Dalak Büyümesi Nedir?
Dalak büyümesi yani tıbbi adıyla splenomegali; sol göğüs kafesinin hemen altında bulunan dalak isimli organın enfeksiyon, karaciğer hastalığı ve bazı kanser türlerinin dahil birçok durumdan dolayı normalden daha geniş bir hal alması durumuna verilen isimdir. Dalak, karın bölgesinin sol tarafında, midenin yanında, göğüs kafesinin hemen altında bulunan ve vücutta birkaç kritik görevi yerine getiren yumuşak, süngerimsi bir organdır. Dalak yaşlanmış ve hasarlı kan hücrelerini filtreler ve imha eder. Dalak lenfositler olarak adlandırılan beyaz kan hücrelerini yani akyuvar hücrelerini üretir ve hastalığa neden olan organizmalara karşı duran bağışıklık sistemine bağlı olarak ilk savunma hattı görevini görüp, enfeksiyonun vücutta yayılmasını önler. Dalak aynı zamanda kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan kırmızı kan hücrelerini yani alyuvar hücrelerini ve trombositleri depolar.Dalak büyümesi hayati işlevlerin her birini etkiler. Dalağın büyümesiyle birlikte, anormal kan hücrelerinin yanı sıra normal alyuvar hücrelerini de filtreler ve bireyin kan dolaşımındaki sağlıklı hücrelerin sayısını azaltır. Büyük bir dalak aynı zamanda olması gerekenden çok daha fazla trombosit hapseder.Aşırı biriken alyuvar hücreleri ve trombositler sonunda dalağın tıkanmasına neden olabilir ve organın normal işleyişi etkileyebilir. Büyümüş bir dalak, çektiği fazla kandan dolayı hasar görebilir ve kısmen tahrip olabilir.
Doktor yetişkinlerde normal büyüklükte olan bir dalağı hissedemez, ancak genişlemiş bir dalak bir uzman tarafından hissedilebilir. Bu aşamadan sonra doktor dalak büyümesinin nedenini belirlemeye yardımcı olmak için çeşitli görüntüleme ve kan testleri yapılmasını uygun görebilir.
Dalak büyümesi tedavisi, büyümeye neden olan altta yatan duruma odaklanır. Büyümüş bir dalağı cerrahi olarak çıkarmak genellikle ilk başvurulan tedavi yöntemi değildir, ancak bazı vakalarda tavsiye edilir.Dalak Büyümesi Neden Olur?
Farklı enfeksiyon ve hastalık türleri dalağın genişlemesine neden olabilir. Durumun sebebine ve uygulanacak tedavi yöntemine göre dalak büyümesi geçici bir durum olabilir. Dalak büyümesine neden olan çeşitli faktörler arasında; mononükleoz gibi viral enfeksiyonlar, frengi gibi hastalıklara neden olan bakteriyel enfeksiyonlar, endokardit ya da kalbin iç zarının enfeksiyonu, sıtma gibi parazitlerin enfeksiyonları, karaciğeri etkileyen siroz ve diğer benzeri hastalıklar, alyuvar hücrelerinin normalden erken yıkımı ile karakterize edilen çeşitli hemolitik anemi türleri, lösemi ve miyeloproliferatif neoplazma gibi kan kanserleri, Hodgkin hastalığı gibi lenfomalar, Gaucher hastalığı ve Niemann-Pick hastalığı gibi metabolik bozukluklar ile dalak veya karaciğerdeki damarlar üzerinde tansiyon veya bu damarlarda biriken kan pıhtıları bulunur.
Dalak Büyümesi İle Ortaya Çıkabilecek Komplikasyonlar Nelerdir?Dalak büyümesinin enfeksiyon veya dalak yırtılması gibi istenmeyen komplikasyonları olabilir. Büyümüş bir dalak, kan dolaşımındaki sağlıklı alyuvar hücrelerinin, trombositlerin ve akyuvar hücrelerin sayısını azaltarak bireyin daha sık enfeksiyonlara yakalanmasına yol açabilir. Buna ek olarak bireyde anemi ve kanamada artış görülmesi de mümkündür.Dalaklar sağlıklı olduklarında dahi oldukça yumuşak bir organdır ve özellikle araba kazalarında, veya herhangi bir travma durumunda kolayca zarar görebilir. Dalağın büyümesi yırtılma olasılığının çok daha artmasına neden olur. Yırtılmış bir dalak, karın boşluğunda yaşamı tehdit eden kanamalara neden olabilir.
Dalak Büyümesi Belirtileri Nelerdir?
