Kuduz Aşısı Nedir?
Kuduz aşısı, kuduz virüsünden korunmak için uygulanan bir aşıdır. Kuduz virüsüyse genellikle memeli hayvanlarda bulunan ve insanlar için oldukça tehlikeli bir virüstür. Çoğunlukla ölümle sonuçlanan, ciddi bir hastalık olan kuduzdan korunmanın tek yoluysa kuduz aşısıdır.
Kuduz virüsü merkezî sinir sistemini enfekte eder. Kuduz virüsüyle enfekte olmuş bir hayvan tarafından ısırılan ya da tırmalanan birey kuduz virüsüne maruz kalmış olur. Virüsün kuluçka süresi ortalama 2 ay ile 3 ay arasında değişebilir. Nadir de olsa kuduz semptomları bireyde 10 ila 20 gün arasında da görülebilir. Kuduz virüsünün kuluçka süresi virüsün vücuda giriş yeri, virüs yükünün yoğunluğu gibi etkenlere bağlı olarak 1 haftadan 1 yıla kadar farklı zaman aralıklarında değişebilir. Kuduzun semptomlarından bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Baş ağrısı,
- Ateş,
- Ağızda köpürme,
- Öksürük,
- Isırılan bölgede uyuşma veya ağrı,
- Saldırganlık,
- Anormal davranışlar,
- Deliryum (kafa karışıklığı),
- Hidrofobi (su korkusu),
- Uyku güçlüğü.
Kuduz aşısı ya da kuduz iğnesi yalnızca kuduz virüsüne maruz kalmadan önce değil, kuduz virüsüne maruz kalındığında geç müdahale edilmediği takdirde kuduzu önlemektedir. Bu nedenle kuduz virüsüyle enfekte olmuş bir hayvan tarafından ısırılan ya da tırmalanan bireyin vakit kaybetmeden kuduz aşısı olması oldukça önemlidir.
Kuduz Aşısı Nasıl Uygulanır?
Kuduz aşısı genellikle kuduz şüphesi olan ya da kuduz virüsüyle enfekte olduğu bilinen hayvan ısırıkları ya da tırmalamaları sonucunda uygulanır. Kuduz aşısı nasıl yapılır sorusunun yanıtı şöyle verilebilir:
- Kuduz aşısı deri ya da kas içi enjeksiyon yoluyla yapılır.
- Aşı uygulamasından önce ısırık ya da temas bölgesinin en az 15 dakika boyunca sabun ve suyla temizlenmesi gerekir.
- Mümkünse bölgenin virüs öldürücü etkisi bilinen povidon iyot gibi maddelerle yıkanması da önerilir. Bu sayede virüsün yayılımı büyük oranda önlenebilir.
Enfekte hayvan kedi ya da köpekse ve yakalanması mümkünse 10 gün süreyle gözlem altında tutulması gerekir. Bu süre boyunca hayvanın kuduz belirtileri gösterip göstermediği kontrol edilir. Eğer hayvan kuduz belirtileri göstermiyorsa ısırılan bireyde de kuduz görülme riski bulunmaz. Ancak hayvanın yakalanma ve gözlemlenme şansı yoksa ya da ısıran hayvan kediden ve köpekten farklı bir hayvansa kuduz ihtimali göz önüne alınarak bireye kuduz aşısı uygulanır.
Kuduz Aşısı Kimlere Uygulanır?
Kuduz aşısı, kuduz virüsüyle enfekte olan bir hayvan tarafından ısırılan, tırmalanan ya da hayvanın vücut salgılarına göz, ağız, burun yoluyla temas eden bireylere uygulanır.
Kuduz aşısı rutin olarak uygulanan bir aşı değildir. Ancak işi nedeniyle ya da bir seyahat programı kapsamında kuduz riskiyle karşı karşıya olan bireylere de önlem olarak kuduz aşısı uygulanabilir.
Kuduz aşısı bebekler de dâhil olmak üzere çocuklara, hamilelere ve emziren annelere de uygulanabilir. Kuduz aşısının içerisindeki herhangi bir maddeye alerjisi olan ya da daha önce kuduz aşısı olduğunda anafilaksi geçirmiş bireylereyse kuduz aşısı hastane ortamında gerekli önlemler alınarak ya da farklı bir hücre kültürü aşısı uygulanarak yapılır.
Aynı zamanda evde beslenen köpek ve kedilerin de aşılanması gerekir. Böylece hem evcil hayvan sağlığı hem insan sağlığı korunmuş olur. Ancak hayvanlarda aşılama insanlara göre farklılık gösterir. İnsanlar bir temas sonrası aşılanırken hayvanlara yavruluk döneminden itibaren düzenli olarak aşılama yapılır.
Kuduz Aşısı Ne Zaman Yapılır?
