FOR INTERNATIONAL PATIENTS
Çölyak Hastalığı Nedir?
Çölyak ; arpa, buğday, çavdar gibi glüten proteini içeren gıdalar nedeniyle ince bağırsaktaki hücrelerin zarar görmesi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Glüten içeren tahıllı gıdalar tüketildiğinde bağışıklık sistemi bu glüteni zararlı madde olarak algılar ve bağırsak hücrelerine saldırmaya başlar. Bunun sonucunda bağırsak, zamanla görevini yerine getiremez duruma gelir ve çölyak hastalığı ortaya çıkar.
Çölyak hastalığında ince bağırsağın içindeki villus adı verilen, besin emiliminin sağlandığı parmaksı çıkıntılardan oluşan tabaka zarar görür. Bağırsak mukozasındaki bu değişiklikler besin maddelerinin sindirimini ve emilimini olumsuz etkiler. Özellikle demir ve folik asit gibi kan yapımının ana elemanlarının emilimi bozulur.
İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır. Hastalığın tedavisi yoktur ve glüten içeren gıdalar kesildiğinde bağırsaktaki zarar önlenir ve şikayetler yok olur.
Çölyak Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığı karın şişliği, karın ağrısı, gaz, hazımsızlık ve kabızlık gibi belirtilerle ortaya çıkar. Bazı kişilerde ise demir eksikliği anemisi, kemik erimesi ve deri döküntüleri gibi farklı belirtiler de görülebilir. Çölyak belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösterebilir.
Çölyak hastalığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Bağırsakla ilgili karın şişliği, karın ağrısı, gaz, hazımsızlık ve kusma sorunları,
- Kadınlarda çölyak belirtileri arasında hamile kalmakta zorluk,
- Kansızlık,
- İshal veya kabızlık,
- Açık renkli ya da kötü kokulu dışkı, tuvalet ihtiyacının artması,
- Demir eksikliği ve B12 eksikliği belirtisi de olabilecek yorgunluk ve hâlsizlik,
- Kemik veya eklem ağrısı,
- Demir eksikliği,
- Baş ağrısı,
- Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları,
- Duygu durum değişiklikleri, sinirlilik ve depresyon,
- Diş minesi sorunları.
Çölyak Hastalığının Nedenleri
Çölyak hastalığının nedenleri bağışıklık sistemi sorunları, genetik faktörler ve çevresel tetikleyicilerdir. Bu hastalık, vücudun glütene verdiği anormal bir tepki sonucu ortaya çıkar.
Çölyak hastalığının nedenleri şunlardır:
- Bağışıklık sistemi sorunları,
- Genetik yatkınlık,
- Çevresel faktörler.
Bağışıklık Sistemi Sorunları
Çölyak hastalığında bağışıklık sistemi, glüteni oluşturan proteinlerden biri olan gliadini vücuda karşı zararlı bir madde olarak algılar ve buna karşı antikor üretir. Bu antikorlar bağırsaklardaki villus adı verilen çıkıntılara zarar verir. Villusların düzleşmesiyle besin emilimi azalır ve bu durum çölyak hastalığının gelişmesine neden olur.
Genetik Yatkınlık
Çölyak hastalığı, aile içinde genetik olarak aktarılabilen bir hastalıktır. Ailesinde çölyak hastalığı olan kişilerin bu hastalığa yakalanma riski daha yüksektir. Genetik faktörler, bağışıklık sisteminin glütene anormal yanıt vermesine yol açabilir.
Çevresel Faktörler
Bazı çevresel tetikleyiciler de çölyak hastalığının ortaya çıkmasında rol oynar. Örneğin, çocukluk döneminde geçirilen sindirim sistemi enfeksiyonları, viral hastalıklar ve strese bağlı durumlar, bağışıklık sistemini etkileyerek çölyak hastalığı riskini artırabilir.
Çölyak Hastalığı Testi ve Teşhis Yöntemleri
Serolojik testler ve biyopsi çölyak hastalığının teşhisi için kullanılan yöntemlerdir. Doktor öncelikle fiziksel muayene gerçekleştirir ve hastanın öyküsünü dinler. Teşhis için bazı testler isteyebilir. Bu testler pozitif yanıt verirse ayırıcı tanı için endoskopi istenebilir.
Endoskopi, ince bağırsağın endoskop adı verilen bir kanülle görüntülenmesidir. Bu görüntüleme sırasında villuslarda meydana gelen tahribatın belirlenebilmesi için bir parça doku örneği (biyopsi) alınması uygun görülebilir. Sonuçlar uzman hekim tarafından değerlendirilerek tanı kesin olarak konulabilir.
Çölyak Testi
Çölyak testi, kişinin çölyak hastalığı olup olmadığını belirlemek için yapılan bir dizi kan testi ve bazen de bağırsak biyopsisini içerir.
