Kara Mantar Hastalığı Nedir, Nasıl Bulaşır?

Koronavirüs (Covid-19) pandemisi ile birlikte tüm dünyanın algıları salgınlar konusunda daha açık hale geldi. Covid-19 pandemisi sürecinde dünya halklarının kaygı duyduğu ve salgına dönüşeceğinden korktukları bir hastalık da kara mantar hastalığı oldu. Kara mantar hastalığı ya da mukormikozis adlı bu hastalık mantar türleriyle oluşan ve nadir görülen bir tür enfeksiyon. Mukormikoz tedavi edilmediğinde ise ilerleyip ölümcül olabilir. Hastalık erken evrede teşhis ve tedavi edilmediğinde yüzde 50-80 ölümle sonuçlanabilir. Peki kara mantar hastalığı nedir, kara mantar hastalığı nasıl bulaşır, kara mantar hastalığı insandan insana bulaşır mı?.. İşte bu soruların cevapları ve mukormikoz ile ilgili merak edilenler…

Kara Mantar Hastalığı Nedir?

Kara mantar hastalığı, “mukormiset” adlı bir grup küf mantarının neden olduğu nadir görülen bir mantar hastalığıdır. Kara mantar hastalığı, Covid-19 gibi bağışıklık sisteminin düştüğü viral enfeksiyon, immün sistem bozuklukları, kanserler, kronik hastalıklar gibi dönemlerde ortaya çıkar. Mukormisetler, havada yayılarak çok sayıda sporlar (mikroskobik yapılar) üretilirler. Bu sporlar ise bitki, kompostlar, hayvan gübresi veya toprağa düştüğünde nemle birlikte filizlenirler ve misel adlı ipliksi yapılar üretirler. Miseller dallara ayrılıp çevrelerindeki şekerler sayesinde beslenip büyürler. Soluduğumuz tüm mukormisetlerden uzak kalmamız mümkün değildir. Genellikle bu sporların çoğu zararlı değildir. Ama bağışıklık sisteminin zayıflığı bu spordan etkilenmeyi kolaylaştırır. Bu mantarlar kan damarlarına saldırıp dokulara zarar verip doku ölümüne neden olabilirler.

Kara Mantar Hastalığı Nasıl Bulaşır?

“Kara mantar hastalığı bulaşıcı mı?” sorusu hastalık yayıldıkça büyük küçük herkesin merak ettiği bir soru oldu. Mukormisetler, özellikle hayvan gübresi, kompost atıklarda, toprakta, yapraklarda, çürüyen bitkilerde ve odunlarda yaygın olarak bulunur. Çürüyen meyvelerde ve ekmeklerde kolaylıkla gözlemlenebilirler. İnsan vücudundaki açık yaralar, soluma ve nefes yoluyla bulaşabilir. Ancak mukormikoz insandan insana, insanlarla hayvanlar arasında direkt bulaşmaz. Bu mantarlar bağışıklığın düştüğü bünyeler için istilacı olabilirler. Mukormisetler vücuda girdikten sonra daha çok akciğerleri ve sinüsleri, daha sonra beyni ve cildi hedef alarak etkiler. Kullanılan ilaçlar yüzünden ya da hastalıktan dolayı düşük bağışıklık ise şu durumlarda daha çok görülür:

• HIV veya AIDS
• Kanser
• Diyabet (özellikle kontrol altında tutulamayan diyabet hastalığında)
• Organ nakli
• Kök hücre nakli
• Düşük beyaz kan hücresi sayısı (nötropeni)
• Uzun süreli streoid kullanımı
• Yüksek demir seviyeleri
• Enjeksiyon ilaç kullanımı
• Kötü ve yetersiz beslenme
• Düzensiz asit seviyeleri
• Prematüre doğum ya da zayıf doğma

Kara Mantar Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Kara mantar hastalığının belirtileri mantarın vücudun neresinde büyüdüğüne bağlı olarak değişebilir. Kan yoluyla vücudun farklı yerlerine yayılabilen bu hastalık ise “dissemine mukormikoz” olarak bilinir. Dalak ve kalp gibi organlar etkilenebilir. Daha ileri durumlarda zihinsel bulanıklar görülebilir ve tablo komaya kadar gidebilir. Kara mantar türleri yerleştiği bölgeye göre adlandırılabilir. Cilt mukormikozu, mide-bağırsak mukormikozu, pulmoner (akciğer) ve rinoserebral (beyin ve sinüs) mukormikozu bulunur.