Kuduz aşısının ilk dozu, kuduz virüsüyle enfekte olan bir hayvan tarafından ısırılan bireye ısırılmanın yaşandığı gün yapılır. İlk dozun yapıldığı günü takip eden 3. günde ikinci doz ve 7. gündeyse üçüncü doz aşı uygulanır. Isırılmayı takip eden 14. ve 28. günler arasındaysa dördüncü doz aşı uygulanır. Dört dozluk aşı uygulaması daha önce kuduz aşısı olmamış bireylere uygulanan bir prosedürdür. Dört doz kuduz aşısı şu durumlarda yapılmalıdır:
- Şüpheli hayvan yaralanmasına maruz kalan bireyin daha önce hiç kuduz aşısı olmamış olması,
- Bireyi yaralayan ve enfekte olan hayvanın kedi ya da köpek dışındaki bir yabani hayvan olması,
- Kedi ve köpek tarafından meydana gelen yaralanmalarda 10 günlük gözlem süresinde hayvanın herhangi bir nedenle ölmesi, hastalık belirtisi göstermesi, kaçması ya da ortadan kaybolması,
- Kedi ve köpek yaralanmalarında hayvanı 10 gün gözlemleme şansı olmaması,
- Yaralanmaya neden olan evcil hayvanın son 1 yılda kuduz aşısı yapılmamışsa 10 günlük gözlem süresinde hayvanın ortadan kaybolması, hastalık belirtisi göstermesi ya da herhangi bir nedenle ölmesi hâlinde.
Daha önce kuduz aşısı olmuş bireyin yine enfekte olma, yani kuduz virüsüyle enfekte olan bir hayvan tarafından ısırılması durumunda yine ilk doz ısırılmayla aynı günde yapılır. İlk dozu takiben 3. gündeyse ikinci doz aşı uygulanır. Daha önce kuduz aşısı olmuş bireylerde iki doz aşı uygulanması yeterlidir.
Kuduz Aşısı Önlem Amacıyla Yaptırılır mı?
İşi nedeniyle kuduz riskiyle karşı karşıya olan (veteriner, hayvan bakıcısı vb.) ya da kuduz riski yüksek bölgelere seyahat edenler de herhangi bir yaralanmaları olmasa bile önlem olarak kuduz aşısı yaptırabilirler. Önlem amacıyla yapılan kuduz aşısı 3 doz olarak uygulanır. İlk dozun ardından 7. günde ikinci doz ve ilk dozdan 21 ila 28 gün sonraysa üçüncü doz uygulanır.
Kuduz Aşısının Riskleri Nelerdir?
Tüm aşılarda ve ilaçlarda olduğu gibi kuduz aşısının da alerjik reaksiyon riski bulunur. Ancak bu risk genellikle oldukça düşüktür. Eğer bireyin kuduz aşısına karşı alerjik reaksiyon gösterdiği biliniyorsa bu bilginin aşı olmadan önce doktora bildirilmesi gerekir. Buna ek olarak varsa diğer alerjilerin de kuduz aşısı öncesinde doktorla paylaşılması gerekir. Kuduz aşısının nadir görülen alerjik reaksiyon riski dışında ciddi riskleri bulunmaz. Kuduz aşısına karşı gösterilen ciddi alerjik reaksiyonların belirtileri şunlardır:
- Yüzde ve boğazda şişme,
- Dilde ve dudaklarda şişme,
- Nefes almada güçlük çekmek,
- Nabız hızlanması,
- Kırmızı deri döküntüleri (kurdeşen),
- Ellerde ve ayaklarda karıncalanma,
- Görme bozuklukları,
- Ateşle seyreden eklem ağrısı,
- Boyun sertliği ve ışığa karşı hassasiyet,
- Baş dönmesi.
Kuduz aşısı uygulaması sonrasında bu belirtilerden biri ya da birkaçı görüldüğünde vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Kuduz Aşısının Yan Etkileri Nelerdir?
Kuduz aşısı uygulandıktan sonra birçok aşıda olduğu gibi bazı yan etkiler yaşanabilir. Ancak bu yan etkiler ciddi olmayan, hayati tehlike oluşturmayacak yan etkilerdir. Yetişkinlerde kuduz aşısı sonrası görülebilecek hafif yan etkiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Aşı yapılan kısımda şişlik, kaşıntı ve kızarıklık,
- Baş dönmesi,
- Baş ağrısı,
- Kas ağrısı,
- Hâlsizlik,
- Mide bulantısı,
- Karın ağrısı.
Orta şiddetli yan etkiler olaraksa aşağıdaki belirtiler sıralanabilir:
- Eklem ağrıları,
- Kurdeşen,
- Ateş.
Alerjik reaksiyon kuduz aşısının nadir görülen yan etkilerindendir. Bebeklerde, çocuklarda ve yetişkinlerde görülen alerjik reaksiyonlar birbirinden farklı olabilir.
