FOR INTERNATIONAL PATIENTS
Erken Ergenlik Nedir?
Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi ergenlik olarak adlandırılıyor. Çocukların en hızlı büyüdüğü dönemlerden biri olan ergenlikte bedende hızlı değişimler meydana geliyor. Bu dönemde fizyolojik değişiklikler ile birlikte cinsel üreme kapasitesi kazanılıyor.
Ergenlik döneminde görülen fiziksel ve hormonal değişiklikler, bedensel ve duygusal anlamda farklılıklar yaratıyor ve ortalama üç yıl sürüyor. Ergenlik bulgularının kız çocukta 8, erkek çocukta da 9 yaşından önce ortaya çıkması durumuna erken ergenlik deniyor.
Ergenlik kızlarda normal şartlar altında 10 ila 15 yaş civarında, göğüslerin belirginleşmesiyle başlıyor. Yaklaşık iki yıl sonra ilk adet kanaması görülüyor. Alt sınır olarak 8, üst sınır olarak da 13 yaş bu bulgular için normal kabul ediliyor.
Eğer bir kız çocuğunda 8 yaşından önce meme gelişimi veya genital bölge ya da koltuk altı tüylenmesi başlamışsa erken ergenlik; bu bulgular 13 yaşa dek gözlenmemişse veya 15 yaşına ulaşmasına karşın halen adet görmemişse gecikmiş ergenlik söz konusu oluyor. Adet kanamasının 10 yaşından önce görülmesi ise erken menarş yani erken adet kanaması olarak tanımlanıyor.
Erkek çocuklarda ergenliğin ilk bulgusu ortalama 11, 5-12 yaş civarında görülen testis hacminde artış olup, bunu genital ve koltuk altı kıllanması izliyor.
Son yıllarda ergenliğin daha erken başladığı yönünde çeşitli görüşler bulunuyor. Ülkemizde yapılmış çalışmalarda ilk adet yaşının ortalama 12, 5 olarak bulunduğunu belirtiliyor. Erkek çocuklarda ise gerek Türkiye’de gerekse Batı ülkelerinde yapılan güncel çalışmalarda ergenlik başlama yaşında değişiklik olmadığı görülüyor.
Erken ergenlik için sınırın kızlarda 8, erkeklerde de 9 yaş olarak alınması klinik deneyim ve tanımlayıcı çalışmalara dayanıyor. Eğer erken ergenlik beyindeki hipofiz-hipotalamus bölgesinden kaynaklanan hormonlar ile ilgiliyse merkezi (santral), cinsiyet hormonları salgılayan organlarla (yumurtalıklar, böbrek üstü bezleri vs.) ilişkili ise çevresel (periferal) veya yalancı erken ergenlik olarak tanımlanıyor.
Erken ergenlikte; çocuklar takvim yaşına göre henüz çocuk sınıflaması içerisinde olmalarına rağmen, bedensel olarak genç bir yetişkin gibi görünüyor. Bu da toplum içerisinde çocuktan farklı bir davranış beklentisine neden oluyor. Zamanından önce ergenliği yaşamak duygusal, sosyal anlamda karışıklığa ve çocuğun sosyal olarak dışlanmasına yol açabiliyor.
Erken Ergenliğin Nedenleri Nelerdir?
Erken ergenlik genetik, coğrafi etkenler, beslenme biçimi, obezite ve çevresel etkenlere bağlı olarak ortaya çıkabiliyor. Bununla beraber hipotalamus bölgesinin hamartom, gliom gibi iyi huylu tümorleri ile hidrosefali, nörofibromatozis gibi merkezi sinir sistemi hastalıkları da nadir de olsa erken ergenliğin nedenleri arasında yer alabiliyor.
Ergenliğin başlama yaşı ne kadar erkense, altta yatan bir hastalık bulunma olasılığı da o kadar fazla oluyor.
Erken Ergenlik Belirtileri
Ergenlik dönemi hem psikolojik hem de fiziksel açıdan oldukça önemli bir dönemdir. Geç ergenlik belirtileri kız ve erkek çocukların 12 ila 13 yaşın üzerinde olduğu zaman bu durum geç ergenlik olarak görülmektedir.
