Nipah Virüsü Nedir?
Nipah virüsü (NiV), son yıllarda peş peşe ortaya çıkan virüs türlerinden birisidir. Önemli bir sağlık tehdidi olan nipah virüsü, ölüm de dahil olmak üzere ciddi semptomlara neden olabilir. Güney Asya’da görülmeye başlanan nipah virüsüne karşı aşı ya da ilaç bulunmamaktadır. Hayvanlardan insanlara bulaşabilen zoonotik bir virüstür. İlk olarak 90’lı yılların sonunda, Malezya ve Singapur'da domuz çiftliklerinde çalışanlar arasında tanımlanmıştır. Bu virüs, Paramyxoviridae ailesinin bir üyesi olup, Henipavirus cinsine aittir. Virüsün doğal rezervuarı, Güneydoğu Asya ve Güney Asya'da yaygın olarak bulunan meyve yarasalarıdır (Pteropus türleri). Nipah virüsü enfeksiyonu, insanlarda asemptomatik enfeksiyondan akut solunum yolu hastalığına ve ölümcül ensefalite kadar geniş bir yelpazede hastalıklara neden olabilir. Nipah virüsü insanlar arasında olduğu gibi hayvanlar arasında da salgına neden olabilir. Bu da peş peşe hayvan ölümleri anlamına gelebilir.
Nipah Virüsü Nasıl Bulaşır?
Nipah virüsü, doğrudan enfekte hayvanlardan veya onların kontamine dokuları ile temas yoluyla insanlara bulaşabilir. İlk yayılması Malezya’daki domuz çiftliklerinde çalışanlar arasında başlamıştır. Çoğu vaka hasta domuzlar veya bunların kontamine dokuları ile doğrudan temas sonucu meydana gelmiştir. Korunmasız temas hastalık riskini artıran bir faktördür.
Bangladeş ve Hindistan'daki sonraki salgınlarda ise, enfekte meyve yarasalarının idrarı veya tükürüğü ile kontamine olmuş meyveler veya meyve ürünlerinin (örneğin, çiğ hurma suyu) tüketimi enfeksiyon kaynağı olmuştur. Ayrıca, Nipah virüsünün insanlardan insanlara bulaşması da mümkündür ve enfekte hastaların aile üyeleri ve bakıcıları arasında doğrudan temas yoluyla bulaşma vakaları bildirilmiştir. Örneğin, Hindistan'ın Siliguri kentinde 2001 yılında meydana gelen salgında, vakaların %75'i hastane personeli veya ziyaretçiler arasında görülmüştür. Nipah Virüsü bu yönüyle Covid-19 ile benzerlikler taşır.
Nipah Virüsü Belirtileri Nelerdir?
Nipah Virüsü belirtileri arasında şunları sıralayabiliriz:
- Akut solunum yolu enfeksiyonları
- Ateş
- Baş ve Boğaz Ağrısı
- Kusma
- Boğaz Ağrısı
- Baş Dönmesi
- Halsizlik
- Bilinç Değişikliği
Nipah virüsü enfeksiyonlarının semptomları geniş bir yelpazede olabilir. Hafif veya şiddetli akut solunum yolu enfeksiyonlarından (hafif veya şiddetli) ölümcül beyin iltihabına kadar değişebilir. Enfekte kişiler ilk etapta ateş, baş ağrısı, kas ağrısı, kusma ve boğaz ağrısı gibi belirtiler geliştirirler.
Bunu baş dönmesi, uyuklama, bilinç değişikliği ve akut beyin iltihabını gösteren nörolojik belirtiler izleyebilir. Bazı kişiler ayrıca atipik pnömoni ve akut solunum sıkıntısı gibi ciddi solunum problemleri yaşayabilirler. Şiddetli vakalarda beyin iltihabı ve nöbetler meydana gelir. Hasta 24 ila 48 saat içerisinde komaya ilerler.
Kuluçka süresi 4 ila 14 gün arasında değişir. Ancak, 45 güne kadar uzayan kuluçka süreleri de rapor edilmiştir. Hastaların çoğu, semptomların başlamasından sonra hızlı bir şekilde kötüleşir ve nörolojik belirtiler ortaya çıkmadan önce şiddetli solunum yolu hastalıkları yaşayabilir. Akut beyin iltihabından kurtulan çoğu insan tam iyileşme gösterse de, hayatta kalanlarda uzun süreli nörolojik rahatsızlıklar bildirilmiştir. Hastaların yaklaşık %20'sinde, nöbet bozukluğu ve kişilik değişiklikleri gibi kalıcı nörolojik hasarlar meydana gelebilir.
