Kireçlenme (Osteoartrit) Nedir? Kireçlenme Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Kireçlenme (Osteoartrit) Nedir?

Kireçlenme (osteoartrit) , eklem kıkırdağının aşınması ve yıpranması sonucu oluşan, dünya çapında milyonlarca insanı etkileyen kronik bir eklem rahatsızlığıdır. Genellikle diz, kalça, bel, boyun ve başparmak eklemlerinde görülen bu hastalık, kıkırdak dokunun kaybıyla kemiklerin birbirine sürtünmesine neden olarak ağrı, sertlik ve hareket kısıtlılığına yol açar. İleri aşamalarda, kemik parçalarının eklem içinde birikmesi iltihabi süreçleri ve ağrı ataklarını tetikleyebilir. Yaşlanma, obezite, eklemlerin aşırı kullanımı ve genetik yatkınlık gibi faktörler kireçlenme riskini artırır. Özellikle ağır yük taşımak gibi fiziksel aktiviteler hastalığı tetikleyebilirken hareket sırasında ağrılar artabileceğinden, dinlenme ve eklemleri zorlamaktan kaçınma önerilir.

Kireçlenme genellikle eklem ağrısı, sertlik, hareket kısıtlılığı ve şişlik gibi belirtilerle kendini gösterir; özellikle sabahları veya hareketsizlik sonrası sertlik ve eklemlerde hassasiyet yaygın şikayetlerdir. İlerleyen aşamalarda, eklemde gıcırdama veya çıtırtı hissi ve kemik çıkıntıları (kemik mahmuzları) gözlemlenebilir. Yaş, kadın olmak, obezite, eklem yaralanmaları, genetik yatkınlık ve diyabet gibi metabolik hastalıklar risk faktörlerini artıran başlıca etkenlerdir. Hastalığın kesin bir tedavisi olmasa da, yaşam tarzı değişiklikleri (düzenli egzersiz, kilo kontrolü), fizik tedavi, ağrı kesici ilaçlar ve bazı durumlarda cerrahi müdahalelerle belirtiler yönetilebilir. Erken teşhis ve kişiye özel bir tedavi planı, eklem fonksiyonlarını koruma ve yaşam kalitesini artırma açısından hayati önem taşır.

Kireçlenme (osteoartrit), dünya genelinde en yaygın görülen eklem rahatsızlıklarından biri olup, 2019 itibarıyla yaklaşık 528 milyon kişiyi etkileyerek 1990'dan bu yana %113 oranında artış göstermiştir. Diz kireçlenmesi, dünya nüfusunun %3, 6'sını etkileyerek en yaygın görülen formdur, bunu %0, 85 ile kalça kireçlenmesi izler. 60 yaş üstü bireylerde kireçlenme oranı kadınlarda %18, erkeklerde ise %10'dur. Kadınlarda daha sık görülen bu durum, yaşlanma, obezite ve eklem yaralanmaları gibi risk faktörlerinin artmasıyla daha da yaygınlaşmaktadır. Türkiye'de de küresel eğilimlere paralel olarak yaşlı nüfusun ve risk faktörlerinin artışı, kireçlenmenin giderek büyüyen bir halk sağlığı sorunu haline gelmesine yol açmaktadır. Erken teşhis ve etkili tedavi, kireçlenmenin bireyler ve sağlık sistemleri üzerindeki yükünü azaltmada kritik bir rol oynar.

Kireçlenme Vücudun Neresinde Olur?

Kireçlenme (osteoartrit), vücuttaki herhangi bir eklemde görülebilse de, genellikle ağırlık taşıyan ve sık kullanılan eklemleri etkiler. En sık etkilenen bölgeler dizler, kalçalar, bel ve boyun omurlarıdır. Bunun yanı sıra, ellerde özellikle başparmak kökü, parmak uçları ve orta eklemler gibi küçük eklemler de yaygın olarak etkilenir. Hastalığın yoğun olarak görüldüğü bu bölgelerde, kıkırdağın aşınması sonucu ağrı, sertlik ve hareket kısıtlılığı gibi belirtiler ortaya çıkar. Günlük hareketlerde önemli bir role sahip olan bu eklemler, kireçlenmenin ilerlemesi durumunda ciddi yaşam kalitesi kaybına yol açabilir.

