Periferik arter hastalığı nedir?
Kalbi besleyen damarlar dışındaki tüm atardamarlarda daralma ve tıkanmalara yol açan duruma periferik arter hastalığı denir. Örneğin kol, bacak, beyin ve iç organları besleyen damarların duvarında ateroskleroz denilen plaklar oluşarak daralma ve tıkanma yaratır. Bunun sonucunda bu damarların beslediği organlara kan ulaşamaz ve organ sağlıklı beslenemez.
Periferik arter hastalığı neden olur?
Periferik arter hastalığı damar duvarında yıllar içerisinde sigara, kolesterol vb. faktörlere bağlı olarak gelişen plakların yarattığı damar sertliği (ateroskleroz) sonucunda oluşur. Ayrıca damarların pıhtı ile tıkanması durumunda da ani gelişen beslenme bozukluğu görülür ve periferik arter hastalığı meydana gelebilir.
Kimler risk grubunda?
65 yaş üstü, aile hikayesinde damar hastalığı bulunan, sigara içen, kontrolsüz şeker hastalığı, yüksek tansiyonu, kronik böbrek yetmezliği olan, kolesterol değeri uzun süre yüksek seyreden, aşırı kilolu, obez ve hareketsiz bir hayat süren kişiler periferik arter hastalığı için risk grubundadır.
Periferik arter hastalığı belirtileri
Periferik arter hastalığının belirtileri etkilediği damarın beslediği organa göre değişkenlik gösterebilir.
- En sık bacak damarlarında tıkanıklık ve daralmalar görülür.
- Buna bağlı yürürken veya merdiven çıkarken bacaklarda ağrı,
- Bacaklarda üşüme, solukluk, morarma,
- Tüylerde dökülme, tırnaklarda kalınlaşma,
- Bacaklarda güçsüzlük ve incelme,
- Çok ihmal edildiğinde ve ilerlediğinde istirahat ağrısı, ayaklarda ve bacakta yara oluşması görülebilir.
Bu belirtilerin ihmal edilmesi halinde ise bacak kesilmelerine neden olabilir.
Periferik arter hastalığı bacak ve beyni besleyen damarlarda görülüyor
Periferik arter hastalığı daha çok bacak ve beyini besleyen damarlarda görülür. Bacaklardaki damarların yüksek basınca maruz kalması, dış kuvvetlere karşı korunaksız ve hareketli olması nedeniyle periferik arter hastalığı daha sık görülür.
Periferik arter hastalığı yaşamamak için...
- Düzenli egzersiz yapılmalı,
- Sağlıklı bir diyet uygulanmalı,
- Sigara kullanılmamalı,
- Kolesterol yüksekliği, tansiyon yüksekliği ve şeker hastalığı var ise düzenli ilaç kullanımı ile kontrol altına alınmalı,
- Ailesinde damar hastalığı hikayesi olan 65 yaş üstü kişiler periferik arter hastalığı açısından bir kalp ve damar cerrahı ile görüşmelidir.
Periferik arter hastalığı tanısı
Periferik arter hastalığı muayenehane şartlarında yapılan basit bir nabız muayenesi ve kol-bacak endeksi denilen kol ve bacak tansiyonları ölçülerek hesaplanan bir değer ile kolaylıkla konulabilir. Eğer muayene sonucunda periferik arter hastalığı olduğu düşünülüyorsa renkli doppler ultrasonografi ve ilaçlı bilgisayarlı tomografi ile tanı kesinleştirilerek tedavi planlanabilir.
Bacak atardamarlarındaki tıkanıklıklara bağlı olan şikayetler en çok bel fıtığı, kas ağrısı gibi diğer rahatsızlıklar ile karıştırılabilir. Toplardamarlardaki problemler de atardamar tıkanıklıklarını maskeleyerek gözden kaçmasına neden olabilir.
Periferik arter hastalığı tedavisi
Periferik arter hastalığı tanısı konulan her hastaya hemen girişim veya ameliyat uygulanmamalıdır. Öncelikle egzersiz, diyet, sigara bırakılması gibi yaşam tarzı değişiklikleri yapılmalıdır. Şikayeti olsun veya olmasın periferik arter hastalığı olan her hastaya kolesterol düşürücü ilaç başlanılmalıdır. Şikayeti olan hastalara kan sulandırıcı başlanmalı, tansiyon yüksek ise ilaçlar ile kontrol altına alınmalı, şeker düzeyleri kontrolsüz ve yüksek gidiyorsa gerekirse insülin de eklenerek düşürülmelidir.