Nipah Virüsü Tedavisi Var Mı?
Nipah virüsü için spesifik bir ilaç veya aşı bulunamamıştır. Şu anda yapılan tedaviler yalnızca destekleyici bakım ile sınırlıdır. Şiddetli solunum ve nörolojik komplikasyonları tedavi etmek için hasta yoğun bakıma alınabilir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Nipah virüsünü WHO Araştırma ve Geliştirme Planı kapsamında öncelikli hastalık olarak belirlemiştir. Bu nedenle hızlı bir şekilde aşı çalışmaları yürütülmektedir. Antiviral ilaçlar ve immün tedaviler üzerinde de araştırmalar sürmektedir, ancak henüz spesifik bir tedavi yöntemi kabul görmemiştir.
Nipah Virüsü Öldürür Mü?
Nipah virüsü enfeksiyonlarında vaka ölüm oranı %40-75 arasında değişmektedir. Salgının meydana geldiği bölgede alınan karantina önlemleri ve kliniklerin kapasitesine bağlı olarak ölüm oranı yükselebilir. Bangladeş’te meydana gelen bazı salgınlarda ölüm oranının yüzde 90’a kadar ulaştığı tespit edilmiştir. Nipah virüsü kontrol altına alınmazsa son derece ciddi bir salgın haline gelebilir. Hasta iyileşse bile ciddi hasarlar ortaya çıkabilir. İyileşen hastaların yaklaşık yüzde 20’sinde nöbet bozukluğu ve kişilik değişiklikleri meydana gelmiştir. Az sayıda kişide ise iyileşme sonrası beyin hasarları görülebilir.
Nipah Virüsü Hakkında Sık Sorulan Sorular
Nipah Virüsü Aşısı Var Mı?
2024 yılının ilk yarısı geride kalırken Nipah virüsüne karşı mevcut bir aşı bulunmamaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, Nipah virüsünü Araştırma ve Geliştirme Planı kapsamında öncelikli hastalık olarak belirlemiştir. Aşı geliştirme çalışmaları devam etmektedir. Aşı bulunmadığı için enfeksiyonu önlemenin en etkili yolu, risk faktörleri hakkında farkındalık yaratmak ve insanları Nipah virüsüne maruz kalmayı azaltacak önlemler konusunda bilgilendirmektir. Meyve yarasalarının enfekte edebileceği gıdaların tüketiminden kaçınmak, hasta hayvanlarla temastan kaçınmak ve enfekte insanlarla yakın temastan kaçınmak gibi önlemler alınabilir. Covid-19 döneminde olduğu gibi maske ve eldiven kullanımı en güvenli yoldur.
Nipah Virüsü Türkiye’de Görüldü Mü?
Nipah virüsü, Türkiye'de henüz görülmemiştir. Ancak, virüsün doğal rezervuarı olan meyve yarasalarının bulunduğu bölgeler ve bu yarasaların göç yolları dikkate alınırsa bu virüsün ülkemizde de görülebileceği düşünülebilir.
Türkiye’deki tek meyve yarasası türü, mısır meyve yarasası ya da Afrika meyve yarasası (Rousettus aegyptiacus) olarak bilinen türdür. Afrika, Asya ve Türkiye’nin güneyinde Akdeniz Bölgesinde yaşayan, iri bir yarasa türüdür. Büyük koloniler halinde mağaralarda yaşarlar. Bazı durumlarda kullanılmayan binaları da yuva olarak kullanabilirler.
Trabzon hurması, elma, erik, üzüm, kayısı, muz, mandalina, portakal, hünnap gibi olgunlaşmış sulu meyveler ve nektarla beslenirler. Enfekte bir yarasa bu meyveleri zararlı unsurlarla kirletebilir.
Nipah Virüsü İnsandan İnsana Bulaşır Mı?
Evet, Nipah virüsü insandan insana bulaşabilir. Enfekte hastaların aile üyeleri ve bakıcılarında yüksek derecede bulaşma meydana geldiği bildirilmiştir. Özellikle Bangladeş ve Hindistan'daki salgınlarda, enfekte kişilerin salgıları ve dışkıları ile yakın temas yoluyla virüsün insandan insana bulaştığı gözlemlendi. Bu nedenle enfekte kişilerle temastan kaçınılması ve el hijyenine dikkat edilmesi önerilmektedir.
