombosit düzeylerine bakılır; anormal hücre sayıları lösemi şüphesini doğurabilir. Eğer şüphe varsa, kemik iliği biyopsisi yapılarak kan hücrelerinin durumu detaylı olarak incelenir. Ayrıca genetik testler ve lenf bezleri gibi bölgelerdeki anormallikleri tespit etmek için görüntüleme yöntemleri (örneğin, röntgen veya MR) kullanılabilir. Bu testler, löseminin tipi ve evresini belirleyerek uygun tedavi planının oluşturulmasını sağlar.
Lösemi (Kan Kanseri) İçin Ameliyat Var Mı?
Lösemi tedavisinde genellikle cerrahi bir müdahale uygulanmaz, çünkü lösemi kan ve kemik iliğini etkileyen bir kanser türüdür ve katı bir tümör oluşturmaz. Bu nedenle, tedavi yöntemleri daha çok kemoterapi, radyoterapi, hedefe yönelik tedavi ve immünoterapi gibi sistemik tedavilere odaklanır. Bununla birlikte, lösemi tedavisinin bir parçası olarak kök hücre nakli yapılabilir. Bu işlem, yüksek doz kemoterapi veya radyoterapi sonrasında sağlıklı kök hücrelerin nakledilmesiyle gerçekleştirilir. Ameliyat nadiren de olsa, enfeksiyonlu bir dalak gibi löseminin etkilediği bazı organların alınması gerektiğinde gündeme gelebilir.