Kişniş Nedir? Kişnişin Faydaları Nelerdir?

Kişniş Nedir?

Doğru miktarda baharatla lezzetli hale gelmiş bir yemek kadar keyif verici şey az bulunur. Dünyanın dört bir yanındaki aşçılar ve lezzet ustaları, kişnişin bu lezzeti vereceğini keşfetmiştir. Tohumları hamur işlerinden köriye kadar kullanılırken, yaprakları da ihmal edilmez. Kişnişin faydaları onu sofraların olduğu kadar sağlık dünyasının da yıldızı yapmıştır.

Kişniş, (Coriandrum sativum), maydanozgiller (Apiaceae) familyasından, parçaları hem bitki hem de baharat olarak kullanılan tüylü bir bitkidir. Akdeniz ve Orta Doğu bölgelerine özgü olan bitki, dünyanın birçok yerinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. 

Kişnişin kuru meyveleri ve tohumları, özellikle sosisler, köriler, hamur işleri ve şekerlemeler olmak üzere birçok gıdayı tatlandırmak için kullanılır. Narin genç yaprakları Latin Amerika, Hint ve Çin yemeklerinde yaygın olarak kullanılır.

Bu bitki, 30 ila 60 mm yüksekliğinde ince, içi boş bir sap ve kokulu iki uçlu yapraklara sahiptir. Küçük çiçekleri pembe ya da beyazımsıdır ve şemsiye şeklinde kümeler halindedir. Sarımsı kahverengi meyveler hafif bir kokuya ve limon kabuğu ile adaçayının birleşimine benzer bir tada sahiptir.

Kişniş kullanımı M.Ö. 5000’e kadar uzanmaktadır. Tarihi kayıtlara göre Romalılar ekmeği tatlandırmak için kullanmıştır. Bir zamanlar aromatik ve gaz giderici olarak da kullanılmıştır.

Kişnişin Besin Değerleri

Kişniş içerdiği vitaminler ve minerallerle besin değeri yüksek bir bitkidir. 100 gram kişniş yaprağında ortalama 0,30 gram kalori bulunur. 0,2 g karbonhidrat, 0,4 gram protein, 0,7 gram yağ bulunur. 

Bir çay kaşığı kurutulmuş kişniş yaprağı şunları içerir:

Kalori: 2

Protein 1 gramdan az

Yağ: 1 gramdan az

Karbonhidratlar: 1 gramdan az 

Lif: 1 gramdan az

Şeker: 1 gramdan az

Kişniş, gözleri korumaya yardımcı olan bir A Vitamini kaynağıdır. Bu bitki aynı zamanda K Vitamini, demir ve kalsiyum açısından zengindir. 

Kişnişin içeriğinde bulunan antioksidanlar bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur. C Vitamini ile dolu olan kişniş genel sağlığa katkı sağlar. İçeriğinde bulunan C vitamini, beyaz kan hücrelerinin çalışır durumda kalmasına ve demir emilimine yardımcı olur. Ayrıca yara iyileşmesinde ve cildin sıkı kalmasına yardımcı olan kolajen üretiminde de rol oynar.

Kişnişin Faydaları Nelerdir?

Kişniş içerdiği vitamin, mineral ve antioksidanlarla sağlık açısından birçok önemli fayda sunar. Bu bitkinin vücuda sağladığı bazı faydaları şu şekilde detaylandırabiliriz:

• Sindirim sağlığını destekler
• Bağışıklık sistemini güçlendirir
• Antimikrobiyal özelliklere sahiptir
• Kan şekerini düzenler
• Enflamasyonu azaltır
• Cilt sağlığını destekler
• Kötü kolestrol azaltır
• Kemik sağlığını güçlendirir

