Ön çapraz bağ yaralanmaları nasıl oluşur?
Dizin merkezinde ve dıştan içe doğru, arkadan öne doğru uzanan ön çapraz bağ, dizin dönme hareketini kısıtlayan en önemli bağdır. Bu bağ uyluk kemiği (femur) ile kaval kemiğini (tibia) birbirine bağlar. Bu bağın asıl görevi kaval kemiğinin öne gitmesi ve içe dönmesini engellemektir. Ön çapraz bağ yaralanmaları iki şekilde oluşur:
- Direk temasla (kontak)
- Temas olmadan (non-kontak). Özellikle kadın sporcularda bu tip yaralanmalar daha sık görülür ve sıçradıktan sonra yere düşme anında oluşur.
Ön çapraz bağ yaralanmaları belirtileri
Direk temas ile olan ön çapraz bağ yaralanmalarında, sporcunun bu durumu önleme şansı pek yokken, temas olmadan oluşan ön çapraz bağ yaralanmalarını önceden kısmen kestirmek ve oluşmasını önlemek mümkündür. Bu yaralanma ayaklar yer ile temas halinde iken dizin içe doğru dönmesi ve dizlerin içe doğru birbirine yaklaşmasıyla oluşur. Bu şekilde bir yaralanma anında dizden “pop” şeklinde bir kopma sesinin gelmesi ve olaydan birkaç saat sonra dizde görülen şişme akla ön çapraz bağ yaralanmasını getirmelidir.
Ön çapraz bağ yaralanmaları daha çok kimlerde görülür?
Sporcularda çok fazla görülen ön çapraz bağ yaralanmalarına, özellikle kadın sporcularda daha sık rastlanır. Kadın sporcularda görülme olasılığı erkeklere oranlara 4-8 kat daha fazladır. Daha çok şu sporları yapanlarda görülür:
- Futbol
- Basketbol
- Hentbol
- Kayak
Bu sporların en önemli ortak özellikleri; ani durma, yön ve hız değiştirme hareketlerini içeriyor olmalarıdır. Başta kadın sporcular olmak üzere, düşmesi sorunlu sporcuların çok daha dikkatle klinik ve radyolojik muayeneden geçirilmesi gerekir.
Ön çapraz bağ yaralanma mekanizmasına bakılır
Kişi, spor müsabakasındaysa yaralanma sonrasında devam edemez ve kenara çıkar. Bu dönem kişinin ağrısına rağmen muayene etmek için en iyi dönemdir. Kişi bu sırada muayene edilemezse birkaç saat sonra dizi kanamaya bağlı şişebileceğinden muayene hem zor hem de koruyucu kas spazmı nedeni ile yanıltıcı olabilir. Muayenede olayın oluş şekli tekrar oluşturulmaya ve bu test sırasında bağın olayı sınırlayıcılığına bakılır. Normalde sağlam bağ ile ulaşılamayan bazı diz pozisyonlarına, kopmuş bir ön çapraz bağ ile ulaşılabilir. Bu hareketler, kaval kemiğinin öne doğru hareketinin ve dışa doğru dönmesinin artması şeklindedir.
Nasıl tanı konur?
X-ray: Kırık olup olmadığının ortaya konması için gerekebilir.
MRG: Ön çapraz bağ yırtığının yanı sıra, diğer bağlar, menisküsler ve kıkırdak hasarlarını ortaya koyabilir. Dolayısı ile yaralanma anında eşlik eden bir sorunu ortaya koymak için oldukça yardımcıdır.
Ön çapraz bağ yaralanması tedavisi
Bağın tam yırtığının kendi kendine iyileşmesi mümkün değildir. Çok nadiren kemiğe yakın yerden olan kopmalarda cerrahi dışı tedavi ile tam iyileşme olabileceğini belirten bilimsel çalışmalar vardır. Tam yırtığın tedavisinde kişilerin 1/3’ü cerrahi müdahale olmadan eski yaşamlarını sürdürebilir. İkinci 1/3’lük kesiminin performanslarında ciddi azalma olabilir. Bu nedenle cerrahi tedavi yapılabilir. Kalan 1/3’teki kişiler ise sahip oldukları aktivite durumunu azaltarak cerrahi dışı yollarla hayatına devam edebilir. Dolayısı ile tedavi kişinin sportif ve günlük hayattan beklentisi, eşlik eden ikincil yaralanmalar, dizin gösterdiği performans, kişinin yaşına bağlı olarak şekillenir. Cerrahi dışı tedavide yapılacak olanlar, öncelikle kişinin şiş ve ağrılı dizindeki sorunlarını gidermek ve sonrasında kullanmamaya bağlı başta azalmış ve dizde bulunan kuadriseps ve hamstring kaslarını ve kalça, karın, bacak ve sırt kaslarını kuvvetlendirmek, yaralanma sonrası bozulmuş denge ve pozisyon hissinin yeniden kazanılmasına dayanır. Bu yaklaşım ile dizde boşalma hissi giderilemezse cerrahi gerekebilir.
Ön çapraz bağ yaralanması ameliyatından sonra fizik tedavi
Ortopedist, kişiye en uygun cerrahi yaklaşımı düşünüp, en uygun gördüğü yeni ön çapraz bağ materyalini uygulama kararı verir. Bu seçenekler arasında kişinin kendi kaslarından ya da ölü bir kişiden alınmış aşil tendonu en sık kullanılan alternatiflerdir. Cerrahi tedavi sonrası uygulanacak rehabilitasyon en az cerrahi kadar önemli bir basamaktır. Her ne kadar bu süreci belirleyen en önemli faktör cerrahi ameliyatın başarısı olsa da, iyi bir cerrahi sonrası rehabilitasyon yeterli uygulanmaz ise sporcuların performansı olumsuz etkilenebilir. Rehabilitasyon sürecinde kişi, ailesi, antrenörü, ameliyatı yapan hekim, rehabilitasyon programını oluşturan fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı ve fizyoterapistin uyumu çok önemlidir.
