Kök hücre nedir?
Kök hücreler uzun zaman dilimleri boyunca çoğalma ve kendilerini yenileyebilme yeteneğine sahip, henüz özelleşmemiş fakat vücuttaki diğer hücrelere farklılaşabilen, hasar görmüş dokuları yenileyebilen hücrelerdir.
Normalde kendileri çoğalmayan kas, kan veya sinir hücrelerinden farklı olarak kök hücreler çok sayıda çoğalabilme yeteneğine sahiptir. Kök hücrenin temel özelliklerinden biri ise bu hücrenin özelleşmiş olmaması ve bu sayede diğer hücrelere farklılaşabilmesidir. Bu özellikleri sayesinde bu hücreler kalp kası hücreleri, kan hücreleri ve sinir hücreleri gibi özelleşmiş hücrelere kaynaklık edebilirler. Hücreler nakil edildiklerinde alıcıda hasarlı dokuyu yenileyebilme özelliğine sahiptir.
Kök hücre elde etme yöntemleri nelerdir?
Kök hücre kaynakları embriyo, amniyon sıvısı, fetüs, kordon kanı, göbek kordonu, kemik iliği ve tüm bunların yanında vücuttaki yağ, kıkırdak doku, deri diğer gibi tüm dokular olarak sayılabilir. Tedavi amaçlı olarak aktif şekilde kullanılan kaynaklar kordon kanı, kemik iliği, yağ doku, kıkırdak doku ve deri dokusudur. Bu kaynaklardan ayrıştırılan kök hücreler, laboratuvar koşullarında çoğaltılarak kullanılabildikleri gibi, sadece ayrıştırma yapılarak da uygulanabilmektedir. Örneğin; kan kök hücreleri, kemik iliği içerisinden özel yöntemler ile seçilmek suretiyle diğer hücrelerden ayrışmaları sağlanarak kullanılabilmektedir. Bu yolla kemik iliği nakli sonrası, alıcının verilen hücreleri reddetmesine neden olan kök hücre dışındaki diğer hücrelerden arındırılması sağlanmakta ve naklin başarı oranı artırılmaktadır.
Kök hücre tedavisine alternatif tek kaynak
Canlıyı oluşturan tüm hücre tiplerine dönüşebilme kapasitesine sahip hücrelere pluripotent hücre denir. Örneğin embriyonik kök hücreler pluripotent hücrelerdir. Normal şartlarda pluripotent olmayan bir hücreye laboratuar koşullarında bu özelliğin sonradan kazandırılması yani yeniden programlanması ile elde edilen hücreler indüklenmiş pluripotent kök hücre olarak tanımlanmaktadır. Bu hücreler rejeneratif tıpta önünde etik engeller olan emriyonik kök hücreye alternatif tek kaynak olarak kullanılabilmektedir. Canlıdaki tüm hücre tiplerine dönüşebilme yetenekleri sayesinde tamiri olmayan hücre hasarlarının neden olduğu hastalıkların tedavisinde kullanılabilme imkânı sunmaktadır.
Kök hücre naklinin riskleri
Eski ismi ile kemik iliği nakli olan hematopoetik nakil, kemik iliği veya kordon kanı kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Kemik iliği naklinde alıcı ile verici arasında tam doku uygunluğunun olması önemlidir. Aksi halde alıcının verici hücrelerini kabul etmemesi söz konusu olabilir. Bu durum alıcıda ciddi reaksiyonların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu riski en aza indirmek için tam doku uygunluğu olsa dahi reaksiyona neden olan bağışıklık sisteminin saldırgan hücreleri, toplanan kemik iliği ya da dolaşan kandan ayrıştırılmakta ve hematopoetik hücreler daha saf olarak nakil edilebilmektedir.
Hangi hasarları giderebilir?
Kordon kanı kök hücreleri, yaygın olarak kan hastalıkları, kan ya da kemik iliği kanserleri, bağışıklık sistemi hastalıkları, kas hastalıkları, kalp ve damar hastalıkları, diyabet ve kanser tedavisi sonrasında oluşan hasarların tamirinde kullanılabilmektedir.
Kullanıldığı hastalıklar
Kordon kanı kök hücrelerinin kullanıldığı hastalıkların bazıları aşağıdaki şekilde sıralanabilir.
- Aplastik Anemi
- Talasemi
- Fankonik Anemi
- Orak Hücre Anemisi
- Akut Lösemi
- Kronik Lösemi
- Lenfoma
- Myeloblastik Sendrom
- Kronik Granülomatoz Hastalık
- Histiositik Hastalıklar
- Lökosit Adezyon Defekti
- Kombine İmmün Yetersizlik Hastalığı
- Wiskott Aldrich Sendromu
- Krabbe Hastalığı
- Hurler Sendromu
- Metakromatik Lökodistrofi
- Sanfilippo Sendromu
- Amyloidosis
- Refrakter Anemi
Otolog hücre nakli nedir?
Otolog (kendinden olan) kök hücre nakli, kişinin kendi hücrelerinin toplanıp dondurularak saklanması, yüksek doz kemoterapi uyguladıktan sonra kişiye geri verilmesi işlemidir.
Burada iki şey amaçlanır; birincisi kişinin köşede bucakta saklanmış tümör hücrelerinin yüksek doz kemoterapi ile yok edilmesi, ikincisi de kök hücrelerin dışarda tutularak verilen çok yüksek dozdaki kemoterapinin etkilerinden kurtarmaktır.
Allojeneik hücre nakli nedir?
Nakil yapılacak kişinin kardeşinden, akrabalarından veya akraba dışı bir vericiden 'kemik iliği' veya 'çevre kanı' kök hücreleri alması işlemine allojeneik (aynı tür farklı bireyden) nakil denilmektedir.
Kök hücreler kemik iliğinden elde edilirse ''kemik iliği'' nakli, dolaşan kandan elde edilirse ''çevre kanı kök hücre'' nakli, yeni doğan bebeğin göbek kordonundan elde edilirse ''kordon kanı'' kök hücre nakli olarak isimlendirilmekle beraber her üçüne de tarihsel süreçten gelen bir isimlendirme olan ''kemik iliği nakli'' denmesi yanlış değildir.
