Psikoz Nedir?
Psikoz, kişinin gerçeklikle bağını kısmen kaybettiği önemli bir psikolojik sağlık sorunudur. Psikoza girilen dönemde beyin, bilgiyi işleme biçimini olumsuz yönde etkiler ve kişinin düşünce yapısı, algısı bozulur. Kişi neyin gerçek neyin gerçek olmadığı konusunda karar vermekte zorlanır. Psikoz bir hastalık değil biz dizi belirtiyi tanımlamakta kullanılan bir terimdir. Bu belirtilere psikotik belirtiler denir. Kişi, psikozun etkisiyle olmayan şeyleri gördüğünü ve duyduğunu iddia edebilir. Bu tür semptomlara halüsinasyon denir. Gerçek olmayan bir düşünceye ısrarcı şekilde inanabilir. Bu tür belirtilere de hezeyan ya da sanrı denir. 18-25 yaş arası insanlarda daha fazla görülen psikoz her yaştan insanı etkileyebilir.
Psikoz Belirtileri Nelerdir?
Psikoz, sıklıkla aniden başlayan bir sağlık sorunu değildir. Ancak nadir durumlarda daha hızlı bir ilerleme de gösterebilir. Psikoz belirtileri arasında şunlar bulunur:
Psikoz Öncesi Belirtiler
- Okul başarısında ya da iş performansında azalma,
- Düşünmekte zorlanma veya konsantrasyon sorunu,
- Başkalarından şüphelenmek ve huzursuz ruh hali,
- Depresyonda olduğu gibi öz bakım eksikliği, hijyene zaman ayırmama,
- Zamanını tek başına geçirme eğilimi,
- Zayıf olaylara karşı güçlü duygular gelişmesi,
- Olaylara karşı kayıtsızlık ve hissizlik.
Erken Psikoz Belirtileri
- Başkalarının görmediği şeyleri görmek, başkalarının duymadığı sesler,
- Çevresindeki kişilerin uyarılarına rağmen alışılmadık inançlara ve düşüncelere kapılmak,
- Aile üyeleri ve arkadaşları ile daha az irtibat kurmak,
- Kendisiyle ilgilenmemek,
- Net düşünememe.
Psikotik Dönem Belirtileri
İşitsel Halüsinasyonlar: Etrafta kimse yokken, herhangi bir ses kaynağı yokken sesler duymak,
Dokunsal halüsinasyonlar: Kişinin açıklayamadığı garip hislere kapılması,
Görsel Halüsinasyonlar: Bulunulan yerde olmayan kişileri, eşyaları görmek ve var olan nesnelerin şeklini yanlış görmek,
Sanrılar: Kişinin, dış güçlerin tarafından kontrol altına alındığını ve eylemlerinin kontrol edildiğini düşünmesi, küçük olaylara büyük anlamlar yüklemesi, özel güçlere sahip olunduğuna inanması, tanrı ya da peygambermiş gibi hissetmesi.
Tutarsız veya anlamsız konuşmak ve duruma uygun olmayan davranışlarda bulunmak.
Psikoz Neden Olur?
Psikoz; şizofreni veya bipolar bozukluk gibi bir sağlık sorununun belirtisi olarak ortaya çıkabilir. Bazen bu tip birincil bir psikotik hastalık olmasa bile gerçeklikle bağı kaybetme sorunu yaşanabilir. Bu duruma ikincil psikoz denilir.
Psikozun neden olduğu tam olarak bilinmemekle birlikte bazı risk unsurları şöyle sıralanabilir:
Genetik: Genetik geçiş nedeniyle psikoza neden olabilecek genlere sahip olabilirsiniz. Bu genlere sahip olacağınız mutlaka psikoz yaşayacağınız anlamına gelmez.
Madde Kullanımı: Uyuşturucu madde ve alkol kullanımı, psikozu tetikleyen nedenler arasında yer alır.
İlaçlar: Bazı reçeteli ilaçların nadiren geçici olarak psikotik bulgular yapabileceği bilinmektedir. Bunlar arasında uyarıcı türü ilaçlar, parkinson tedavisinde kullanılan ilaçlar, sıtma tedavisinde kullanılan antibiyotikler ya da epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçlar bulunmaktadır. Bu tür ilaçların neden olduğu geçici psikozlar tedavinin kesilmesiyle geriler.