Kireçlenme (Osteoartrit) Belirtileri Nelerdir?

Kireçlenme (osteoartrit), zamanla kötüleşebilen ve genellikle yavaş yavaş gelişen belirtilerle kendini gösterir. En yaygın belirtiler arasında eklem ağrısı, hareket sırasında veya sonrasında hissedilen rahatsızlık ve özellikle sabahları ya da uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra fark edilen eklem sertliği bulunur. Eklem bölgesinde hafif bir baskı uygulandığında hassasiyet oluşabilir. Ayrıca eklemin tam hareket aralığında kullanım zorluğu ve gıcırdama hissi veya çıtırtı sesi gibi durumlar görülebilir. Hastalığın ilerleyen evrelerinde kemik çıkıntıları (kemik mahmuzları) ve eklem çevresinde iltihaplanmaya bağlı şişlik ortaya çıkabilir. Bu belirtiler en sık eller, dizler, kalçalar ve omurgada gözlemlenir. Belirtilerin şiddeti kişiden kişiye değişebilir; bu nedenle, sürekli eklem ağrısı veya hareket kısıtlılığı yaşayan bireylerin bir sağlık uzmanına danışması önemlidir.

Kireçlenme belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Hareket sırasında veya sonrasında eklem ağrısı.
• Uzun süre hareketsiz kaldıktan sonra ya da sabahları hissedilen eklem sertliği.
• Eklem hareketi sırasında gıcırdama veya çıtırtı sesi.
• Ekleme hafif baskı uygulandığında oluşan hassasiyet.
• Eklemin tam hareket aralığında kullanım zorluğu.
• Eklem çevresinde iltihaplanmaya bağlı şişlik.
• İleri evrelerde eklem çevresinde kemik çıkıntıları (kemik mahmuzları).
• Ellerde veya dizlerde gözlemlenebilen şekil bozuklukları.
• Eklem çevresinde sıcaklık artışı veya hassasiyet hissi.
• Hareket ederken ya da ayakta dururken dengede kalmada zorluk.

Kireçlenme (Osteoartrit) Neden Olur?

Kireçlenme (osteoartrit), eklem kıkırdağının zamanla aşınmasıyla ortaya çıkan bir eklem hastalığıdır ve çeşitli faktörler bu süreci hızlandırabilir. Yaşlanma, eklemlerde biriken aşınma ve yıpranma nedeniyle en önemli risk faktörlerinden biridir. Eklem yaralanmaları veya eklemleri tekrarlayan şekilde zorlayan hareketler, kıkırdağa zarar vererek kireçlenmeye yol açabilir. Obezite, diz ve kalça gibi ağırlık taşıyan eklemlere ek yük bindirerek kıkırdak aşınmasını hızlandırır. Genetik yatkınlık, doğuştan gelen kemik deformiteleri ve diyabet veya hemochromatosis gibi metabolik hastalıklar da risk faktörleri arasındadır.

Kireçlenmeye (osteoartrit) yol açan nedenler şu şekilde sıralanır:

• Yaşlanma.
• Genetik faktörler.
• Eklem yaralanmaları.
• Obezite.
• Tekrarlayan hareketler ve aşırı kullanım.
• Eklem yapısında bozukluklar.
• Metabolik hastalıklar.
• Hormonel değişiklikler.
• Enfeksiyonlar veya iltihaplı hastalıklar.

Kireçlenme (Osteoartrit) Tanısı ve Uygulanan Testler

Kireçlenme tanısı, hastanın şikâyetleri ve tıbbi geçmişinin değerlendirilmesiyle başlar. Doktor, ağrı, sertlik, şişlik ve eklem hareketlerindeki kısıtlılık gibi belirtileri detaylı bir şekilde sorgular. Fizik muayenede eklem hassasiyeti, hareket açıklığı ve gıcırdama gibi bulgular incelenir. Tanıyı doğrulamak için genellikle röntgen gibi görüntüleme yöntemleri kullanılarak eklem kıkırdağındaki aşınma, kemik mahmuzları veya eklem aralığındaki daralma tespit edilir. Bazı durumlarda manyetik rezonans görüntüleme (MRG), yumuşak doku hasarını değerlendirmek için tercih edilebilir. Laboratuvar testleri, enfeksiyon veya diğer artrit türlerini dışlamak amacıyla yapılabilir. Erken teşhis, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve semptomları kontrol altına almak için önemlidir.