Kişnişin Sağlık Faydaları

• Kişniş A, C ve K vitaminleri açısından zengindir. Bu yönüyle bağışıklık sistemini güçlendirmeye ve demir emilimine yardımcı olabilir. C vitamini ayrıca beyaz kan hücrelerinin etkili bir şekilde çalışmasını da sağlayabilir. 
• A, C, E vitamini ve karotenoidler içeren kişniş, göz sağlığını korumaya ve iyi görüşü desteklemeye yardımcı olur. Yapılan bazı çalışmalar günlük tüketilen kişnişin yaşa bağlı makula dejenerasyonunu (ARMD) geciktirmeye ve bir göz hastalığı olan konjonktiviti iyileştirmeye yardımcı olabileceğini doğrulamıştır.
• Kişniş; kalsiyum, manganez, magnezyum ve fosfor gibi kemik sağlığına faydalı mineraller açısından zengindir. Bu yönüyle kemik sağlığını destekler. Kemiklerin onarılmasına ve eklem problemlerinin önlenmesine yardımcı olabilir.
• Kötü kolesterolü düşürmeye ve koroner kalp hastalığının bir türü olan ateroskleroz (damar sertliği) riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

• Bağırsak sağlığını iyileştirmeye ve sindirim sorunlarının giderilmesine destek olabilir. Yapılan bazı araştırmalarda kişnişin bağırsak rahatsızlıklarına neden olan kasılmış sindirim kaslarını gevşettiği ve sindirime yardımcı olduğu bulunmuştur. Digestive Diseases and Sciences'da yayımlanan bir araştırmaya göre kişniş içeren bir preparat alan bireylerde bir süre sonra karın ağrısı şiddetinin ve sıklığının azaldığı görülmüştür.
• İdrar söktürücü etkisiyle vücuttaki fazla suyu ve sodyumu atmaya yardımcı olabilir. Ayrıca kişniş idrar yolu enfeksiyonlarında görülen semptomların hafiflemesine de yardımcı olan bir bitkidir. Kişniş tohumları demlenip çay yapılarak veya smoothielere eklenerek tüketildiğinde idrar yolu enfeksiyonlarının iyileşmesine destek olabilir.
• Gıda zehirlenmesine karşı koruma sağlar. Ayrıca salmonella temelli hastalıklar için güçlü bir antibiyotik olan dodecenal içerir. Journal of Agricultural and Food Chemistry dergisinde yayımlanan bir araştırma, kişnişin özellikle Salmonella'ya karşı antibakteriyel aktivitesini göstermiştir.
• Sağlıklı âdet döngüsünü destekler. Âdet döngüsü sırasında görülebilen şişkinliği, krampları ve ağrıyı azaltmaya katkı sağlar. Bunlara ek olarak menorajiyi (ağır kanama) tedavi etmeye de yardımcı olabilir.
• Parlak ve yeşil renkli kişniş, enzim aktivitesini artırmaya yardımcı olabilecek antioksidanları barındırır. Böylece, kan şekeri seviyelerini düşürebilecek insülin salgılanmasını tetikler. Öğünlere kişniş eklemek veya her gün kişnişli su içmek, yüksek kan şekeri seviyelerinden muzdarip kişiler için faydalı olabilir.
• Kişniş, anti-enflamatuar özelliklere sahiptir. Bu bileşenler arasında linoleik asit, flavonoidler ve tanenler bulunur. Böylelikle vücudun enfeksiyonla savaşmak veya hasarlı dokuyu iyileştirmek için gerekli olan bağışıklığı tetikleyen kimyasallar salgılanmış olur. Örneğin, artrit gibi iltihaplı hastalıkların semptomlarını hafifletebilir.

Kişnişi Kimler Kullanmalıdır?

Kişniş uygun şekilde kullanıldığında veya tüketildiğinde güvenli bir bitkidir. Dengeli ve aşırıya kaçmadan kullanılması genellikle sağlıklı yetişkin bireylerde herhangi bir rahatsızlığa neden olmaz. Ancak bu bitki bazı bireylerde birtakım yan etkilere de neden olabilir. Bu nedenle bazı bireylerin bu bitkiyi kullanmamaları ya da kullanım sırasında dikkatli olmaları tavsiye edilir.

