Psikolojik Şiddet Nedir, Türleri Nelerdir?

Psikolojik Şiddet Nedir?

Şiddet ve istismar her zaman fiziksel olmak zorunda değildir. Bireylerin ruh sağlıklarını olumsuz etkileyen ve duygusal dengelerini bozan bazı manipülasyon ve kontrol yöntemleri de bir şiddet türü olarak kabul edilir. Psikolojik şiddet olarak adlandırılan bu durum, bireyin vücudunda morluklar veya izler bırakmasa da erken fark edilmediği takdirde bireyde derin ve travmatik etkilere sebep olabilir. Bu nedenle tedavi sürecinde psikolojik desteğin ve danışmanlık hizmetlerinin önemi büyüktür.

Psikolojik Şiddetin Türleri Nelerdir?

Çeşitli şekillerde kendini gösterebilen psikolojik şiddetin farklı türleri bulunur. Duygusal istismar, mental istismar ve sosyal izolasyon gibi bireyin ruh sağlığını olumsuz etkileyebilen psikolojik şiddet türlerini şu şekilde detaylandırılabiliriz:

• Duygusal İstismar: Duygusal istismar uygulayan istismarcı; bireyi kontrol etmek, çevresinden izole etmek veya korkutmak gibi amaçlarla fiziksel olmayan birtakım davranışlar gerçekleştirir. Genellikle romantik ilişkilerde görülen bu istismar türü; tehdit, hakaret, aşırı kıskançlık, manipülasyon, aşağılama, sindirme ya da küçümseme gibi farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Duygusal istismar, isim takmak ya da bağırarak konuşmak gibi belirgin davranışlar içerebilir, partnerini arkadaşından kıskanma gibi daha gizli bir şekilde de dışa vurulabilir. Duygusal taciz fiziksel olarak yaralayıcı olmasa da bireyin incinmesine ve travmatize olmasına yol açabilir.
• Zihinsel Kötüye Kullanım: Zihinsel istismar bireyin öz saygısını zedeleyen, psikolojisini olumsuz etkileyen bir dizi manipülatif davranışla gerçekleştirilir. Aynı zamanda bir manipülasyon ve kontrol biçimi olan zihinsel kötüye kullanımda suçlama, eleştiri, aşağılama, duygusal ihmal, kontrol ve karşılıklı bağımlılık gibi unsurlar bulunabilir.
• Sosyal Tecrit ve Kontrol Davranışları: Sosyal izolasyon ve kontrol davranışı, faillerin kurbanlarını kontrol etmek için kullandıkları taktiklerden oluşur. Mağdurun diğer insanlardan kopmasını sağlayan istismarcı, bireyin yardım alma fırsatlarını azaltmaya çalışır. Kontrol etmeyi amaçlayan davranışların temel nedeni genellikle mağdurun toksik ilişkiden ayrılma yeteneğini ortadan kaldırmaktır.

Psikolojik Şiddetin Belirtileri Nelerdir?

