Kortizol nedir?
Kortizol, adrenal bezlerde (böbrek üstü bezlerinde) üretilen, vücudun strese gösterdiği tepkiyi düzenleyen bir hormondur. Kortizol stres hormonu olarak da bilinir. Enerji dolu ve sağlıklı olmamızı sağlar. Birincil görevi fiziksel ve psikolojik stresi kontrol etmektir. Stres karşısında vücudun tepkisi kortizol seviyesini yükseltmektir. Kortizol seviyesinin olması gereken değerden yüksek olması veya düşük olması birçok semptomu beraberinde getirebilir. Bu durum bazı hastalıkların tetikleyicisi olabilir. Kan basıncını ve kan şekerini artırır ve bağışıklık sistemini baskılar. Kortizol seviyesindeki sürekli yüksek olma durumu mide ülserine, şişmanlığa, yüksek tansiyona, yorgunluğa, anksiyeteye, yüksek şekere ve kolesterole neden olabilir. Tam tersine düşük kortizol seviyeleri de düşük tansiyon, kronik yorgunluk sendromu gibi rahatsızlıkları oluşturabilir.
Kortizol Ne İşe Yarar?
Kortizol yani stres hormonu, vücutta birçok göreve sahiptir. Kortizolün asıl amacı vücutta stresi yönetmek ve kontrol etmektir. Stres hormonunun başlıca görevleri:
- Enflamasyonu düşürür,
- Kandaki şekeri yükseltir,
- Kan basıncını yükseltir,
- Uyku düzenini kontrol altında tutar,
- Vücutta bulunan makro besinleri yönetir,
- Vücudun stres dengesini sağlar,
- Vücutta enerjiyi yükseltir,
- Metabolizmayı kontrol altında tutar,
- Bağışıklık sistemini baskılar.
Ayrıca kortizol vücutta birçok organı etkileyebilmektedir. Kortizolün etkilediği vücut sistemleri arasında solunum sistemi, immün sistem, kas sistemi, sinir sistemi, üreme sistemi ve kardiyovasküler sistem yer almaktadır. Kortizolün vücudun hemen hemen her bölgesine ulaşabilmesinin sebebi, vücudun birçok yerinde hücre alıcılarının bulunmasıdır. Bu sayede vücudun birçok bölgesine ulaşabilir.
Kortizolün (stres hormonu) yararları olduğu gibi yüksekliği ve düşüklüğü durumunda vücut için zararları da bulunabilir.
Kortizol Seviyesi Nasıl Ölçülür?
Vücuttaki kortizol seviyesini ölmek için bazı testler bulunmaktadır. Kortizol seviyesinin ölçümünde idrar testi, kan testi ve tükürük testi gibi yöntemler ayrı bir şekilde ya da kombine şekilde istenebilir. Kortizol testi, vücutta kortizol hormonu yüksekliğini veya düşüklüğünü ifade eder. İdrar kortizol testi için 24 saatlik idrarın toplanması gerekmektedir. Normal kortizol değeri ortalma 5-20mcg/dL arasında olmalıdır. Kortizol testleri genellikle sabah 8’de yapılmaktadır. Test sonuçları bazı dış etkenlere ve test sonucunu etkileyecek durumlara göre değişebilir. Bu sebeple kortizol testlerinin birkaç kez yapılması istenebilir.
Kortizol Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?
Kortizol seviyesinin yüksekliği bazı problemleri de beraberinde getirebilir. Yüksek kortizol belirtileri aşağıdaki gibidir:
- Hipertansiyon
- Doku yenilenmesinin azalması ve iyileşme sürecinin uzaması
- Kaslarda bulunan güç kaybı
- Halsizlik
- Baş ağrısı
- Aktif akne oluşumu
- Anormal kilo artışı
- Sürekli devam eden sinirlilik hali
- Ciltte oluşan morarma ve kızarma gibi semptomlar
- Tehlikeli kan şekeri yüksekliği
- Vücudun çeşitli bölgelerinde oluşan çatlaklar
Yüksek kortizol uzun süre tedavi edilmediğinde ya da önemsenmediğinde cushing sendromuna sebep olabilir. Cushing sendromu bulunan bireylerde yüksek kortizol tedavisi daha kapsamlı olabilir. yüksek kortizol aynı zamanda psikolojik problemler, kemik erimesi, diyabet ve kalp hastalıkları gibi birçok soruna sebep olabilir. Kortizol yüksekliği belirtilerinin yaşanması durumunda vakit kaybetmeden tıbbi yardım almak, durumun ilerlememesi ve tedavisinin başarı oranı bakımından önemlidir.