• Fizik Muayene : Doktor, eklemlerin hareket açıklığını, ağrı ve şişlik durumunu değerlendirir. Eklemlerdeki gıcırdama sesleri ve deformasyonlar kontrol edilir.
• Görüntüleme Yöntemleri : Röntgen (X-ray), eklem boşluğunun daralması, kemik çıkıntıları ve kıkırdak kaybını gösterirken; Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) ile yumuşak doku ve kıkırdak daha ayrıntılı olarak incelenebilir.
• Kan Testleri : Romatoid artrit, enfeksiyon veya diğer inflamatuar hastalıkları dışlamak amacıyla yapılır. Enflamasyon belirteçleri (CRP, sedimantasyon hızı) de değerlendirilebilir.
• Eklem Sıvısı Analizi : Eklemden alınan sıvı, enfeksiyon, gut veya inflamatuar durumları ayırt etmek için incelenir.
• Ultrasonografi : Eklemdeki sıvı birikimi ve yumuşak dokulardaki hasarları görüntülemek için kullanılır.
• Kemik Tarama Testleri : Nadir durumlarda kemik yoğunluğunu ve metabolik aktiviteleri değerlendirmek için başvurulur.

Kireçlenme (Osteoartrit) Tedavisi ve Uygulanan Yöntemler

Kireçlenmenin kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, belirtileri yönetmek ve yaşam kalitesini artırmak için bir dizi tedavi yöntemi uygulanabilir. Tedavi genellikle, ağrıyı hafifletmek ve eklem fonksiyonunu korumak amacıyla, kişiye özel bir plan dahilinde düzenlenir. Fiziksel aktiviteler ve egzersizler, eklem çevresindeki kasları güçlendirerek hareketliliği artırır. Aşırı kilonun eklemlere yük bindirmesi nedeniyle kilo kontrolü önemli bir adımdır. İlaç tedavisi kapsamında, ağrı kesiciler ve iltihap önleyici ilaçlar semptomları hafifletmek için kullanılır. İleri vakalarda eklemleri desteklemek için ortez veya baston gibi yardımcı cihazlar önerilebilir. Fizik tedavi, esnekliği ve dayanıklılığı artırmak için uygulanırken, cerrahi müdahaleler (örneğin eklem protezleri) yalnızca şiddetli ve diğer tedavilere yanıt vermeyen durumlarda düşünülür. Tedavi sürecinde erken teşhis ve multidisipliner bir yaklaşım oldukça önemlidir.

• Yaşam Tarzı Değişiklikleri : Düzenli hafif egzersizlerle eklem hareketliliğinin korunması, kilo kontrolü ile eklemlere binen yükün azaltılması ve günlük aktivitelerde ergonomik düzenlemeler yapılması önerilir.
• Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon : Fizik tedavi programları kapsamında, eklem hareket açıklığını artıran egzersizler, ısı ve soğuk uygulamaları, ultrason terapisi gibi yöntemler kullanılabilir.
• Kök Hücre Tedavisi : Yeni bir yöntem olarak, hastanın kendi kök hücreleri veya belirli laboratuvar işlemleriyle elde edilen kök hücreler, ekleme enjekte edilerek hasarlı dokuların onarılması hedeflenir. Bu yöntem özellikle kıkırdak yenilenmesini desteklemeyi hedefler.
• Destekleyici Cihazlar : Baston, dizlik, ortez veya özel ayakkabı tabanlıkları gibi cihazlar, eklemlere binen yükü azaltmak ve hareket kolaylığı sağlamak için kullanılabilir.
• Alternatif ve Tamamlayıcı Yöntemler: Akupunktur, masaj terapisi, yoga gibi teknikler ağrıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Omega-3 yağ asitleri gibi doğal destekler de tedaviye katkıda bulunabilir.
• Cerrahi Müdahale : İleri düzey osteoartrit durumlarında, protez cerrahisi (eklem replasmanı) veya artroskopik işlemler uygulanarak hasarlı dokuların giderilmesi sağlanabilir.