Herediter Anjioödem (HAE) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri

Herediter Anjioödem (HAE) Nedir?

Herediter anjioödem (HAE) , vücudun belirli bölgelerinde aniden şişmelere neden olan genetik bir bağışıklık sistemi bozukluğudur. Genellikle yüz, el, ayak, solunum yolları ve sindirim sistemi gibi bölgelerde ortaya çıkan bu şişlikler, ağrılı ve rahatsız edici olabilir. HAÖ, C1 inhibitörü adı verilen bir proteinin eksikliği veya işlev bozukluğu sonucunda gelişir ve bu durum, vücutta inflamatuar yanıtları kontrolsüz bir şekilde tetikler. Alerjik reaksiyonlardan farklı olarak, herediter anjioödemde ciltte kızarıklık veya kaşıntı görülmez. Atakların tetiklenmesini önlemek ve semptomları hafifletmek amacıyla özel ilaç tedavileri uygulanır.

Herediter Anjioödem (HAE) Nasıl Olur?

Herediter anjioödem (HAE), C1 inhibitörü adı verilen bir proteinin eksikliği veya işlev bozukluğu nedeniyle gelişir ve bu durum, vücutta inflamatuar yanıtların kontrolsüz bir şekilde ortaya çıkmasına yol açar. Normalde, C1 inhibitörü inflamasyonun düzenlenmesinde önemli bir rol oynar, ancak bu proteinin eksikliği veya düzgün çalışmaması, inflamatuar yanıtların aşırı ve düzensiz hale gelmesine sebep olur. Kontrolsüz inflamasyon, damar geçirgenliğinin artmasına yol açarak kan plazmasının çevre dokulara sızmasına ve şişliklerin oluşmasına neden olur.

HAE atakları genellikle stres, travma, enfeksiyon veya hormonal değişiklikler gibi tetikleyicilerle başlar ve vücudun belirli bölgelerinde aniden şişliklerle kendini gösterir. Görünüm açısından, yüz, el, ayak, boğaz, mide-bağırsak sistemi gibi bölgelerde şişlikler oluşur, ancak bu şişlikler ciltte kızarıklık veya kaşıntı yapmaz. Bu özellik, HAE’nin alerjik anjiyoödemden ve diğer alerjik reaksiyonlardan ayırt edilmesini sağlar. Ataklar ağrılı olabilir ve solunum yollarında meydana gelirse ciddi sağlık riski oluşturabilir.

Herediter Anjioödem (HAE) Belirtileri Nelerdir?

Herediter anjioödem (HAÖ), vücuttaki bazı dokularda ani şişliklerle karakterize, genetik geçişli nadir bir hastalıktır. Özellikle cilt, solunum yolları ve sindirim sisteminde şişmelere neden olabilir. Bu şişlikler ağrılı olabilir ve yaşamı tehdit edebilecek seviyelere ulaşabilir. HAÖ belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir ve bazı tetikleyicilere bağlı olarak daha şiddetli hale gelebilir.

Herediter anjioödem belirtileri şunlardır:

• Yüz, dudak, dil veya boğazda ani ve ağrısız şişme,
• El ve ayaklarda şişlik,
• Karın bölgesinde ağrı, kramp veya şişlik hissi,
• Mide bulantısı ve kusma,
• İshal,
• Nefes darlığı veya solunum güçlüğü (boğaz şişmesi durumunda),
• Vücudun diğer bölgelerinde ağrısız cilt şişlikleri,
• Halsizlik veya yorgunluk,
• Duygusal stres, enfeksiyon veya fiziksel travma sonrası semptomların tetiklenmesi.

Herediter anjioödemin (HAE) kesin belirtileri, vücudun belirli bölgelerinde ağrılı ve ani şişlikler şeklinde kendini gösterir. Bu şişlikler genellikle yüz, dudaklar, göz çevresi, el ve ayaklar gibi bölgelerde ortaya çıkar. Sindirim sistemi tutulumu olduğunda ise karın ağrısı, bulantı, kusma ve ishal gibi gastrointestinal semptomlar görülebilir. Solunum yollarında şişlik oluşursa, nefes darlığı ve boğulma hissi yaşanabilir ve bu durum hayati risk taşıdığı için acil müdahale gerektirir.