Travma: İnsan psikolojisini olumsuz yönde etkileyen baskı, sevilen birinin kaybı, deprem ve diğer üzücü durumlar nedeniyle psikoz tetiklenebilir.
Yaralanmalar ve Hastalıklar: Travma nedenli beyin hasarları, beyin bölgesinde oluşan tümörler, inme, Parkinson, Alzheimer, bunama ve AIDS gibi hastalıklar psikoza neden olabilir.
Sağlık Sorunları: Çok sık nöbet yaşayan pazı epilepsi hastalarında nöbet sonrasında postiktal psikoz gelişebilir. Tiroid bezinin az çalıştığı hipotiroid hastalarında da halüsinasyon, sanrı gibi miksödem psikoz belirtileri görülebilir.
Adet Dönemi Psikozu: Nadir görülen bu sorunda, dengesiz hormonlar nedeniyle psikoz oluşabilir. Belirtiler, adet başlangıcında ve yumurtlama döneminde ortaya çıkabilir. Bu dönemler kısa sürelidir ve etkileri hızla ortadan kaybolur. Kişi bu dönemde sanrılarına kapılarak doğru olmayan şeylerin gerçekliğine inanabilir.
Psikoz Teşhisi Nasıl Konur?
Psikoz teşhisi sadece bir psikiyatrist tarafından konulabilir. Doktorunuz psikoz teşhisi koymadan önce yaşadığınız psikotik belirtilere nelerin yol açtığını anlamaya çalışacaklardır. Altta yatan diğer ihtimalleri elemek için bazı testler uygulanabilir. Testler ile elektrolikit ve hormon seviyeleri ölçülür. Kan örneklerinde ise enfeksiyon izleri araştırılır. Bazı uyuşturucuların kullanımı psikoz belirtilerine yol açabileceği için uyuşturucu madde kullanımına yönelik testler de yapılabilir. Beyin sağlığı ile ilgili sorunları ihtimaller arasından çıkarmak için görüntüleme yöntemlerinden yararlanılabilir.
Psikoz Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Psikoterapi tedavisinde psikoterapi ve ilaç tedavisinin birlikte kullanılması önerilir.
İlaç tedavisi, psikoz semptomlarını azaltmaya yardımcı olur. İlacın türüne ve dozuna doktor tarafından karar verilir.
Bilişsel davranışçı terapi psikotik döneme girdiğinizi fark etmenize yardımcı olur. Böylece sorun çok fazla ilerlemeden müdahale edilebilir. Bilişsel davranışçı terapinin bir diğer avantajı ise gördüklerinizin ve duyduklarınızın gerçek olup olmadığını anlamanıza yardımcı olabilmesidir.
Destekleyici psikoterapi, psikozlu hastanın sorunuyla birlikte yaşamayı öğrenmesine destek olurken sağlıklı düşünebilmesine katkıda bulunur. Ayrıca ilaç uyumunu da arttırmaya yardımcı olur.
Bunlara ek olarak ailenizdeki kişilerin tedavinize destek olabilmeleri için yeterli bilgi ve donanıma sahip olmaları almaları sağlanabilir. Aile psikoeğitimi ile sorunları aileniz ve sevdiklerinizle birlikte çözme yollarını öğrenebilirsiniz.
Psikoz Hastaları Nasıl Davranır?
Psikoz sorunu olan kişiler, genellikle etrafındaki kişileri kafa karışıklığına sevk edebilecek şekilde davranırlar. Davranışları öngörülemez şekilde değişik olabilir. Zaman zaman tehditkar ve şiddete eğilimli olabilirler. Şiddet eğilimleri kendilerine de dönebilir ve kendilerine zarar verebilirler. Psikotik semptomları olan kişilerin kendilerine zarar verme olasılığı başkalarına zarar verme ihtimallerinden daha fazladır. Yaygın inanışın aksine psikotik kişilerin başkalarına karşı tehlikeli olma ihtimalleri normal toplumdan çok hafif artış gösterir. Sıra dışı davranışları nedeniyle diğer insanlar tarafından şiddet görme riskleri de daha fazladır. Bu nedenle erken tedavi ile hem kişinin hem toplumun sağlığını korumak mümkündür. Bunu yaparken psikotik hastalıkları olan kişileri tehdit unsurları olarak görüp damgalamamak da önem taşımaktadır.