Cerrahi ya da ilaç tedavileri dışında günlük hayatımızda da yapılacak olan değişiklikler kortizol yüksekliğini olumlu yönde etkileyebilir. Bunlar:
Sosyal ilişkiler: Günlük hayatta sosyal ilişkilere dikkat etmek ve olabildiğince stresten uzak kalmak yüksek kortizol için faydalı olacaktır.
Nefes egzersizleri: Nefes egzersizleri vücutta bulunan oksijen miktarını arttırarak stres seviyesini azaltır.
Egzersiz ve spor: Spor ve egzersiz yapmak stresi azaltmaya yardımcı olur.
Uyku düzeni: Uyku problemleri kortizol seviyesinin artmasına sebep olabilir. Bu sebeple düzenli ve kaliteli bir uyku kortizol seviyesinin dengede tutulmasına yardımcı olabilir.
Kortizol Düşüklüğü Belirtileri Nelerdir?
Kortizol seviyesi düşüklüğü vücudun yeterince kortizol yani stres hormonu üretememesi ile oluşur ve bu durum bazı semptomları beraberinde getirebilir. Kortizol düşüklüğü sonucu yaşanan semptomlar şunlardır:
Vücutta kortizol seviyesinin düşmesi bazı hastalıklara ve problemlere de zemin hazırlayabilir. Addison hastalığı kortizol düşüklüğüne sebep olabilir. Addison hastalığı kronikleşebilen bir hastalıktır. Kortizol eksikliği aynı zamanda adrenal kriz adı verilen bir durumda görülebilir. Adrenal kriz önemsenmesi gereken ciddi bir durumdur. Adrenal kriz yaşayan bireylerde bayılma, kan basıncının düşmesi gibi semptomlar görülebilir. Kortizol düşüklüğü belirtilerinin yaşanması durumunda vakit geçmeden tedavi olmalı ve olumsuz durumların önüne geçilmelidir.
Yaşa Göre Kortizol Değerleri
24 saatlik kortizol idrar testi için yaşlara ve cinsiyete göre düzenlenmiş referans değerleri aşağıda belirtilmiştir.
Kadın hastalar için:
- 3-8 yaş arası (0 ve 18 arası)
- 8-12 yaş arası (0 ve 37 arası)
- 12-17 yaş arası (0 ve 56 arası)
- 17 yaş ve üzeri (0 ve 45 arası)
Erkek hastalar için:
- 3-8 yaş arası (0 ve 18 arası)
- 8-12 yaş arası (0 ve 37 arası)
- 12-17 yaş arası (0 ve 56 arası)
- 17 yaş ve üzeri (0 ve 60 arası)
Kanda kortizol testi için referans alınan değerler aşağıda verilmiştir.
Sabah saat yedi ve dokuz arasında kortizon değerinin 5-22 mcg/dL arasında, öğleden sonra ise saat üç ve beş arasında kortizon değerinin 3-16 mcg/dL arasında olması normal kabul edilir.
Kortizol Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Kortizol Hormonu Nedir?
Kortizol vücudun strese verdiği tepkiyi düzenleyen ve kontrol altında tutan bir hormondur. Stres hormonu adıyla da bilinir.
Kortizol Kaç Olmalı?
Kanda ideal kortizol seviyelerinin 5- 20 mcg/dL arasında olması beklenmektedir.
Kortizol Düşüklüğü Nedir?
Vücutta yeterli kortizol üretilmediği durumlarda kortizol düşüklüğü yaşanabilir. Kortizol düşüklüğü vücut için zararlı bir durum olabilir ve bu durumda baş dönmesi, hızlı kilo verilmesi, halsizlik ve kan şekerinin düşmesi gibi bazı belirtiler yaşanabilir.
Kortizol Nasıl Düşürülür?
Kortizol yüksekliğinin ileri bir seviyede bulunması durumunda doktor ilaç tedavisi ile yüksek kortizolün düşürülmesini sağlayacak takviyeler önerebilir. Aynı zamanda çeşitli sporlar yapmak gibi bazı yaşam değişiklikleri de bu anlamda olumlu etkiler gösterebilir.
