Kleptomani Nedir?
Kleptomani ya da daha çok hırsızlık hastalığı olarak bildiğimiz bir sorunla hiç karşılaştınız mı? Çevrenizde düzenli olarak bir şeyleri çalma alışkanlığı edinmiş birileri olabilir. Hırsızlık bir tür bağımlılık yaratabilir. Çalma hastalığı olarak da bilinen kleptomani hastalığı nedir? Kleptomani, genellikle ihtiyaç duyulmayan eşyaların defalarca çalınması olarak bilinir. Yani burada amaç; eşyanın kendisi değil, çalma eylemidir. Yani pahaca değerli ürünler yerine küçük ve daha az değerli eşyalar çalınır. Nadir görülen hırsızlık hastalığı bir ruh sağlığı sorunudur. Kleptomani, duygusal veya davranışsal öz denetimle ilgili sorunları içeren bir tür dürtü kontrol bozukluğudur. Kleptomanide hem size veya başkasına zarar verse bile dürtüye direnmek güçtür. Bu bir utancı da beraberinde getirir. Pek çok kişi kleptoman olduğunu saklamakta büyük bir efor sarf ederler. Peki kleptoman nedir? Kleptoman, kleptomani hastalığı olan kişilere verilen isimdir. Kleptoman kişinin özellikleri şunlardır:
- Dükkan hırsızlarından farklı olarak kleptomanlar kişisel kazanç, intikam veya isyan sebebiyle hırsızlık yapmazlar. Kleptomanlar güçlü dürtülerine yenik düşerler.
- Plan yapmadan ya da birinden yardım almadan aniden gelen kleptomani nöbetleri gösterirler.
- Çoğu kleptoman, mağazalar gibi halka açık yerlerde hırsızlık yapar. Bazı kleptomanlar ise arkadaşlarından ya da tanıdıklarından çalabilirler.
- Genellikle kleptomanların çaldıklarının pahaca değeri yoktur, hatta çaldıklarını satabilirler.
- Çaldıklarını genellikle kullanmayıp saklarlar. Aileye, arkadaşlara verebilir, bağış yapabilir veya çaldıkları yere gizli bırakabilirler. Bazıları istif yapabilir.
- Çalma dürtüsü gelip gidebilir, zaman içinde daha yoğun veya daha az şekilde ortaya çıkabilir.
Kleptomani Nedenleri Nelerdir?
Çalma eylemini kontrolsüz ve saplantılı bir hale getiren kleptomaninin nedenleri bilinmez. Ancak bununla ilgili farklı teoriler vardır. Bir görüşe göre, beyinde meydana gelen değişimler kleptomaninin sebebi olarak kabul edilir. Çalmayı öğrenmiş beyindeki bu problem kalıplaşarak problemi güçlendirir. Kleptomanin nedenleri konusunda hala daha çok araştırmaya ihtiyaç vardır. Ancak bu rahatsızlıkla ilgili şu nedenler üzerinde durulur:
Serotonin: Bir nörotransmitter olan serotonin, ruh halini ve duyguları düzenlemeye yardım eder. Dürtüsel davranışlara meyilli kişilerde düşük serotonin düzeyleri görülür.
Bağımlılık: Bir nörotransmitter olan dopamin, çalma eyleminden sonra salgılanabilir. Dopamin zevk duygusunu sağlar. Bu da bazı kişiler için tekrar isteği yaratır.
Beynin Opioid Sistemi: Dürtülerin düzenlendiği sistem opioid sistemdeki bir dengesizlik, dürtülere direnç göstermeye engel olabilir.
Öğrenilmiş Alışkanlık: Dürtüler rahatsızlık hissi verirler. Dürtü üzerine hırsızlık yapıldığında kısa süreli bir rahatlama hissi gelir ve kişi dürtüden kurtulur. Bu döngü kırılması zor bir alışkanlıktır.
Kafa Travmaları ve Beyin Yaralanmaları
Kleptomani Belirtileri Nelerdir?
Kleptomani belirtileri şöyle sıralanabilir:
- İhtiyaç dışı eşyaları çalma konusundaki dürtüye karşı koyamama hali
- Hırsızlığa yol açan gerginlik, endişe veya uyarılma hissi
- Çalma sırasında zevk, rahatlama ve tatmin duyma
- Hırsızlıktan sonra suçluluk, pişmanlık hissetme, kendinden nefret etme, utanç ve tutuklanma korkusu duyma
- Dürtünün geri dönmesi ve yeniden çalma
Kleptomani Risk Faktörleri Nelerdir?
Kleptomani riski genellikle gençlik yılları veya genç yetişkinlik dönemlerinde vardır ancak daha sonra da ortaya çıkabilir. Kleptomanide aile hikayesi risk açısından önem taşır. Kleptomani veya bağımlılık bozukluğu olan aynı aileden gelen kişiler risk altındadır. Başka bir ruh hastalığına sahip kişilerde de kleptomani riski olabilir. Anksiyete, depresyon ve madde kullanım bozukluğu olan kişilerde kleptomani görülebilir. Kleptomanisi olan kişiler intihar eğilimli olabilirler.