Çocuklarda Kuduz Aşısı Yan Etkileri
Kuduz aşısı sonrası çocuklarda hafif ya da orta şiddetli bazı yan etkiler görülebilir. Bu yan etkiler genellikle endişe edilecek boyutta değildir ve birkaç gün içerisinde kendiliğinden geçer. Kuduz aşısı sonrası çocuklarda görülebilecek yan etkiler şunlardır:
- Mide bulantısı, kusma,
- Baş dönmesi,
- Karın ağrısı,
- Kas ağrısı,
- Hafif ateş,
- Kızarıklık.
Bebeklerde Kuduz Aşısı Yan Etkileri
Bebeklerde kuduz aşısının yan etkileri de çocuklarda görülen yan etkilere benzerdir:
- Mide bulantısı,
- Baş dönmesi,
- Karın ağrısı,
- Kas ağrıları,
- Ateş,
- Kusma,
- Deride kırmızı döküntüler.
Ancak henüz konuşamayan bebeklerde bu yan etkiler ifade edilemeyeceği için aşı sonrasında huzursuzluk ve ağlama bu yan etkilere bağlı olarak görülebilir.
Kuduz Aşısı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Kuduz Aşısı Kaç Yıl Korur?
Kuduz aşısı bireye ömür boyu bağışıklık sağlamaz. Aşının koruyuculuğu belli bir süre devam eder. "Kuduz aşısı ne kadar süre korur?" sorusunun yanıtı bireye daha önce yapılan doz sayısına ve bireyin bağışıklık sistemine göre değişecektir. Standart bir kuduz aşılama takviminden sonra aşının koruyuculuğunun 3 yıl olduğu bilinmektedir. Bu süre içerisinde bireyi yeniden bir hayvan ısırırsa genellikle tekrar aşılamaya gerek yoktur. Ancak 3 yıldan sonra herhangi bir ısırılma ya da şüpheli temas (tırmalanma, hayvan tükürüğünün göze, ağza ya da burna teması vb.) durumunda yeniden aşı yapılması gerekir.
Kuduz Aşısı Kaç Doz Yapılır?
Kuduz aşısının kaç doz yapılması gerektiği bireyin daha önce kuduz aşısı olup olmadığı, şüpheli hayvanın cinsi, ısıran hayvan evcil hayvansa hayvanın aşılarının tam olup olmadığı ya da hayvanın gözlem altına alınıp alınmadığı gibi faktörlere göre değişir. Bazı durumlarda 4 doz bazı durumlardaysa 2 doz aşı yeterlidir.
Dört dozluk aşı uygulaması genellikle daha önce kuduz aşısı olmamış bireylere uygulanır. İki doz aşı uygulamasıysa genellikle daha önce kuduz aşısı olmuş bireylere uygulanır. Önlem amacıyla yapılan kuduz aşısıysa 3 doz olarak uygulanır.
Kuduz Tanısı Nasıl Konur?
Kuduz hastalığını erken evrede teşhis edecek herhangi bir tanı yöntemi yoktur. Aynı zamanda şüpheli hayvan tarafından ısırılma ya da yaralanma durumunda kuduz virüsünün insana bulaşıp bulaşmadığının tespiti de mümkün değildir. Kuduz hastalığı ancak bireyin enfekte olması ve hastalık belirtilerinin görülmeye başladığı dönemde teşhis edilebilir. Tanı için bireyden tükürük, omurilik sıvısı ve ense bölgesinden deri biyopsi örnekleri alınması gerekebilir. Kuduz nedeniyle öldüğü düşünülen bireydense beyin sapı ve beyincik dokuları toplanarak kesin tanı konulabilir.
Kuduz Aşısı Nereden Yapılır?
Kuduz aşısı genellikle kolun dış kısmına uygulanır ve kas içine enjekte edilir. Kuduz aşısının ilk dozu, ısırılmanın olduğu ilk gün uygulanmalıdır. Takip eden dozlarsa aksatılmadan yapılmalıdır. Aynı zamanda ilk gün yara bakımının ve temizlenmesinin yapılması da kuduz hastalığına yakalanmamak açısından büyük önem taşır.
Kuduz Aşısı Gerekli mi?
Bireyin hayatını kaybetmesine yol açabilen kuduz hastalığından korunmak ve kuduzu önleyebilmek için kuduz aşısı gereklidir.
Kuduz Aşısı Ateş Yapar mı?
Kuduz aşısının hafif ve orta şiddetli yan etkileri arasında ateş de yer alır. Özellikle bebeklerde ve çocuklarda kuduz aşısı sonrası ateş görülebilir.
Kuduz Aşısı Kaç Saat İçinde Yapılmalı?
Kuduz aşısı, bireyin şüpheli hayvan tarafından ısırılması ya da tırmalanması sonucunda yaralanmasının ardından mümkün olan en kısa süre içerisinde yapılmalıdır. Herhangi bir saat sınırlamasından bahsedilmese de ısırılmanın olduğu ilk gün 1. doz aşının uygulanması oldukça önemlidir.