Fiziksel şiddet gibi psikolojik şiddet de dışarıdan fark edilebilecek birtakım belirtilere yol açabilir. Ancak buradaki fark bu belirtilerin genellikle davranışsal, psikolojik ve ilişkisel düzeyde ortaya çıkmasıdır. Psikolojik şiddetin yaygın görülen belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Manipülasyon ve Kontrol Edilme: Failler, zihinsel çarpıtma ve duygusal sömürü içeren bazı davranışlarla kurbanlarını manipüle ederek onların üzerinde kontrol sağlayabilirler. Manipülasyon taktikleri arasında gaslighting (bireyin gerçeklik algısını bilinçli olarak bozma), pasif agresif davranışlar, yalan söyleme, karşı tarafı suçlama, tehdit, kendini geri çekme ve iletişimi kesme gibi eylemler yer alabilir. Bu şekilde karşı tarafın duyguları ve davranışları üzerinde kontrol kurulabilir. Manipülasyon ve kontrol kurbanın öz güvenini sarsarak karşı tarafa bağımlılık geliştirmesine neden olabilir. 
• Sürekli Eleştiri ve Aşağılama: Kurbanın sürekli olarak eleştirilmesi ve aşağılanması psikolojik şiddetin yaygın belirtilerindendir. Duygusal taciz uygulayan birey kurbanın dış görünüşü, zekası, yetenekleri ya da karakteri hakkında aşağılayıcı ifadeler kullanabilir. İstismarcılar kurbanlarında gerçekçi olmayan beklentilere girerler ve bireyin karşılayamayacağı standartlar koyarlar. Başarısızlığa uğradığı için eleştirilen birey, kendini suçlayıp durduğu bir döngünün içine girebilir. 
• Öz Saygı Kaybı: Sürekli eleştiriye ve aşağılamaya maruz kalan bireyin öz saygısı ve kendine olan güveni zedelenebilir. Failin amacı da zaten bireyin önce öz saygısını yitirmesini, daha sonra ona karşı psikolojik bağımlılık geliştirmesini sağlamaktır. Sürekli eleştiriye, aşağılanmaya veya ihmale maruz kalan birey, failin onayını alabilmek için her şeyi yapmaya meyilli hale gelebilir. 
• Sosyal İzolasyon: Kurban failin kontrol edici davranışlarından ötürü ve yargılanmaktan korktuğu için yakınlarından uzaklaşabilir. İzolasyon, kurbanın ona destek olacak insanlarla olan bağlarını zayıflatarak failin kontrolünü daha da güçlendirebilir. Mantıklı düşünme yetisini yitiren birey yaşadıklarının normal olduğunu düşünmeye başlayabilir. Failin hatalarını görmezden gelerek sorunlardan dolayı kendini suçlama eğilimi de gösterebilir. 

Psikolojik Şiddetin Nedenleri Nelerdir?

Psikolojik şiddet genellikle birden fazla faktörün etkisiyle ortaya çıkar. Güç ve kontrol arayışı, geçmiş travmalar, düşük öz saygı ve kültürel faktörler olası nedenler arasında yer alır. Bu nedenleri şu şekilde detaylandırabiliriz:

• Güç ve Kontrol Arzusu: Psikolojik şiddet uygulayan bireyler genellikle başkalarının üzerinde güç ve kontrol kurma ihtiyacı duyarlar. Bu bireyler kurbanı kontrol etmekten veya onun acı çektiğini görmekten zevk alırlar. 
• Geçmiş Travmalar: Çocukluk ya da yetişkinlik döneminde istismara maruz kalan bireyler ileride diğer insanlara karşı benzer davranışlar sergileyebilirler. Olumsuz geçmiş deneyimler bireylerin sağlıksız başa çıkma mekanizmaları geliştirmelerine yol açabilir. Ayrıca tanıdık gelen bir travmatik deneyimin içerisinde bulunmak onları güvende hissettirebilir. Tanıdık gelen öfke veya utanç duygusunu sevgi olarak algılayabilirler.
• İlişki Dinamiklerindeki Sorunlar: Bazı sağlıksız ilişki dinamikleri istismar içeren davranış paternlerini ortaya çıkarabilir. Örneğin karşılıklı bağımlılığa dayanan ilişkiler psikolojik şiddete uygun bir ortam hazırlayabilir. İlişkide bağımlılık, bireyin partnerinin tüm ihtiyaçlarını karşılayarak onu kurtarmayı amaç edinmesiyle ortaya çıkar. Kimliğini bu amaç etrafında kuran birey, genellikle ilişkide kendini feda etmeye hazırdır. 

Psikolojik Şiddetin Etkileri Nelerdir?

Psikolojik şiddet hem psikolojik hem fiziksel sağlık üzerinde ciddi sonuçlar doğurabilir. Ayrıca bireyin sosyal ve ilişkisel dinamiklerinde de bozulmaya yol açabilir.

Psikolojik Sağlık Üzerindeki Etkileri

Psikolojik şiddetin ruhsal etkilerini depresyon, kaygı ve travma sonrası stres bozukluğu olmak üzere 3 başlıkta ele almak mümkündür.

• Depresyon: Birey genel olarak üzgün, umutsuz ve değersiz hissedebilir.
• Kaygı: Sürekli endişeli olan birey kötü olayların gerçekleşeceğinden korkabilir.
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu: Yaşadığı travmatik olayların etkisinden çıkamayan birey uykuya dalmakta zorluk çekebilir, kabus görebilir, çevresindeki insanlardan uzaklaşabilir, konsantrasyon sorunları veya öfke patlamaları yaşayabilir. 