Serolojik testler, çölyak hastalığının tanısı için kullanılır. Bu testler kandaki antikor miktarını belirleyerek tanı koymayı kolaylaştırır. Kanda bakılan test sonucunda çölyak hastalığına özel antikor proteinlerinin saptanması, glütene karşı anormal bir bağışıklık geliştirildiğini gösterir.
HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 isimli insan lökosit antijenlerine karşı yapılan testler de çölyak tanı yöntemleri arasında kullanılır.
Çölyak Hastalığı Tedavi Yöntemleri
Çölyak hastalığı tedavisi, glüten içeren gıdaların diyetten tamamen çıkarılmasıyla sağlanır. Bu aşamada uzman hekiminiz sizi glütensiz beslenme konusunda bilgi edinebilmeniz için diyetisyene yönlendirir. Diyetinizden glüteni çıkarttığınızda birkaç hafta içinde ince bağırsağınızdaki iltihaplanmada gerileme görülür.
Glutensiz Diyet
Çölyak hastaları hayatlarının geri kalanında glutensiz diyet ile beslenmelidir. Glüten içermeyen besinler hastalığın semptomlarının azalmasını sağlar.
Glütensiz besinler şunlardır:
- Meyveler,
- Sebzeler,
- Et ve et ürünleri,
- Karabuğday ve mısır gibi bazı tahıllar,
- Beyaz pirinç ve patates gibi karbonhidrat içeren gıdalar,
- Mercimek ve nohut gibi baklagiller,
- Fındık, fıstık ve badem gibi kuruyemişler,
- Bitkisel yağlar ve katı yağlar,
- Süt ve süt ürünleri,
- Turşu, boza ve sirke gibi fermente gıdalar.
Çölyak Hastaları Hangi Gıdaları Tüketmemelidir?
Glüten, özellikle buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunur. Aşağıda çölyak hastalarının tüketmemesi gereken besinler kategoriler halinde sıralanmıştır:
- Buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllar,
- Bulgur, irmik ve kuskus gibi tahıl ürünleri,
- Glüten içeren un ve unlu mamuller,
- Makarna, erişte ve şehriye gibi ürünler,
- Hazır soslar ve çorbalar,
- İşlenmiş et ürünleri (bazı sucuk, salam, sosis gibi),
- Bira ve malt içeren içecekler.
Bağırsak Hasarının İyileşmesi
Tamamen iyileşme süreci, villusların yeniden büyümesi ve sağlıklı yapılarına kavuşmasıyla mümkün olabilir. Bu da hastaya ve hastalığa bağlı olarak birkaç ay ila birkaç yılda gerçekleşir. Ancak glütenli beslenmeye geri döndüğünüzde hastalık semptomları geri gelecektir. Bu nedenle bu hastalığı sıfırlayacak bir tedavi olmadığını, bir yaşam biçimi olarak glütensiz beslenme rutinine geçmeniz gerektiğini bilmelisiniz.
Çölyak Hastalığı ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Çölyak Hastalığı Tamamen İyileşir Mi?
Çölyak hastalığının kesin bir tedavisi yoktur; yalnızca glütensiz diyetle belirtiler kontrol altına alınabilir ve bağırsak hasarı zamanla iyileşir. Ancak glüten tüketimi yeniden başlarsa semptomlar geri döner ve hasar tekrar oluşur.
Çocuklarda Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Çocuklarda çölyak hastalığı, karın ağrısı, ishal, gelişim geriliği ve kilo kaybı gibi belirtilerle ortaya çıkabilir. Ayrıca demir eksikliği, yorgunluk ve iştahsızlık gibi semptomlar da görülebilir.
Glutensiz Diyet Hayat Boyu Mu Uygulanmalı?
Evet, çölyak hastaları ömür boyu glütensiz diyet uygulamalıdır çünkü glüten tüketimi hastalığın belirtilerinin geri dönmesine ve bağırsak hasarına yol açar. Glütensiz diyet, çölyak hastalığının tek etkili tedavisidir.
Glüten Yalnızca Besinlerde Mi Bulunur?
Glüten yalnızca besinlerde bulunmaz. Glüten bazı ilaçlar, vitaminler, rujlar ve kozmetik ürünlerde de bulunabilir. Bu nedenle çölyak hastalarının besinlerin yanı sıra kullandıkları ürünlerin içeriğini de dikkatle kontrol etmesi gerekir.
Çölyak Hastalığı Sonradan Çıkar Mı?
Bu hastalık genetik yatkınlık nedeniyle görülebildiği gibi sonradan da ortaya çıkabilir. Stres ve enfeksiyon gibi nedenler çölyak hastalığını tetikleyebilir.
Çölyak Hastalığı İçin Hangi Doktora Gidilir?
Çölyak hastalığı belirtileri gösteren kişilerin gastroenteroloji bölümüne başvurması gerekir. Çocuklar için çocuk gastroenterolojisi tercih edilmelidir. Tedavideyse ciddi bir diyet uygulanacağı için diyetisyen kontrolünde olmak önemlidir.