Limbik Sistemin Görevleri
“Öfkemi kontrol edemiyorum, ama sonra yaptıklarımdan oldukça pişmanlık duyuyorum.”
“Bazı zamanlar günlük rutinimi yapmak bile zor geliyor. Yoğun duyguların esiri oluyorum.”
Birçoğumuz için yazdığımız bu cümleler ne yazık ki yabancı değil. Duygusal iniş çıkışlar yaşam kalitemizi tahminimizin üzerinde etkiliyor. Duygusal olarak tüm bu yaşadıklarımızın nedenini daha iyi anlamak ve konuya farklı bir bakış açısıyla yaklaşmak adına nörobilimin desteği ile limbik sistemi inceleyeceğiz.
Limbik sistem beyinde yer alan küçük ama çok önemli bir yapı kümesi olarak tanımlanabilir. Bu yapı, duygusal dürtüleri ve hafıza oluşumunu kontrol etmekten sorumlu olan beyin ağ sistemi olarak tanımlanır. Korku, öfke, açlık, seksüel merkezleri barındırmasının yanı sıra aynı zamanda öğrenme ve hatırlama işlevlerini de yürütür.
Limbik sistem, insanların yaşamını sürdürebilmek için gerekli olan duygu, davranış, bellek ve öğrenme gibi pek çok temel unsuru destekler. Bu nedenle limbik sistem için ‘duygusal sinir sistemi’ tanımlaması da kullanılır. Önceki yıllarda limbik sistemin temel olarak koku alma duyusu ile ilgili olduğu sanıldığı için limbik sistemden koku beyni adıyla da bahsedilirdi.
Limbik sistemin içerisinde yer alan yapıların hangileri olduğu konusunda bilim dünyası çalışmalarını ve doğal olarak tartışmalarını sürdürmektedir. Ancak, şu anki verilere göre hipokampüs, amigdala, talamus ve hipotalamusun limbik sistemin içerisinde yer aldığı pek çok bilim insanı tarafından desteklenmektedir.
Hipokampus: İnsan beyninin her iki tarafında iki hipokampi bulunur. Bu iki hipokampi insan beyninin hafıza merkezleridir. Hipokampus öğrenme ve duygularla da bağlantılıdır. Hipokampusun bir şekilde hasar görmesi ciddi hafıza sorunlarına neden olur.
Amigdala: Amigdala, hipokampusun hemen yanında yer alır. Duygusal tepkilerimiz amigdala üzerinde şekillenir. Mutluluk, heyecan, öfke, endişe ve diğer duygularımızın kontrol merkezi amigdaladır. Amigdala, hatıralara duygusal içerik ekleyerek hipokampus ile etkileşime girer.
Talamus: Koku alma duyusu hariç, tat alma, görme, işitme ve dokunma gibi diğer duyu organlarından sorumlu.
Hipotalamus: endokrin sistemini (hormon salgılanması), otonom sinir sistemini (nefes almak, sindirim, kalbin atması, tükürük, terleme gibi bizim kontrolümüzde olmayan yaşamsal fonksiyonlar) ve uyku döngüsünü düzenler. Başlıca görevleri beslenme, cinsellik, vücut ısısı ve biyolojik saatin düzenlenmesidir.
Limbik Sistemin Görevleri
Günümüzde limbik sistemin insan hayatına dair pek çok önemli işlevi kontrol ettiği biliniyor. Limbik sistem sinir ağları, duygu, davranış, motivasyon, hafıza oluşumu, koku alma, uyku (rüya görme), iştah, cinsel dürtü dahil olmak üzere çeşitli fizyolojik ve psikolojik işlevleri kontrol etmek için diğer beyin yapılarıyla uyum içinde çalışır. Limbik sistemin görevleri şu şekilde özetlenebilir:
- Duyguların, duygusal tepkilerin değerlendirilmesi ve işlenmesi,
- Tehditlerin farkına varmak ve bedene mücadele et ya da kaç mesajını vermek,
- Cinsel istek,
- Öğrenme,
- Hafıza konsolidasyonu ve hatırlama,
- Ağrıya karşı duygusal tepki,
- Agresif ve mücadeleci davranışların düzenlenmesi,
- Koku alma duyusu,
- Bazı motor davranışların kontrolü.
Limbik sistem aynı zamanda duygular ve fiziksel tepkiler arasındaki bağlantıyı da kuran yapıdır. Örneğin stresin zaman içerisinde yüksek tansiyona neden olması ya da duygusal sorunların sindirim sistemini etkilemesi gibi…
Limbik Sistem Hastalıkları
Limbik sistemde problem yaşanması halinde pek çok psikolojik ve fizyolojik sorun yaşanabilir. Yaşanacak olası sorunlar, hasarın limbik sistemin neresinde olduğuyla bağlantılıdır. Mesela amigdalada oluşan bir hasar, korku duygusunda sorun yaratarak endişe verici durumları anlayamamasına neden olabilir. Kişi, tehlikeli durumları kavrayamadığı için zarar görebilir. Hipokampusun zarar görmesi halinde hafıza etkilenebilir ya da yeni şeyler öğrenmede zorluklar yaşayabilir. Hipotalamus hasarı ise bazı hormonların üretiminde değişikliklere neden olur ve bu sorun da psikolojik sağlığını bozabilir.
Limbik sistemde sorun yaşanması halinde ortaya çıkabilecek olası sonuçlar şöyle sıralanabilir:
- Nöbetler, epilepsi veya hareket bozuklukları,
- Aşırı yemek, duygusal nedenlerle yemeğe yönelme veya başka iştah düzensizlikleri,
- Madde kullanımı ya da bağımlılık,
- Bir dizi kronik semptoma neden olabilecek Mast Hücre Aktivasyonu Sendromu,
- Düşük enerji, kronik yorgunluk hissi,
- Geçmeyen ağrı,
- Motivasyon düşüklüğü, depresyon,
- Ses, ışık, koku, dokunma, dokunma, stres gibi hafif uyaranlardan sert şekilde etkilenmek,
- Travma sonrası stres bozukluğu,
- Zihinsel yorgunluk,
- Uyum bozukluğu, hafıza kaybı, bunama veya alzheimer gibi sorunlar,
- Davranışlarda sınır tanımamak, sinirlilik, şiddet, ruh hali değişiklikleri gibi davranış değişiklikleri,
- Bilişsel işlevlerin zorlanması olarak tanımlanan beyin sisi durumu,
- Korku ve kaygı bozuklukları,
- Libido değişiklikleri,
- Sindirim sistemiyle ilgili farklı sorunlar,
- Obsesif kompulsif bozukluk,
- Şizofreni,
- Bipolar bozukluk,
- Hareket bozuklukları (Huntington ve Parkinson vb.)