Fiziksel Sağlık Üzerindeki Etkileri

Psikolojik şiddetin de fiziksel etkileri olabilir. Bunun nedeni stres ve kaygı gibi psikolojik durumların vücudun sistemlerine yansımasıdır. Bireyde travma nedeniyle akut ya da kronik ağrı, kas gerginliği gibi fiziksel belirtiler ortaya çıkabilir. Çocuklarda gelişim geriliği, konuşma bozukluğu, cilt sorunları ve kilo problemleri görülebilir. 

Sosyal ve İlişkisel Dinamiklerdeki Değişimler

Psikolojik şiddet genel olarak bireyin ilişkide güven kaybı yaşamasına yol açabilir. Sürekli manipülasyona, yalanlara ve güven sarsıcı davranışlara maruz kalan birey çevresindeki insanlardan da şüphelenmeye başlayabilir. Bu ruh halindeki bireyler yeni insanlarla ilişki kurmaktan da kaçınabilirler.

Psikolojik Şiddetle Nasıl Başa Çıkılır?

Sürekli eleştiri, aşağılama, korkutma ve kontrol etme gibi davranışlarla bireyin ruh sağlığını ciddi şekilde olumsuz etkileyen psikolojik şiddetle başa çıkmak için alınabilecek bazı önlemler bulunur. Bu eylemlerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Kendi Sınırlarınızı Belirleme: Bireyin kendi sınırlarını belirlemesi, psikolojik şiddetin etkilerini azaltmanın ilk ve en önemli adımlarından biridir. İstismar uygulayan bireye artık davranışlarının kabul edilmeyeceğini ve aynı davranışlara devam ederse ilişkinin sonlanacağını belirtmek, bir sınır koyma tavrına örnek olarak verilebilir. Sınır koymak ve bunu uygulamak diğer bireye psikolojik şiddetin hoş görülmeyeceğini göstermenin etkili bir yoludur.
• Psikolojik Destek ve Danışmanlık Hizmetinden Faydalanma: Psikolojik yardım almak, istismardan sonra iyileşmede önemli bir adımdır. Bir terapist bireye ilişki dinamiklerini anlaması, deneyimlerini anlamlandırması ve sağlıklı başa çıkma mekanizmaları geliştirmesi için yardımcı olabilir. 
• Destek Gruplarına Katılım: Destek gruplarında genellikle benzer deneyimler yaşayan bireyler bir araya gelirler. Bu ortamda birey kişisel deneyimlerini ve duygularını onunla daha kolay empati kurabilecek bireylerle paylaşma imkanına sahip olur. Destek grupları bireye özellikle doktorla veya psikologla paylaşılması zor olan duyguların ve deneyimlerin aktarılabileceği bir ortam sunabilir. Ortak deneyimleri olan bireylerin bir araya geldiği destek grupları, tıbbi ve duygusal ihtiyaçlar arasında bir köprü görevi de görebilir.

Psikolojik Şiddetin Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Psikolojik şiddet gören bireyler, iyileşme sürecinde bazı tedavi yöntemlerine başvurarak bu süreci kolay ve hızlı bir şekilde atlatabilirler. Psikoterapi, destek grupları ve interaktif tedaviler travmanın etkilerinin azaltılması ve bireyin kendini suçlamamayı öğrenmesi konusunda etkili olabilir.

Psikoterapi ve Danışmanlık

Psikoterapi ve danışmanlık, psikolojik şiddet gören veya psikolojik şiddetin baskın olduğu bir ilişkiyi bitiren bireyin bu süreci atlatmasına yardımcı olabilir. Psikoterapi sürecinde istismara maruz kalan bireyler kendilerini daha iyi tanıyabilir, anlayış ve güç kazanabilirler. Danışmanlık hizmetleri bireylere ihtiyaç duydukları rehberliği ve desteği sunarak bireylerin iyileşme süreçlerini de hızlandırabilir.

Destek Grupları ve Toplum Kaynakları

Psikolojik şiddet gören bireyler destek grupları sayesinde travmanın etkileriyle baş edebilmeyi öğrenebilirler. Benzer deneyimleri yaşayan bireylerle güvenli bir ortamda duygularını paylaşma ve güçlenme fırsatı bulabilirler.