Kişinin yaşam kalitesini düşüren herediter anjioödemin sebepleri tam olarak bilinmese de ataklara neden olan yaygın tetikleyicileri şunlardır:

• Stres ve kaygı,
• Soğuk algınlığı ve grip gibi hastalıklar,
• Yorucu fiziksel aktiviteler,
• Ufak yaralanmalar,
• Ameliyatlar,
• Diş tedavisi,
• Yüksek tansiyon ve konjestif kalp yetmezliği için kullanılanlar da dâhil olmak üzere birtakım ilaçlar.

Herediter Anjioödem (HAE) Neden Olur?

Herediter anjioödem (HAE), C1 inhibitörü (C1-INH) adı verilen bir proteini kodlayan genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanan genetik bir hastalıktır. Bu mutasyonlar, bağışıklık sisteminde önemli rol oynayan C1-INH proteininin eksikliğine veya işlev bozukluğuna yol açar. Normalde inflamasyonu ve damar geçirgenliğini düzenleyen C1-INH proteini yetersiz veya işlevsiz olduğunda, vücutta kontrolsüz bir inflamatuar yanıt gelişir ve bu durum ani şişlik ataklarına neden olur. HAE, otozomal dominant kalıtım gösterir; bu da ebeveynlerden birinden geçen mutasyonun hastalığa yol açabileceği anlamına gelir. Bu genetik yatkınlık nedeniyle HAE, aile içinde nesiller boyunca aktarılabilir.

Herediter anjioödem (HAE) nedenleri arasında şunlar yer alır:

• C1 inhibitör proteini eksikliği : Vücudun bağışıklık sistemi üzerinde etkili olan C1 inhibitör proteininin eksikliği, HAE’nin en yaygın nedenidir,
• C1 inhibitör proteininin işlev bozukluğu : Bazı HAE vakalarında C1 inhibitör proteini yeterli miktarda bulunsa da işlevini tam olarak yerine getiremez,
• SERPING1 gen mutasyonu : C1 inhibitör eksikliğine yol açan SERPING1 genindeki mutasyonlar, hastalığın kalıtsal olmasına neden olur,
• Genetik yatkınlık : Ailede HAE öyküsü olan bireylerde hastalık riski artar,
• Hormonal değişiklikler : Özellikle ergenlik, gebelik veya menopoz gibi dönemlerde hormon seviyelerindeki değişimler hastalığın ortaya çıkışını tetikleyebilir,
• Stres ve travma : Fiziksel veya duygusal stres, HAE ataklarını tetikleyen faktörlerden biridir,
• Cerrahi müdahale veya diş tedavisi : Vücudun bağışıklık tepkisini artıran cerrahi işlemler, HAE ataklarına yol açabilir.

Alerjik Anjiyoödem Nedir?

Alerjik anjioödem yaygın olarak görülen bir anjioödem türüdür. Alerjik anjioödemde kişi hassasiyetinin olduğu alerjilere maruz kaldığında vücut tepki olarak histamin salgılar. Bunun sonucunda damarlardan dokulara sıvı geçişi artar ve dokularda şişme meydana gelir.

Alerjik anjioödem görüntüsü nedeniyle kurdeşene benzer. Ancak kurdeşenden farklı olarak alerjik anjioödemde şişlikler deri altında belirir.

Alerjik anjioödeme neden olan bazı etkenler şunlardır:

• Hayvan tüyü,
• Güneş ışığına, suya, soğuğa veya sıcağa maruz kalma,
• Kabuklu deniz ürünleri,
• Böcek ısırığı,
• Antibiyotikler (penisilin ve sülfa ilaçları), steroid olmayan antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler), tansiyon ilaçları (ACE inhibitörleri) gibi ilaçlar,
• Polenler,
• Lupus gibi otoimmün hastalıklar.

Herediter Anjioödem (HAE) Türleri Nelerdir?