Nipah Virüsü Nasıl Yayılır?
Nipah virüsünün doğal konakları, Pteropodidae ailesine ait meyve yarasalarıdır. Özellikle Pteropus cinsine ait türler, virüsün yayılmasında önemli rol oynar.
Kendileri belirti göstermeyen meyve yarasaları virüsü taşır ve salgılarıyla virüsü yaymış olur. Meyve yarasalarının bulunduğu bölgelerde nipah virüsü yaygın olarak bulunabilir. Bu yarasalar Güney Asya ve Okyanusya bölgelerinde yaşamaktadır. Örneğin, Avustralya, Bangladeş, Kamboçya, Çin, Hindistan, Endonezya, Madagaskar, Malezya, Papua Yeni Gine, Tayland ve Timor-Leste gibi ülkelerde Pteropus yarasalarında enfeksiyon tespit edilmiştir.
Afrika'da da, Eidolon cinsine ait Afrika meyve yarasalarında Nipah ve Hendra virüslerine karşı antikorlar bulunmuştur, bu da bu virüslerin Afrika'dan da yayılabileceğini göstermiştir.
Nipah Virüsü Salgınlarının Etkileri Nelerdi?
Nipah virüsü ilk olarak 1998 yılında Malezya’da ortaya çıktı. Domuzlarla temas eden insanlarda görülen salgın hızla yayılmaya başladı. Bu salgında 265 kişi enfekte olurken 105 kişi hayatını kaybetti. Virüsün öldürücülük oranı yüzde 40 oldu. Yaklaşık 1 milyon domuz sağlık nedeniyle itlaf edildi. Singapur’da da benzer şekilde domuzlarla temas eden işçilerde nipah virüsü görüldü.
Bangladeş ve Hindistan’da da salgınlar meydana geldi. 2018’de Hindistan’ın Kerala eyaletinde görülen Nipah virüsü salgınında 17 kişi hayatını kaybetti. Son olarak 2024 yılında yine aynı eyalette 14 yaşındaki bir çocuk Nipah virüs nedeniyle yaşamını yitirdi.
Nipah Virüsü Tanısı Nasıl Konur?
Nipah virüsü enfeksiyonunun tanısı, enfekte kişilerin klinik öyküsü ve laboratuvar testleri ile konulabilir. Ancak spesifik olmayan ilk belirtiler nedeniyle teşhis koyması uzun sürebilir. Bu durum, salgınların tespit edilmesini, etkili ve zamanında enfeksiyon kontrol önlemlerinin alınmasını zorlaştırır. Laboratuvar testleri, gerçek zamanlı polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ile vücut sıvılarından virüsün tespit edilmesini ve enzim bağlı immünosorbent testi (ELISA) ile antikorların tespit edilmesini içerir.
Nipah Virüsü Hangi Hayvanlara Bulaşır?
Nipah virüsü, domuzlar dışında diğer hayvanlara da bulaşabilir. Virüsün domuzlar arasında yüksek derecede yayıldığı tespit edilmiştir. Nipah virüsü, atlar, keçiler, koyunlar, kediler ve köpekler gibi diğer evcil hayvanlarda da hastalığa neden olabilir. Bu nedenle, hayvan sağlığı otoritelerinin enfekte hayvanları derhal karantinaya almaları önem taşımaktadır.
Nipah Virüsü Önleme Yöntemleri Nelerdir?
Nipah virüsüne karşı bir aşı veya tedavi yöntemi yoktur. Bu nedenle enfeksiyonun yayılma riskini azaltmak gerekir. Örneğin meyve yarasalarının taze gıdalara erişimini önlemek için koruyucu örtüler kullanılabilir. Meyveler tüketilmeden önce iyice yıkanmalıdır. Hasta hayvanlarla temasta mutlaka eldiven ve koruyucu giysiler kullanılmalıdır. Enfekte hayvanlarla temas minimuma indirilmelidir. Nipah virüsü enfekte olan insanlarla temastan kaçınılmalıdır. Fiziksel temastan uzak durulmalı, bol bol el yıkanmalı ve maske kullanılmalıdır. Temas ve damlacık yoluyla bulaşma önlenmelidir.