Bu konuyu şu şekilde detaylandırabiliriz:

• Yeterli veri mevcut olmadığı için hamile kadınlara ve emziren annelere önerilmez.
• Bağışıklık sistemini zayıflatan tıbbi bir rahatsızlığı olan veya düzenli olarak ilaç kullanan bireylerin kişnişin çeşitli formlarını kullanmadan önce mutlaka bir doktora danışıp onay almaları gerekir. 
• Bu bitki ameliyat sırasında kullanılan bazı ilaçlarla etkileşime girebilir. Bu nedenle operasyon geçirecek bireylerin planlanmış bir ameliyattan en az 2 hafta önce kişniş kullanmayı bırakmaları gerekir.

Kişniş her ne kadar sağlığa faydalarıyla bilinen bir bitki olsa da her bireyin bünyesi farklı olabileceği için kullanmadan önce mutlaka bir doktora danışılması tavsiye edilir.

Kişnişin Zararları Nelerdir?

Yüksek dozda ve uzun süreli kişniş kullanımı bazı bireyler için sakıncalı olabilir. Kişnişin zararlı olabileceği durumlardan bazıları şu şekilde açıklanabilir:

• Kan şekerini düşürmede son derece etkili olması sebebiyle diyabet ilacı kullanan veya hipoglisemisi olan bireyler kişniş tüketirken dikkatli olmalıdır.
• Kişniş kan basıncı seviyelerini de düşürebilir. Bu nedenle düşük kan basıncına sahip olan bireylerin ya da kan basıncını düşürmek için ilaç kullananların kişniş tüketimine dikkat etmeleri önemlidir.

Kişnişin Yan Etkileri Nelerdir?

Uygun şekilde ve az miktarda tüketildiğinde kişnişin yan etkilere neden olma olasılığı genellikle düşüktür. Fakat bu bitki yine de istenmeyen birtakım yan etkilere neden olabilir.

Kişnişin yan etkilerden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Tıbbi olarak kullanıldığında güneşe karşı artan hassasiyete sebep olabilir.
• Bazı bireylerde cilt tahrişine ve kaşıntıya yol açabilir.
• Kişniş alerjisi yaygın bir gıda alerjisi değildir. Ancak bazı bireylerin bu bitkiye alerjisi olabilir. Ayrıca anason, kimyon, dereotu, rezene, pelin otu veya benzeri bitkilere karşı alerjisi olan bireylerin kişniş bitkisine de alerjisi olması mümkündür.

Kişniş Nasıl Kullanılır?

Kişniş bitkisinin tüm kısımları yenilebilir olmasına rağmen bitkinin taze yaprakları ve kurutulmuş tohumları yemek pişirme esnasında en sık kullanılan kısımlardır. Kişniş genel olarak balık, kuzu eti ve hindiyle hazırlanan yemeklerde sıkça kullanılır. Ayrıca dolmalara, mercimek ve domates içeren tariflere eklendiğinde de bu yemeklere lezzet katar.

Kişniş tohumları da bütün olarak kullanılabilir veya toz formuna getirilebilir. İsteğe bağlı olarak tohumlar bütün hâlinde satın alınıp el değirmeninde öğütülerek de kullanılabilir. Ayrıca öğütmeden önce lezzetini artırmak için kavrulabilir. Kabaca öğütülmüş tohumlar, pişirmeden önce et ve balıklara sürülebilir. Ayrıca tohumlar bütün veya toz formunda marine soslarında, turşularda, salata soslarında ve güveçlerde de kullanılabilir. Kişniş bitkisinin ayrıca takviye, tentür, çay veya esansiyel yağ formu da bulunur.

Kişnişin Mutfak Kullanımları

Kişnişin mutfaklarda birçok kullanım alanı vardır. Taze, kurutulmuş halde kullanılır ayrıca baharat olarak lezzet katabilir. 