Bu şekilde hasta mümkünse en az 6 ay takip ve tedavi edilmeli, eğer şikayetleri azalıyor ve yürüme mesafesi artıyor ise ilaçla takip ve tedaviye devam edilmelidir. Hastalığın ilaç ile tamamen düzelme ihtimali olmamakla birlikte, şikayetlerin bir miktar gerileme şansı vardır. En önemlisi mevcut problemin ilerlemesi önlenebilir.
Eğer egzersiz, yaşam tarzı değişikliği ve ilaç tedavisine rağmen şikayetlerde gerileme olmuyor ve hatta artıyorsa bu durumda damarların açılmasına yönelik girişim veya ameliyat yapılması gerekir.
Periferik arter hastalığının kapalı (endovasküler) ameliyatı
Periferik arter hastalarının yaklaşık yüzde 90’ı kapalı anjiyografik endovasküler yöntemle tedavi edilebilir. İlaçlı bilgisayarlı tomografinin ayrıntılı ve üç boyutlu değerlendirilmesi sonucunda hastalığın hangi damarları tuttuğu ve hangi bölgeleri etkilediği kesinleştirilir.
Kasıklardan iğne deliğinden yapılan işlem sonucunda damarlardaki tıkanıklıklar ilaçlı balon veya stent ile tedavi edilebilir. Karın içerisinde bacağı besleyen ana atardamarlarda açıklık oranları iyi olduğu ve sağlık riski düşük olduğu için öncelikli olarak stent tedavisi tercih edilir. Kasık seviyesinin alt tarafında ve özellikle dizaltında kalan atardamar tıkanıklıklarında tıkanma oranları yüksek olduğundan mecbur kalınan durumlar dışında stent tercih edilmemelidir.
Aterektomi yöntemi (damar tıraşlama) ile tedavi
Stent ihtiyacını azaltmak için kullanılan bu yöntemde damar içerisinde yıllar boyunca birikerek tıkanıklığa yol açan plaklar kesilerek dışarı çıkarılır. Aterektomi yöntemi ile plak yükü azaltıldıktan sonra ilaç kaplı özel balonlar uygulanarak stent ve ameliyat ihtiyacı olmadan tüm bacak damarları açılabilir.
İşlem sırasında görüntüleme için boyalı ilaç kullanıldığından böbreklerde etkilenme olmaması için işlemden hemen sonra bol su içilmesine özen gösterilmelidir. Ayrıca düzenli egzersiz, diyet yapılmalı, sigara içiliyorsa bırakılmalı ve ikili kan sulandırıcı ve kolesterol ilacı dahil hekimin önerdiği tüm ilaçlar aksatmadan düzenli olarak kullanılmalıdır. Aralıklı kontroller ile mevcut durum gözden geçirilmelidir.
Periferik arter hastalığı açık ameliyatı
Tıkalı olan damarların yerleşim bölgesine göre karın, kasık, diz veya dizaltı bölgeler açılarak hastanın kendi bacağından alınan toplardamar veya yapay damarlar ile tıkanıklık bölgesinin ilerisine kan götürecek şekilde köprüleme (bypass) ameliyatı yapılır. Eğer karın bölgesi açılmış ise bağırsak hareketlerinin yerine gelmesi zaman aldığı için 5-7 gün, kasık, diz ve dizaltı bölgeye yapılan ameliyatlarda ise 2-3 gün hastane yatışı çoğunlukla yeterli olur. Sonrasında kısa süre içerisinde hasta toparlanarak iş veya normal hayatına çoğunlukla sorunsuz şekilde dönebilir.
Periferik arter hastalığı ihmal edilirse...
İhmal edilen ve çok ilerlemiş olgularda, yapılan her türlü müdaheleye rağmen yanıt alınamadığında parmak, ayak ve bacak kesilmelerine yol açan tablolar ile karşı karşıya kalınabilir.