Erken ergenlik belirtileri ise kız çocuklarında genellikle 8, erkek çocuklarında ise 9 yaşlarından önce görülebilmektedir. Erken ergenlik belirtileri genellikle obeziteye bağlı görülebilmektedir. Kız çocuklarında göğüs büyümesi, tüylenme ve regli dönemlerinin 8 yaşın altında görülmesidir.
Erkeklerde ise testislerin büyümesiyle ergenlik dönemine giriş başlamaktadır ve durumunda uzman bir hekim tarafından mutlaka araştırılması gerekmektedir.
Erken ergenlikle birlikte çocukların kemik ve kilo gelişiminde oldukça hızlı bir artış gözlemlenmektedir. Bu durumda çocuklar kendi yaşıtlarına göre daha hızlı boy atma ya da kilo gibi durumlarla karşı karşıya kaldıkları için psikolojik açıdan kendini rahatsız hissetmelerine neden olabilir.
Erken Ergenlik Tanısı Nasıl Konur?
Erken ergenliğin tanısında en önemli adım, ailelerin durumu fark ederek hekime başvurmasıyla başlıyor. Devamında hekim, alacağı tıbbi ve ailesel öykü ile yapacağı ayrıntılı fizik muayene ile tanı koyabiliyor.
Tanının kesinleştirilerek, erken ergenliğin türünün belirlenmesi ve uygun tedavinin verilebilmesi için bir takım testler istenebiliyor. Erken ergenlik bulguları başlayan vakalarda kemik yaşı ve hormon düzeylerinin farklı anlardaki ölçümü hormonal değerlendirmenin temelini oluşturuyor.
Bu durumun düşünüldüğü çocuklarda başlangıç kemik yaşının değerlendirilip, izlemde kemik yaşındaki hızlı ilerleme dönemlerinin dikkate alınması gerekiyor.
Rahim ve yumurtalıkların ultrasonografik muayenesi kızlardaki erken ergenlik tanısı için büyük önem taşıyor. Yumurtalık ve rahim boyutlarının incelenmesi ve yumurtalık iç yapısı ile gelişim düzeylerinin değerlendirilmesi gerekiyor.
Kimi hastalarda altta yatan başka bir hastalıktan şüphelenilmesi halinde beynin MR incelemeleri de istenebilecek tetkikler arasında yer alıyor.
Erken Ergenliğin Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Erken ergenliğin tedavi edilmesindeki en önemli amaçlardan biri de hızlı kemik büyümesi birlikte aşırı uzun boy veya kısa boy gibi sorunların ortadan kaldırılması ve böylece çocuğun yaşı için öngörülen boy hedefine ulaşması sağlanmaktır. Ayrıca psikolojik ve davranış açısından çocuğun kimliğine uygun bir yaşa gelene kadar ergenlik süresinin ertelenmesi de söz konusu olabilir.
Erken ergenlik tedavisine eğer varsa tümör, kist, hidrosefali vb. altta yatan hastalıkların tedavi edilmesiyle başlanıyor. Tedavi hekimin de uygun görmesi sonucunda aylık veya üç aylık gibi periyotlarla düzenleniyor.
Enjeksiyonlar şeklinde aydan aya veya üç ayda bir gonadotropin salgılatıcı hormon analoğu adı verilen ilaçlar uygulanabiliyor. Bu tedavi sayesinde hormonların yükselişi geçici bir süreliğine durduruluyor. Tedavinin gidişatına göre bu değerler her üç ayda bir hekim tarafından kontrol ediliyor ve çocuğun kemik yaşı ile kemik ölçümleri yeniden değerlendiriliyor.
Yalancı erken ergenlikte ise şayet yumurtalık ve böbrek üstü bezi tümörü gibi hastalıkların bu duruma neden olduğu saptanırsa çoğu zaman cerrahi tedavi uygulanıyor. Özellikle kızlarda yaşanan yalancı ergenlik, yumurtalıklardaki büyük, fonksiyonel folliküler kistlerle kendini belli ediyor.
Kızlarda meydana gelen yumurtalık kistlerine cerrahi müdahalede bulunulmadan önce, bir süre bekleyip takip etmek gerekiyor. Bu kistler kendiliğinden gelişebildiği gibi, aynı şekilde kendiliğinden gerileyebiliyor. Bunların dışında yalancı erken ergenlikte de ilaç tedavisi seçenekleri bulunuyor.