Taze Kişniş ve Kurutulmuş Kişniş

Kekik ve fesleğen gibi kişniş bitkisi de hem taze hem de kurutulmuş biçimde kullanılabilir. Taze ve kurutulmuş kişniş arasındaki fark yoğunluğudur. Kurutulmuş kişniş daha yumuşak ve hafif bir tada sahiptir. Yemekleri lezzetlendirme amacıyla kullanılır.

Kurutulmuş kişniş, mutfak kullanımları açısından uzun süreli pişen yemeklerde tercih edilir. Pişirme sürecinin başında eklenen kişniş, uzun pişme sürecinde yemeğe işleyerek aromasını ve tadını verir. 

Taze kişniş ise pişirildikten sonra lezzetini kaybeder. Bu nedenle rendelenerek soslarda, salatalarda veya garnitürlerde kullanılabilir. Çorba, balık ya da et yemeğinin üzerine konulabilir ve bu şekilde servis edilebilir. Taze kişniş yaprakları Asya, Doğu ve Orta Doğu mutfaklarında pirinç yemekleri, köriler, çorbalar ve güveçlerde yaygın olarak kullanılır.

Kişniş Tohumları ve Baharat Olarak Kullanımı

Kişniş dünyanın çeşitli mutfaklarında kullanılır. Kurutulmuş kişniş ezilerek baharatlı körilerde, öğütülerek etlere leziz bir tat katmak için tercih edilir. Kurutulmuş tohumlar, tat ve aromada topraksı bir lezzet verir, ısıtıcı ve lezzetli bir etki katar.

Öğütülmüş olarak kullanılan kişniş hem tatlı hem de tuzlu yemeklerde popülerdir, kek ve bisküvilere lezzet katar ve çorba ve güveçlerde ve sebzelerin ince tatlarını yükseltir.

Baharat olarak bütün veya toz halinde kullanılabilir. Taze tutmak en iyi lezzeti elde etmek için önemlidir. Bütün olarak satın aldığınız kişnişi kullanmadan hemen önce bir havan vasıtasıyla öğütebilirsiniz.

Kişnişli Tarifler

Kişniş kullanarak birbirinden sağlıklı tarifler hazırlayabilirsiniz. İşte, sizler için hazırladığımız havuç ve kişniş çorbası tarifi…

Fas usulü havuç ve kişniş çorbası

1 yemek kaşığı zeytinyağı büyük bir tencerede orta ateşte ısıtılır. 1 büyük soğan ve 2 diş ezilmiş sarımsağı ekleyin. Karıştırarak 5 dakika veya soğan yumuşayana kadar pişirin. 

Kişniş, kimyon, tarçın ve kırmızı biberi (1 yemek kaşığı) ekleyin ve karıştırarak 1 dakika veya aromatik olana kadar pişirin.

4 adet iri doğranmış ve soyulmuş havuç, doğranmış 400 gram balkabağı ve tavuk suyunu ekleyin, kaynamaya bırakın. Isıyı düşürün ve ara sıra karıştırarak 30 dakika veya havuç iyice yumuşayana kadar pişirin. Ateşten alın.

Havuç karışımını blendera koyun ve pürüzsüz olana kadar karıştırın. Tencereye geri koyun ve 1 yemek kaşığı bal ile 250 ml. kremanın üçte ikisini ekleyin. Kısık ateşte 2-3 dakika veya iyice ısınana kadar pişirin. Tadına bakın ve tuz, karabiber ve arzu ederseniz ekstra bal ile tatlandırın.

Servis kaselerine paylaştırın. Kalan krema ile doldurun ve kişniş yaprakları ile süsleyerek servis edin.

Afiyet olsun.

Kişnişin Geleneksel ve Alternatif Tıptaki Yeri

Kişniş bitkisinin tüm kısımları, yeryüzündeki çeşitli kültürlerde, özellikle gastrointestinal şikayetlerde kendisine yer bulmuştur. Tıbbın öncülerinden Hipokrat’ın kişnişi Antik Yunan tıbbında kullandığı bilinmektedir.             