Sosyal hizmetler, danışmanlık merkezleri ya da sığınma evleri de hem fiziksel hem psikolojik şiddete maruz kalan ya da şiddete uğrama tehlikesi bulunan bireylere destek sunar. Örneğin sosyal hizmet merkezleri, bireylere psikolojik danışmanlık hizmeti sunabilir, sığınma evleriyse güvenli bir ortam sağlayarak bireylerin yaşadıkları şiddetten uzaklaşmalarına olanak tanır.

İnteraktif Tedavi Yöntemleri

İnteraktif terapi yöntemlerinde genellikle bireyin etkin olarak katıldığı aktiviteler yapılır. Örneğin travma odaklı bilişsel davranışçı terapi gibi tedavi yöntemlerinde çeşitli oyunlar; sanat, müzik veya resim terapisi belirtileri tedavi etmeye yardımcı olabilir. Bu terapi türlerinde bireyler doğrudan sanatla, müzikle ya da resimle ilgilenir. Bireyin özel bir yeteneğinin olmasının gerekmediği interaktif tedavi yöntemlerinde amaç, mağdurun duygularını ve düşüncelerini anlayarak rahatlamasını sağlamaktır.

Psikolojik Şiddetten Korunma Yolları

İnsanlar psikolojik şiddetle karşılaştıklarında doğru stratejileri uygulayarak kendilerini bu durumun zararlı etkilerine karşı koruyabilirler. Psikolojik şiddete karşı uygulanabilecek koruyucu önlemler arasında şunlar yer alır:

• Tacizciyi anlamaya veya onun için bahaneler bulmaya çalışmamak psikolojik şiddetin derinleşmeden sonlandırılması bakımından önemli bir adımdır. İstismarı uygulayan bireyin davranışlarını anlamaya çalışmak veya eylemlerini haklı çıkarmak için açıklamalar bulmak, psikolojik şiddetin uygulanacağı zemini genişletebilir. Bu durumda birey failin her davranışını normalleştirebilir, bu da şiddetin devam etmesine yol açabilir. 
• Gerginliği azaltmak için faili yatıştırmaya çalışmak uzun vadede ters teperek istismarın artmasına yol açabilir. Bunun yerine bu davranışı kabul etmemek gerekir.
• Psikolojik şiddet uygulayan bireyler daha sonra yaptıklarını ya da söylediklerini inkar edebilirler. Bu da mağdurun kendinden şüphe etmesine ve gerçeklik algısının sarsılmasına yol açabilir. Psikolojik şiddetle ilgili yaşanan olayları not almak, bu tür durumlarda gerçekte yaşananlardan emin olmaya yardımcı olabilir.
• Psikolojik şiddetin yaşanma ihtimaline karşı önceden bir güvenlik planı yapılabilir. Bu tür durumlarda arayıp yardım istenebilecek arkadaşların, yakınların veya aile üyelerinin yer aldığı bir liste hazırlanabilir.
• Psikolojik şiddet uygulayan bireylere karşı tepki vermemek onların kontrol ve manipülasyon çabalarını boşa çıkarabilir. Tepkisiz kalmak tatmin olmalarını engelleyerek güçlerinin azalmasını sağlayabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Psikolojik şiddetle nasıl başa çıkabilirim?

Psikolojik şiddetle başa çıkmak bireyin ruh sağlığını koruması ve yaşam kalitesini iyileştirmesi bakımından son derece önemlidir. Psikolojik şiddetle mücadelenin başarılı olmasında güçlü bir destek ağı oluşturmak, profesyonel yardım almak ve kendine güveni artırmak büyük rol oynar.

Psikolojik şiddet kurbanlarına hangi destekler sunulabilir?

Psikolojik şiddete maruz kalan bireylerin kendilerine güvenmeyi yeniden öğrenmeleri, sağlıklı ilişkiler kurmaları ve hayatlarına yeniden anlam katmaları için yakınları manevi destek sunabilir. Ayrıca bireyi profesyonel destek almaya yönlendirmek de travmayla baş etmeyi öğrenmesine yardımcı olacak şartları sağlama bakımından önemlidir.

Psikolojik şiddetin uzun vadeli etkileri nelerdir?

Psikolojik şiddetin uzun vadeli etkileri arasında depresyonun ve öz saygı düşüklüğünün yanı sıra anksiyete, kronik ağrı, suçluluk duygusu, uykusuzluk, sosyal olarak geri çekilme ve yalnızlık bulunur.