Dalak büyümesi birçok vakada semptomlara neden olmaz. Dalak büyümesinin kendisi bir semptomdur. Fakat dalak büyümesinin belirtileri arasında; sol üst karın bölgesinde başlayan ve sol omuza yayılabilen ağrı veya dolgunluk, anemi, kolay kanama, genişlemiş dalağın karın bölgesine yaptığı baskıdan dolayı yemek yemeden veya çok az yedikten sonra bile bireyin kendisini tok hissetmesi, yorgunluk, ile sık sık enfeksiyona yakalanma görülmüştür.Karın bölgesinin sol üst kısmında ağrısı olan bireyler, ağrı özellikle şiddetliyse veya derin bir nefes alındığında daha da ağırlaşıyorsa, derhal doktora görünmelidir.
Dalak Büyümesi Nasıl Teşhis Edilir?
Dalak büyümesi kendisi bir semptom olduğu için, genellikle rutin fizik muayene sırasında tespit edilir. Dalak büyümesi tanısının konulması için doktor öncelikle bir fizik muayene gerçekleştirir ve hastanın sağlık geçmişi hakkındaki bilgileri soracağı çeşitli sorular ile öğrenmeyi hedefler. Hasta, eğer varsa gözlemlediği bütün belirtilerini bu muayene sürecinde doktor ile konuşmalı ve sahip olabileceği diğer koşullar veya hastalıklarla ilgili bilgileri paylaşmalıdır.Doktor sıklıkla bireyin karnının sol üst bölümünü nazikçe inceleyerek dalağın durumunu hissedebilir. Normal, sağlıklı bir dalak bu muayene sırasında hissedilmez, ancak çok zayıf olan bazı bireylerin dalaklarının sağlıklı olmalarına rağmen hissedilmesi mümkündür.
Doktor, eğer dalak büyümesi ihtimalini göz önüne alıyorsa, bu tanıyı doğrulamak için farklı testlere başvurabilir. Dalak büyümesini belirlemek için kullanılan testler arasında bireyin vücudunda bulunan alyuvar hücrelerinin, akyuvar hücrelerinin ve trombositlerin sayısını kontrol etmek için tam kan sayımı gibi kan testleri, dalağının boyutunu ve diğer organları sıkıştırıp sıkıştırmadığını belirlemeye yardımcı olmak için ultrason taraması veya bilgisayarlı tomografi yani kısaca BT ve dalaktan gerçekleşen kan akışını izlemek için manyetik rezonans görüntüleme bulunur.
Görüntüleme testleri, genişlemiş bir dalağı teşhis etmek için her zaman gerekli değildir. Ancak doktorunuz görüntülemeyi önerirse, birçok vakada ultrason veya MRI için özel bir hazırlık yapılmasına ihtiyaç yoktur. Ancak BT taramasına girecek bireylerin, bu işlemden önce yemek yemekten kaçınması gerekebilir. Doktor, bireye yapılması gereken herhangi bir hazırlık hakkında önceden bilgi verecektir.
Bazı vakalarda doktorlar dalak genişlemesinin nedenini bulmak için karaciğer fonksiyon testleri ve kemik iliği muayenesi dahil daha fazla teste ihtiyaç duyabilir. Bu testler sayesinde bireyin vücudundaki kan hücreleri hakkında damardan alınan kandan elde edilen bilgiden çok daha fazlası elde edilebilir.
Bazı vakalarda kemik iliği biyopsisi adı verilen bir prosedürle bireyden katı kemik iliği örneği alınır. Bazı vakalarda ise iliğin sıvı kısmının alındığı bir test uygulanabilir. Daha yaygın olarak kemik iliği muayenesi sırasında her iki prosedür aynı anda gerçekleştirilir.
Hem sıvı hem de katı kemik iliği örnekleri genellikle leğen kemiğinden, yani pelvisten alınır. Bu süreçte vücutta açılan bir kesiden kemiğe bir iğne yerleştirilir. Bireyin hissedebileceği rahatsızlığı azaltmak için testten önce genel veya lokal anestezi kullanılması gerekli görülebilir.
Kanama riskinin yüksek olması nedeniyle iğne ile doğrudan dalaktan biyopsi alınması çok nadir gerçekleştirilen bir işlemdir. Çok nadir vakalarda, dalaktaki genişlemenin tanımlanabilir bir nedeni saptanmadığı zaman, doktor bireyin dalağını çıkarmak için bir ameliyat yapılmasını önerebilir. Cerrahi müdahale sonucunda dalak vücuttan çıkarıldıktan sonra, olası lenfoma varlığını kontrol etmek için bir mikroskop altında incelenir.