Kleptomani Nasıl Teşhis Edilir?
Hiçbir zaman teşhis edilemeyen kleptomaniler vardır. Zaten yaygın olarak görülmeyen bu rahatsızlıkta bazı kişiler tedaviyi kabul etmez. Bazı kişiler tekrarlayan hırsızlıkları nedeniyle hapse girebilir. Kleptomanlar genellikle gizlice çalarlar. Kleptomani teşhisi için kriterler vardır. Bu kriterler şunlardır:
- Kişinin ihtiyaç için çalmaması
- Çalmadan önce gerginlik ve beklenti hissetme
- Aldıktan hemen sonra rahatlama ve zevk gibi olumlu hisler duyma veya çok yüksek hissetme
- Öfke veya intikam için duygusal bir tepki ve sanrı veya halüsinasyon olarak çalmama
- Davranış bozukluğu veya antisosyal kişilik bozukluğu gibi mental sorunlar kleptomani şartı değildir.
Kleptomani teşhisi için doğrudan bir test yapılmaz. Ancak teşhis için bazı testler uygulanabilir. Bu sayede sorunun diğer sorunlar elenmiş olur.
Kleptomani Nasıl Tedavi Edilir?
Kleptomani tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Kleptomani tedavisinde psikiyatrist ve psikologlar önemli rol oynar. Kleptomani tedavisi tam olarak bir çerçeve içine alınamasa da ilaçla tedavi veya dürtülerle başa çıkılması için beceri geliştirme terapisi uygulanır. Kleptomani tedavilerinde uygulanan teknikler şunlardır:
Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi ile olumsuz davranışlar ve düşünceler olumlu olarak tanımlanabilir. Bilişsel davranışçı terapi ile dürtülerin nasıl kontrol edileceği, sağlıklı başa çıkma mekanizmaları, tetikleyicilerin belirlenmesi ve bunlardan kaçınma, stresi yönetme, psikolojik sorunları ele alma öğrenilir.
Aile terapisi, çift terapisi ve psikodinamik terapiler de diğer terapötik tekniklerdir.
İlaç: Antidepresanlar, duygu-durum dengeleyiciler, antikonvülzanlar ve opioid reseptör agonist ilaçlar dürtülerin yatıştırılmasında yardımcı olur.
Yardım Grupları: Bozukluğun üstesinden gelmek veya yönetmek için destek alınabilir.
Duygusal, ailevi, işle ilgili, yasal ve finansal sorunlara yol açabilecek olan kleptomaninin yanlış olduğu bilinir ama dürtülere karşı koyulamayabilir. Suçluluk, utanç, kendinden nefret etme ve aşağılanma yaşayabilirsiniz. Kleptomani ile birlikte farklı durumlar da görülebilir. Bu sorunlar şunlardır:
- Yeme bozuklukları
- Depresyon
- Bipolar bozukluk
- Anksiyete
- Alkol ve madde kullanımı
- Kişilik bozuklukları
- Dürtü kontrol bozuklukları (zorlayıcı kumar ve alışveriş)
- İntihar düşüncesi ve davranışları
Kleptomani nasıl önleneceği bilinmeyen bir hastalıktır. Ancak kompulsif hırsızlık başlar başlamaz tedavi olmak sorunun derinleşmesinin önüne geçebilir. Yoksa sorun ömür boyu devam edebilir. Kleptomanlar çalma dürtüsünün güçlü ve güçsüz hissettirdiği zamanları deneyimlerler.
Kendinizle ilgili kleptomani durumunuz varsa bunu bir uzmanla dürüstçe paylaşın. Uzmanın sizi yargılamayacağını bilin. Teşhis konduysa ve tedavi başladıysa ilaçlarınızı düzenli olarak alın. Verilmiş ilacı kendi kendinize kesmeyin. Özellikle antidepresanlar aniden bırakıldığında ciddi olumsuz sonuçlar doğurabilir. Sizin takip edildiğiniz doktor kontrollerini ihmal etmeyin. Kleptomanisi olanlar çalma dürtüsünden kaçınmak için telafiler arar. Örneğin; başka biriyle veya hırsızlık yapmanın zor olduğu yerlerden alışveriş yaparlar. Bu stratejiyi geliştirmede doktorunuz yol çizer.
Sevdiğiniz biri kleptoman olabilir. Bu endişenizi onu kırmadan onunla paylaşın. Bunun ‘bir karakter kusuru değil, bir ruhsal sorun olduğunu’ söyleyin. Onun sağlığını önemsediğinizi gösterin. Tutuklanma, işini kaybetme veya önemli ilişkilerine zarar verebileceğini belirtin. Kleptoman kişinin aklına koyarsa dürtülerden kurtulabileceği düşüncesinin doğru olmayabileceğini söyleyin. Çünkü dürtüler çok güçlüdür. Çalma, bağımlılık ve utanç duymadan yaşamak için farklı tedavilerin mevcut olduğuna ikna edin. Ancak tüm bunlar için sağlık profesyonellerinden yardım almalısınız.
