Varikosel nedir?
Varikosel, erişkin erkeklerin yüzde 15-20’sinde görülmesine rağmen, çocuk sahibi olamama yakınması ile başvuranların ortalama yüzde 30-40’ında saptanan ve erkek kısırlığının (infertilite) en sık rastlanan nedenidir. Hastalık, ilerleyici testis hasarı oluşturarak testis gelişiminde gerilemeye ve sperm üretimini bozarak kısırlığa neden olabilir. Rahatsızlık, üreme sağlığı üzerine etkileri sperm anomalileri (sperm sayısı, motilite ve morfolojide bozulma), testiküler hacimde azalma ve testosteron (erkeklik hormonu) üreten hücrelerin işklevinde azalmayla ilişkilidir. Hastalığın genelde sol tarafta görülmesinin sebepleri arasında; sol testisin daha yukarıda olması, bulunduğu pozisyon açısından kanı rahat boşaltamaması, solda basıncın daha fazla olması, sol toplardamarın daha uzun olması yer alır.
Varikosel nedir, neden olur?
Bir erkeğin testislerindeki toplardamarlarda kanın geri akımını engelleyen kapakçıklar bulunur. Bu kapaklar sayesinde kan geriye dönmeden tek bir yönde akar. Bu kapakçıklarda ortaya çıkan bir problem bu damarlardaki kanın geriye doğru basınç yapmasına yol açar ve kan birikmesi görülür. Bu birikme sonucu, damarlar genişler ve varis ortaya çıkar. Bu kan basıncı dolayısıyla testislerde ağrı görülür.
Varikosel belirtileri
Varikosel rahatsızlığı olanların bir kısmında hiçbir şikayet görülmez. Hastalık, ancak yapılacak muayene ve tetkikler sonucunda belirlenebilir. Bir kısımda ise belirgin şikâyetler görülebilir. Sıcak havalarda ya da ayakta dururken, testislerdeki damarlar belirgin bir hal alır. Torbaların çekildiği hissi uyanır. Varikosel ilerlediğinde, testisler küçülür ve yumuşar.
Varikosel ağrısı
Bu kişilerin testislerinde, sürekli sancı şeklinde bir ağrı olur. Bu bölgede ağırlık hissi görülür. Uzun süre ayakta durunca ağrı artar, uzanınca ise azalır.
Bu rahatsızlığı olan ve çocuk sahibi olamayan bir erkeğin rutin standart değerlendirilmesi sırasında tıbbi ve üreme öyküsü öğrenilmeli, dikkatli bir fizik muayenesi yapılmalı ve en az 2 semen analizi (spermiogram) yapılmış olmalıdır. İki spermiogram tetkiki arasındaki süre 7 günden az ve 3 haftadan uzun sürede olmamalıdır. Eşzamanlı saptanan sorunlara göre ileri değerlendirme gerekli olabilir. Varikoselin tanısında ürolojik muayene en değerli yöntemdir. Güncel görüş, varikoselin tanısında fizik muayenenin yeterli olduğu ve tanı için ek görüntüleme yöntemlerine gerek olmadığı şeklindedir. Ancak fizik muayeneyi güçleştiren durumların varlığında renkli Doppler ultrasonografi gerekli olabilir.
Kısırlığa neden olabilir
Hastalık, sperm üretiminin bozulmasına yol açarak kısırlığa neden olabilir. Normalde vücut ısısı 36.5 derece fakat insanda sperm hücreleri 35 derece sıcaklıkta gelişir. Varikosel sonucu bu ısı değişir. Sperm hücrelerinin üretimi bozulmaya ve hücre sayısı azalmaya başlar. Bir diğer sorun ise kan birikmesi sonucu (testis çevresinde) göllenme meydana gelir. Bu kan birikmesi hücrelerin hareketini kısıtlar ve kandaki hormonlarla temas eden testisteki hücreler hasara uğrar. Ayrıca bu hastalık, bazı kişilerde kısır olma korkusu nedeniyle, psikolojik sorunlara yol açabilir.
Varikosel tanısı nasıl konulur?
Tanı için öncelikle üroloji uzmanına muayene olmak gerekir. Bilgiler doğrultusunda (testislerde şişlik ve ağrı olması gibi şikâyetler) ve yapılan ilk muayenede genişlemiş damarların hissedilmesi ile tanı konabilir. Bu şekilde teşhisin konmadığı daha hafif seyreden vakalarda ultrasonografi yöntemi tercih edilir. Daha sonra sperm tahlili ile kişinin sperm hücrelerinin yapısı ve sayısı incelenir. Herhangi bir bozukluk varsa tespit edilir. Bunun için, 3-4 gün cinsel ilişkide bulunmamak önemlidir.
Nedeni genetikse varikoselin tedavisi mümkün değil
Varikosel rahatsızlığı olan erkeklerde rutin hormon testlerine ve genetik testlere gerek yoktur. Özellikle sperm sayısı 10 milyon/ml’den daha az saptanan olgularda, cinsel fonksiyonlarda bozukluk veya endokrinolojik (hormonal) sorunları düşündürecek bulgular varlığında; varikosel tedavisine beklenebilecek yanıtı önceden değerlendirebilmek açısından serum folikül uyarıcı hormon (FSH) ve testosteron düzeyi ölçümü yararlı olabilir. Sperm sayısı 5-10 milyon/ml’den az olan sorunlu erkekler için potansiyel genetik bozukluklar açısından bilgilendirilerek karyotip ve Y kromozomu analizi yapılması gerekir. Genetik bozukluğa sahip erkeklerde saptanan varikosel muhtemelen rastlantısal bir bulgudur ve bu olgularda varikosel tedavisinin kısırlık sorununu düzeltmesi beklenmez.
Fizik muayenede tespit edilememiş, ancak radyolojik yöntemlerle tanı konulmuş varikosele “subklinik varikosel” denir. Subklinik varikoselin tedavi edilmesinin sperm nitelikleri ve gebelik oranları üzerindeki etkisi kesin olarak ispatlanmış değildir. Bugünkü veriler subklinik varikoselin tedavi edilmemesi gerektiği yönündedir.
Varikosel ameliyatı sonrası
Bu nedenle subklinik varikosel tanısı konulan kişiler tedavi edilmeden önce sperm değerlerinde ve gebelik şanslarında herhangi bir düzelme olamayabileceği, hatta ameliyat sonrası semen parametrelerinin olumsuz etkilenebileceği konusunda uyarılmalıdırlar.
Varikosel tedavisinin 3 olumlu etkisi
Varikosele bağlı kısırlık sorunu yaşayan erkeklerde, genel olarak varikoselektomiden sonra en az üçte bir oranında spontan hamilelik sağlanabilir. Çocuğu olamayan erkeklerde varikosel tedavisinin yardımcı üreme yöntemlerine olumlu etkisi 3 şekildedir:
1- Tedaviyle üremeye yardımcı yöntemlere gereksinimi azaltmak.
2- Tedaviyle spontan gebelik sağlanamayan olgularda, sperm parametrelerinde tedavi öncesi değerlere göre iyileşme ile IVF/ICSI yerine IUI gibi daha kolay uygulanabilen ve daha düşük maliyetli üremeye yardımcı tedavi yöntemlerine geçişi sağlamak.
3-Spontan gebelik sağlanamayan olgularda sperm sayısı, motilite veya sperm morfolojisindeki iyileşme ile yardımcı üreme yöntemlerinin başarısını artırmak.