Dalak Büyümesi Nasıl Tedavi Edilir?
Dalak büyümesinin tedavisi, altta yatan sorunun çözülmesine odaklanır. Örneğin, bakteriyel bir enfeksiyondan kaynaklanan dalak büyümesinin tedavi süreci, bu bakterilerin temizlenmesi için antibiyotik kullanımını gerektirebilir.Bazı dalak büyümesi vakalarında, dalağın genişlemesine rağmen belirli bir semptom gözlemlenmiyor ve bir neden saptanamıyorsa, doktor tedaviden önce bireye hazırda beklemeyi önerebilir. Eğer birey herhangi bir semptom geliştirirse, veya belirli bir süre sonunda yeniden değerlendirme için doktora başvurulması gereklidir.
Dalak büyümesinin ağır ve ciddi komplikasyonlara neden olduğu, veya nedeninin belirlenemediği, veya durumun tedavi edilemediği durumlarda doktor bireyin dalağının cerrahi olarak çıkarılmasını yani splenektomiyi bir seçenek olarak sunabilir. Kronik veya kritik durumlarda, ameliyat iyileşme için en iyi umudu sunabilir.
Dalak çıkarılması ameliyatı oldukça dikkatli bir değerlendirme gerektiren bir karardır. İnsanlar dalaksız aktif bir hayat yaşayabilirler, ancak dalak çıkarıldıktan sonra ciddi ve hatta yaşamı tehdit eden enfeksiyonlara yakalanma olasılığı daha yüksektir. Bazı vakalarda radyasyon kullanılması bireyin dalağını küçültebilir, böylece ameliyattan kaçınmak mümkün olabilir..
Dalağın çıkarılmasından sonra, bireyin alacağı bir takım önlemler ve atacağı belirli adımlar, bireyin enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir:
Splenektomi öncesinde ve sonrasında pnömoni, menenjit, ile kan, kemik ve eklem enfeksiyonlarına karşı koruma sağlayan pnömokok meningokok ve hemofilus influenza tip b aşılarının yapılması bireyi için faydalı olabilir. Buna ek olarak ameliyat sonrasında her beş senede bir pnömokok aşısı yapılması gerekli olacaktır.Dalak ameliyatı sonra sonrasında birey herhangi bir enfeksiyondan şüphelendiği anda doktora başvurmalı ve doktor tavsiyesiyle uygun bir antibiyotik almalıdır. Buna istinaden özellikle ilk ateş belirtisinde doktor aranmalıdır çünkü ateş bir enfeksiyona işaret edebilir. Birey dünyanın sıtma gibi bazı hastalıkların yaygın olduğu bölgelerine seyahat etmekten kaçınmalıdır.Dalak Büyümesi İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri Ve Evde BakımDalak oldukça hassas bir organdır. Dalak büyüdüğünde daha da hassas bir hal alabilir. Bu yüzden bireyler futbol gibi karşılıklı çatışma veya çarpışma ihtimalinin olduğu spor türlerinden kaçınmalı, ve doktorun bahsedeceği diğer aktiviteleri sınırlamalıdır. Bireyin faaliyet tarzını değiştirmesi dalağın yırtılma riskini azaltabilir.
Emniyet kemeri takmak özellikle önemlidir. Herhangi bir araba kazası sırasında kullanılan emniyet kemeri dalağın yaralanmasını önlemeye yardımcı olabilir.
Bireyler aşılarını güncel tutmalıdır, çünkü dalak büyümesi sırasında enfeksiyon riski artar. Doktor bireye en azından yıllık grip aşısı ile her 10 yılda bir tetanoz, difteri ve boğmaca güçlendirici aşıların yapılmasını tavsiye edebilir. Birey, ek hangi aşılara ihtiyacı olduğunu doktora sormalıdır.
Dalak Büyümesi Nasıl Önlenir?Herhangi bir yaştaki herhangi bir bireyin dalağının büyümesi mümkündür, ancak mononükleoz gibi enfeksiyonlu çocuklar ve genç yetişkinler ile Gaucher hastalığı, Niemann-Pick hastalığı ve karaciğeri ile dalağı etkileyen diğer bazı kalıtsal metabolik bozuklukları olan bireyler gibi belirli gruplarda dalak büyümesi görülmesi riski daha yüksektir. Bu bireylerin sıtmanın yaygın olduğu bölgelerden kaçınması tavsiye edilir.