Herediter anjioödem (HAE), üç farklı tipe ayrılarak sınıflandırılır ve her bir tip, hastalığın farklı biyolojik özellikleriyle ilişkilendirilir. En yaygın görülen Tip 1, herediter anjioödem vakalarının yaklaşık %85'ini oluşturur ve C1 esteraz inhibitörü adı verilen proteinin eksikliğinden veya işlev bozukluğundan kaynaklanır.

Herediter anjioödem türleri şunlardır:

• Tip 1 Herediter Anjioödem : Tip 1, HAE vakalarının %85'ini oluşturur. Hastalığın bu tipi C1 esteraz inhibitör olarak adlandırılan proteinin eksikliğinden veya işlev bozukluğundan kaynaklanır. C1 esteraz inhibitörü, bağışıklık sisteminin bir parçası olan ve enfeksiyonlarla savaşmada önemli rol oynayan kompleman sistemi düzenler. C1-INH iltihaplanmayı baskılayarak vücudun hasar almasını da önler.
• Tip 2 Herediter Anjioödem : Toplam vakaların %15'ini oluşturan bu tipte C1 inhibitör proteini fazla ya da normal miktarda üretilir. Ancak bu protein düzgün çalışmaz ve kan damarlarından çevre dokuya sızar.
• Tip 3 Herediter Anjioödem : Tüm vakaların çok az bir bölümünü oluşturan bu tip genellikle kadınlarda görülür. Tip 3'te C1-INH seviyeleri normaldir ve düzgün çalışır durumdadır. Ancak herediter anjioödeme özgü şişmeler görülür. Tip 3 çok nadir görülür ve rahatsızlığa neyin neden olduğu tam olarak anlaşılamamıştır.

Herediter Anjioödem (HAE) Tanısı ve Uygulanan Testler

Herediter anjioödem (HAE) tanısı, hastalığın özgün belirtileri ve biyokimyasal testler aracılığıyla konulur. HAE şüphesi olan bireylerde, özellikle tekrarlayan şişlik atakları, karın ağrısı ve solunum zorluğu gibi belirtiler incelenir. Kesin tanı için kan testleri yapılır; bu testlerde C4 seviyeleri düşüklüğü ve C1 inhibitör (C1-INH) proteininin miktarı ve işlevi değerlendirilir. Tip 1 ve Tip 2 HAE ayrımı, C1-INH proteininin seviyelerine ve işlevselliğine göre yapılır. Aile öyküsü de tanıda önemlidir, çünkü HAE genetik geçişli bir hastalıktır. Erken tanı, tedavi ve önleyici önlemler açısından kritik öneme sahiptir.

Aile öyküsünde herediter anjioödem (HAE) bulunan bireylerde genetik yatkınlığın saptanması genetik testler de tanı sürecine dahil edilebilir. Genetik testler, hastalığın altında yatan spesifik gen mutasyonlarını tespit ederek tanıyı destekler ve hastalığın kalıtımsal özelliklerinin anlaşılmasına katkıda bulunur. Aile bireylerinin genetik yapısının incelenmesi, risk altında olan kişilerin erken teşhis edilmesini ve önleyici tedavi stratejilerinin belirlenmesini sağlar. Bu sayede, HAE’nin erken evrede tespit edilmesiyle atakların önlenmesi veya azaltılması da mümkün hale gelir.

Herediter Anjioödem (HAE) şüphesi taşıyan bir kişide tanıyı doğrulamak için yapılan testler şunlardır:

• C4 Düzeyi Testi : HAE hastalarında C4 adı verilen kompleman proteini düşük seviyelerde bulunur. C4 düzeylerinin düşük olması HAE şüphesi uyandırabilir ve tanı sürecinin ilk basamağıdır,
• C1 İnhibitör (C1-INH) Düzeyi Testi : HAE hastalarında genellikle C1 inhibitör proteini ya eksiktir ya da işlevsizdir. Kan testinde C1 inhibitör proteininin miktarı ölçülerek eksiklik olup olmadığı belirlenir,
• C1 İnhibitör (C1-INH) Fonksiyon Testi : Bazı HAE türlerinde C1 inhibitör proteini normal miktarda olsa da işlevini tam olarak yerine getiremez. Bu test, proteinin fonksiyonunu ölçer ve işlevsel bozukluk olup olmadığını gösterir,
• Genetik Testler : Ailede HAE öyküsü varsa, genetik testlerle HAE'ye neden olan spesifik genetik mutasyonlar incelenir. Bu test, HAE'nin kalıtsal olup olmadığını belirlemek ve taşıyıcıları tespit etmek için kullanılır,
• Kompleman Düzeyleri (C2 ve C1q Testleri) : Diğer kompleman proteinleri de değerlendirilebilir. C1q düzeyi özellikle HAE'nin diğer anjioödem türlerinden ayırt edilmesine yardımcı olabilir.

