FOR INTERNATIONAL PATIENTS
İyot Eksikliği Nedir?
İyot , vücudun üretemediği ve besinler yoluyla dışarıdan alınan bir elementtir. Vücutta tiroid hormonunun yapımı için gereklidir. Vücuttaki iyot gereksinimi yeterli ölçüde karşılanamazsa, tiroid hormonlarının seviyesi düşer ve belli sağlık sorunları gün yüzüne çıkar.
Tiroid hormonu beyin başta olmak üzere pek çok başka organ ve yaşamsal süreçte önemli işlevlere sahiptir. Bu hormonların eksikliğinde, kaslar, kalp, böbrek ve beyin çok olumsuz etkilenmektedir. Dünya çapında primer hipotiroidizmin önde gelen sebebi de iyot eksikliğidir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, dünya üzerinde 2 milyarı aşkın kişide iyot eksikliği problemi vardır. Bunun bir sebebi de iyot bakımından fakir topraklarda yaşamaktır. Türkiye’de ise özellikle Karadeniz bölgesi risk altındadır. Bu bölgede yetişen meyve ve sebzelerin iyot oranları düşük olduğundan besinlerle iyot gereksinimini karşılamak çok zordur. Bu bölgelerde yaşayan kişilerin, özellikle iyotla zenginleştirilmiş sofra tuzu kullanması önemlidir.
Diyet ve yaşam tarzı değişikliğiyle, iyot eksikliğinin giderilmesi için, yeterli oranda iyot alınması çok önemlidir. Ancak çok yüksek iyot alımı da hipertiroidizme neden olacağı için ölçülü olmakta fayda vardır.
Sağlıklı bir yetişkinin günlük iyot ihtiyacı 150 mcg, hamilenin günlük iyot ihtiyacı 250 mcg, çocuk ve gençlerin günlük iyot ihtiyacıysa 90 ila 130 mcg aralığındadır. Tabii ki yaş, mevcut hastalıklar gibi faktörler iyot ihtiyacını değiştirecektir.
Bir kişide günlük iyot alımı 10 mcg’nin altına düşerse guatr ın eşlik ettiği hipotiroidizm ortaya çıkar. Guatr iyot eksikliğinin en erken klinik belirtisidir.
İyot Eksikliği Nedenleri Nelerdir?
İyot eksikliğinin en temel nedeni beslenmedir. Çünkü iyotu vücut içerisinde üretemeyip dışardan temin ediyoruz.
- İyot oranı zenginleştirilmemiş tuz kullanan ya da başka sebepten ötürü tuz kısıtlaması yapan bireylerde eksiklik görülebilir.
- Vejetaryen ve vegan kişiler, hayvansal besinlerden yoksunluk sebebiyle iyot eksikliğinden yaşarlar.
- Brokoli, karnabahar, brüksel lahanası ve soya gibi besinlerin çiğ olarak tüketilmesi iyot alımını sekteye uğratır.
- Sigara içmek iyot emiliminin azalmasına neden olur.
- Gebelikte iyot ihtiyacı arttığı için sınır değerler, iyot eksikliğinin habercisi niteliğindedir.
- Toprakta yeterli düzeyde iyot bulunmaması
İyot Eksikliği Neye Sebep Olur?
- Erken Doğum veya Düşük: Gebelikte tiroid hormonu ihtiyacı arttığı için otomatik olarak iyot ihtiyacı da artar. Optimal düzeyde tiroid hormonu üretimi, beyin gelişimi için hayati önem taşır. Gebelikte yaşanan iyot eksikliği erken doğum, ölü doğum, düşük, bebekte zeka geriliği, dilsizlik, sağırlık, felç, guatr, şaşılık gibi durumlara sebebiyet verebilir.
- Tiroit Problemleri: İyot eksikliği tiroit bezinin büyümesine sebep olur.
- Tiroit Kanseri: İyot eksikliği olan bireylerin tiroit bezi, normal bireylere kıyasla, bir kaynak ya da besinden gelen iyotu fazla alır. Nükleer kazalarda radyoaktif iyot etrafa yayılacağından, iyot eksikliği görenler daha fazla zarar görecek ve tiroit kanseri riskiyle doğacaktır.
- Zeka Fonksiyonlarında Bozulma: İyot eksikliği, çocuklarda nörolojik, psikolojik sorunlara sebep olabilir.
- Büyüme Geriliği: İyot eksikliğine maruz kalan çocuklarda cücelik meydana gelebilir. Anne karnının yanı sıra emzirilme döneminde de optimal düzeyde iyot düzeyinin sağlanması, çocuğun daha sağlıklı büyümesine olanak tanıyacaktır. Büyüme geriliği olan çocuklarda iyot eksikliği tedavi edilirse, büyüme üzerinde olumlu etkiler görülür.