Geleneksel tıp, kişniş meyvesinin tek başına veya diğer bitkilerle karışım halinde kaynatılmasını tercih etmiştir. Hazımsızlık şikayetlerinde, açlık hissi, titreme, anksiyete ve uykusuzluk için önerilmiştir. Kişniş meyvelerinin sulu özleri, Fas’ta halk arasında diyabet ve dislipideminin iyileştirilmesinde kullanılmıştır. Orta Doğu’da kişnişin geleneksel bir idrar söktürücü olarak ve idrar enfeksiyonlarını tedavi etmek için kullanıldığı belirtilmiştir.

Modern tıp, kişnişin (Coriandrum sativum) sağlığa olan faydalarını ve tıbbi potansiyelini araştırmaya devam etmektedir. Öne çıkan araştırma bulgularına göre; Kişniş tohumlarının, yüksek antioksidan aktiviteye sahip olduğu ve bu sayede enflamatuar yanıtı azaltabileceği belirtilmiştir.

Kişniş ekstraktının, gaz ve şişkinlik gibi sindirim sorunlarını hafifletebileceği ve mide ağrılarını azaltabileceği ifade edilmiştir.

Kişniş tohumlarının, LDL (kötü) kolesterol seviyelerini düşürdüğü ve HDL (iyi) kolesterol seviyelerini artırdığı gösterilmiştir. 

Kişniş ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Kişnişin faydaları nelerdir?

Kişnişin faydaları arasında sindirim sağlığı desteklemek ve bağışıklık sistemini güçlendirmek öne çıkar. Lif içeriği sayesinde sindirim sorunlarını hafifletir, mide rahatsızlıkları ve gaz gibi problemleri giderir. C ve A vitamini açısından zengin olması sayesinde, bağışıklık sistemini güçlendirmeye katkıda bulunur. K vitamini ile dolu yaprakları, kanın pıhtılaşmasını sağlar. Antimikrobiyal özellikleri sayesinde, gıda kaynaklı enfeksiyonlara ve idrar yolu enfeksiyonlarına karşı koruma sağlar. Kan şekerini düzenlemede etkilidir. Enflamasyonu azaltır ve artrit gibi iltihaplı hastalıkların semptomlarını hafifletir. Cilt sağlığının iyileşmesinde katkıda bulunur. İyi kolesterolü artırır ve kemik sağlığını destekler. Magnezyum, kalsiyum, manganez ve fosfor içeriği ile kemikleri güçlendirir.

Kişniş nasıl tüketilir?

Kişniş hem taze hem de kurutulmuş olarak kullanılabilir. Kurutulmuş kişniş, daha hafif bir tada sahiptir ve uzun süreli pişen yemeklerde tercih edilir, pişirme sürecinin başında eklenir. Taze kişniş ise lezzetini pişirme sırasında kaybeder, bu nedenle soslarda, salatalarda ve garnitürlerde kullanılır, pişmiş yemeklerin üzerine konularak servis edilir. Taze kişniş yaprakları Asya, Doğu ve Orta Doğu mutfaklarında yaygındır. 

Kişniş tohumları kurutulmuş olarak baharatlı körilerde ve et yemeklerinde kullanılır, topraksı bir lezzet katar. Öğütülmüş kişniş, tatlı ve tuzlu yemeklerde, keklerde, çorbalarda ve güveçlerde popülerdir. Bütün tohumlar, en iyi lezzeti elde etmek için kullanmadan hemen önce öğütülebilir.

Kişnişin yan etkileri var mı?

Kişniş, gıdalarda yaygın olarak tüketilir ve genellikle iyi tolere edilir, ancak bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Pelin otu, anason, kimyon, rezene ve dereotu gibi bitkilere alerjisi olan kişiler kişnişe de alerjik reaksiyon gösterebilir. Kişniş ve özü tansiyonu düşürebilir ve tansiyon ilaçlarıyla etkileşime girerek hipoglisemiye neden olabilir.