Herediter Anjioödem Nasıl Tedavi Edilir?

Herediter anjioödem tedavisiyle ataklar kontrol altına alınabilir ve semptomların hafif geçirilmesi sağlanabilir. Hastalığın tedavisi hastanın sağlık durumu, atakların sıklığı ve semptomları değerlendirilerek yapılır. Bu tedavi protokolü alerji ve immünoloji bölümündeki doktorlar tarafından düzenlenip takip edilebilir.

Herediter anjioödem için uygulanan tedavi yöntemlerinden bazıları şunlardır:

1. C1 Esteraz İnhibitör Tedavisi (Replasmanı) : Eksik olan C1 inhibitör proteini bu tedaviyle yerine konabilir.
2. Androjen Tedavisi : Danazol ve stanazolol gibi androjen ilaçlar HAE ataklarının sıklığını azaltabilir. Ancak bu ilaçların bazı yan etkileri olabilir.
3. Bradikinin Reseptörü (B2R) Antagonisti : Özellikle hayati risk oluşturan durumlarda başvurulan bu yöntem şişmeyi tetikleyen molekülleri hedef alır. HAE ataklarını tetikleyen bradykinin maddesini etkisiz hâle getirmek için bradykinin reseptör blokerleri kullanılır.

Herediter Anjioödem Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Herediter Anjioödem (HAE) Başka Hangi İsimlerle Bilinir?

Herediter anjioödem, tıbbi literatürde farklı isimlerle de anılmaktadır. Bu hastalık için alternatif olarak kullanılan isimler arasında C1-INH, C1NH, tamamlayıcı bileşen 1 inhibitör eksikliği, tamamlayıcı bileşen C1 düzenleyici bileşen eksikliği ve esteraz inhibitörü eksikliği gibi terimler bulunmaktadır. Ayrıca, hastalığın kısaltmaları olarak HAE (herediter anjioödem) ve HANE gibi ifadeler de yaygın olarak kullanılır. Bu farklı isimlendirmeler, hastalığın temelinde yatan biyokimyasal mekanizmalara ve eksikliklere işaret eder.

Herediter Anjioödem (HAE) Nasıl Bir Hastalık?

Herediter anjioödem C1 esteraz inhibitör (C1-INH) eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan; cilt, bağırsak ve üst solunum yollarını etkileyen; kaşıntı ve ürtiker olmadan tekrarlayan anjioödem ataklarıyla seyreden otozomal dominant geçiş gösteren bir hastalıktır.

Herediter Anjioödem (HAE) Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Herediter anjioödem tedavi edilmezse ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu hastalıkta bazen çok şiddetli ataklar da görülebilir. Solunum yollarını etkileyebilen bu durum hava pasajlarındaki daralmayla boğazın kapanması ve nefes almada güçlük çekme gibi problemlere yol açarak yaşamsal tehdit oluşturabilir. Ayrıca tekrarlayan atakların oluşturduğu deformasyona bağlı olarak organ fonksiyonlarının etkilenmesine de neden olabilir.

Herediter Anjioödem (HAE) Tehlikeli Mi?

Herditer anjioödem tehlikeli bir anjioödem türüdür. HAE atakları ciddi olabilir, organlarda ve solunum yollarında şişlik gelişebildiği için bu durum ölümcül risk oluşturur.

Herediter Anjioödem (HAE) Hastaları Ne Yememeli?

Anjioödem hastalarının bazı tetikleyici besinlerden kaçınması gerekir. Anjiodemin bir türü olan alerjik anjioödemi tetikleyen gıdalar arasında balık, karides, ıstakoz, yer fıstığı, yumurta ve süt gibi gıdalar yer alıyor.