İyot Eksikliğin Neden Olduğu Yaygın Sorunlar
- Yavaş Tiroid Bezi: Yavaş tiroid bezi, iyot eksikliğinin yol açtığı en bilinen sorundur. Tiroid hormonunun metabolizmayı ve büyüme süreçlerini düzenlemesi için iyot gereklidir.
- Kuru Cilt ve Terleme Güçlüğü: Vücuda alınan iyotların yaklaşık olarak %20’si ciltte depolanmaktadır ve ter bezleri iyot bakımından oldukça zengindir. Ter bezlerinde meydana gelen iyot eksikliği, terleme zorluğu ve kuru cilt problemleriyle karşımıza çıkar.
- Mide ve Sindirim Sorunları: Mide dokusundaki iyot eksikliği, mide asidi eksikliğine sebep olur o da yiyeceklerin sindirilmesini olanaksız hale getirir. Eğer iyot eksikliği uzun süre devam ederse, mide şikayetleri ve sindirim sorunları gündeme gelir. Vakalarda, sıklıkla geğirme ve karın krampları şikayeti görülür.
- Ağız ve Gözlerde Kuruluk: Gözü nemlendiren bezlerde de iyot bulunduğu için kuru gözler iyot eksikliği göstergesi olabilir. Tükürük üretmek için de iyota ihtiyaç vardır.
- Konsantrasyon Sorunları: Çocukluk döneminde meydana gelen beyin hasarının en önde gelen sebebi iyot eksikliğidir. İyot eksikliği olan kişilerin, yaşıtlarına kıyasla IQ seviyesi 15 puan daha düşük çıkmaktadır. Bu da konsantrasyon ve dikkat bozukluğunu gündeme getirmektedir.
İyot Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Belirtilerin büyük bir bölümü tiroid hormonu üretimindeki bozukluklara bağlı olarak gelişmektedir.
- Kiloda meydana gelen ani artış
- Ciltte kuruluk
- Kabızlık sorunu
- Soğuğa karşı artan hassasiyet, üşüme hissiyatı
- Halsizlik
- Boyunda ve yüzde meydana gelen şişkinlik
- Kaslarda güçsüzlük
- Yüksek kan kolestrolu seviyesi
- Kaslarda ve eklemlerde ağrı
- Kalp hızında yavaşlamaya bağlı olarak baş dönmesi ve bayılma atakları
- Saç dökülmesi
- Depresyon
- Sık hastalanmaya maruz kalma
- Hafıza güçlükleri, mental performans eksikliği
- Sancılı ve düzensiz regl dönemleri
Tıpkı her rahatsızlıkta olduğu gibi iyot eksikliğinin erken teşhisi de hızlı bir iyileşme dönemine girmenizi sağlayacaktır. İyot eksikliğinin genel belirtileri yukarıdaki gibi olsa da bebeklerde ve çocuklarda iyot eksikliğinin karakterize belirtileri söz konusudur.
Bebeklerde iyot eksikliği belirtileri; tıkanma, boğulma, dilde genişleme meydana gelmesi, yüzde şişkinlik, kaslarda zayıflık, aşırı uyku hali, yenidoğan guatrı, yenidoğan hipotiroidizmi, nörolojik bozukluklardır. Çocuklarda; büyüme geriliği, diş gelişiminde gecikme, geç ergenlik, yavaş zihinsel gelişme, düşük IQ seviyesi, öğrenme zorlukları gibi belirtiler görülebilmektedir.
İyot Eksikliği ya da Fazlalığı Nasıl Teşhis Edilir?
İyot ağız yoluyla vücuda girer ve kan dolaşımında uzun bir süre kalmaz. İhtiyaç fazlası idrarla atılır. O yüzden idrarda saptanan iyot konsantrasyonları kişinin son 24 saat içerisinde aldığı iyot miktarı hakkında bilgi vermektedir. Ya da kandaki iyot seviyesi ölçülebilir.
Yapılan testler sonucu iyot eksikliği mevcutsa, kalıcı hasar riskini ortadan kaldırmak adına derhal tedavi sürecine başlanmalıdır.
İyot Eksikliğinin Giderilmesi İçin Nasıl Beslenilmeli?
Toprakta bulunan iyot miktarı, sulama suyuna ve gübreye ve daha birçok etkene bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Haliyle o topraklarda yetişen meyve ve sebzelerin de iyot oranları farklılık göstermektedir.
Ama genel olarak peynir, inek sütü, yumurta, ton balığı, karides gibi besinler iyot yönünden zengindir. İyotlu tuzdan ise günde 2 gram kullanmanız, günlük ihtiyacınız için yeterli gelecektir. İyotlu tuzu yemek piştikten sonra koymanız iyotun kaybolmamasını sağlayacaktır.
Beslenme biçimi nedeniyle yeterince iyot alınamadığı durumlarda, hekim tarafından iyot takviyesi de önerilebilir.