Solunum ile ilgili kara mantar hastalığının belirtileri şunlardır:

• Nefes darlığı
• Sinüs ve burun tıkanıklığı
• Göğüs ağrısı
• Ateş
• Öksürük (bazen kanlı olabilir)
• Yüzün bir tarafında şişlik
• Baş ağrısı
• Bulanık ve çift görme

Sindirim sistemi ilgili kara mantar hastalığının belirtileri şunlardır:

• İshal
• Dışkıda kan
• Sindirim sistemiyle ilgili kanama
• Mide bulantısı ve kusma
• Göbekte ağrı

Ciltle ilgili kara mantar hastalığının belirtileri şunlardır:

• Ülser (alın, burun, elmacık kemiklerinin arkası, göz ve dişlerin arasında bulunan hava ceplerinde cilt ülseri veya cilt enfeksiyonu olabilir)
• Kabarcıklar
• Ciltte hassasiyet, kızarıklık ve şişme
• Kararmış bir cilt dokusu
• Ağzın iç kısmında veya burun köprüsünde siyah lezyonlar

Cilde bulaşmış bir virüs, bulaştığı alan kabartı, kızarıklık hatta şişlik oluşturabilir. Bu renk daha sonra siyaha dönebilir. Acı hissinin olması normaldir. Kara mantar hastalığı belirtisi ciltte genellikle bu şekilde ortaya çıkar.

Kara Mantar Hastalığı Hangi Ülkelerde Görülür?

Seyrek görülen kara mantar hastalığı bazen salgın halini alabilir. Çoğu salgının sebebi ise su sızıntıları, sağlıksız hava, inşaat ve doğal afetlerle ortaya çıkar. Kara mantar hastalığı Covid-19 ile ciddi derecede görülmüştür. Çünkü Covid-19 bağışıklık sistemini baskılamış ve vücudu enfeksiyonlara karşı daha savunmasız hale getirmiştir. Kara mantar hastalığı daha çok Hindistan’da yayılmıştır. Hindistan kara mantar hastalığı ile mücadele ederken Pakistan, Bangladeş, Nepal, Mısır, İran, Irak, Afganistan, Umman ve Rusya’nın yanı sıra Orta Amerika’da Honduras ve Meksika; Güney Amerika’da Uruguay, Paraguay, Şili, Arjantin de etkilenmiştir.

Doktorlar Covid-19’u atlatan ama kara mantar hastalığına yakalanan pek çok vaka saptamışlardır. Bunun bir nedeninin de Covid-19 sürecinde kullanılan streoidler olduğu düşünülür. Çünkü streoidler iltihabı azaltırken, vücudun enfeksiyonlarla savaşma yeteneğini düşürür. Covid-19 atlatmış diyabet hastalarının da riskli olduğu bilinir. Mukormikoz hastalığı yaş farkı olmaksızın herkeste görülebilir.

Covid-19 gibi bulaşıcı olmayan kara mantar hastalığını önlemek için alabileceğiniz birkaç önlem var. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Yoğun toprak ve tozlu alanlarda yüz maskesi kullanın. Hafriyat ve şantiye alanlarından uzak durmaya çalışın. Bu inşaat alanlarında bulunmanız gerekiyorsa N95 maskelerden kullanmanız sağlıklı olacaktır.
• Yine bağışıklık sisteminiz düşükse kompost yığınlarının olduğu, toz ve toprak olan bahçe işleri gibi işlerden kaçının. Bahçe işleri yapmak zorundaysanız pantolon, eldiven ve uzun kollu kıyafetler giyin. Sıyrık ve kesik gibi yaralarınız varsa toz ve toprakla temas halinde vakit kaybetmeden sabun ve suyla yıkayın. Cilt enfeksiyonunu önlemek için yaralarınızı antiseptik sıvı ile temizlemeniz önemli.
• Kirli sulardan kaçınırken, evinizde sudan dolayı zarar görmüş alanlar varsa tamir ettirin.
• Vücut hijyenine dikkat edin.
• Organ nakli ya da kök hücre nakli olduysanız mukormikoz veya diğer mantar enfeksiyonlarına karşı mantar önleyici ilaç kullanmak için doktorunuza danışın.

Kara Mantar Hastalığı Tanı Süreci

Kara mantar hastalığı belirtilerinden biri bile fark edildiğinde vakit kaybedilmeden doktora gidilmeli. Doktorun fiziki muayenesi ve şikayetler üzerine teşhis konur. Doktora mantar sporlarının yoğun olduğu bölgelerde zaman geçirip geçirmediğinizi söylemeniz faydalı olabilir. Genellikle mukormikoz teşhisi burundan alınan örneğin test edilmesiyle yapılır. Kara mantar hastalığının teşhisi için doku biyopsisi yapılırken hastalığın beyne ve diğer organlara sıçrayıp sıçramadığını anlamak için MR ve BT görüntüleme yöntemlerinden de yararlanılabilir.

Kara Mantar Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?

Mukormikoz tedavisi genellikle mantar önleyici ilaçlarla yapılır. Posakonazol, isavuconazole, amfoterisin B etken maddeli bu ilaçlarla kara mantarın ilerlemesi durdurulur, yok edilir ve enfeksiyon kontrol altına alınabilir. İlaçlar ağız veya damar yoluyla verilir. İlk etapta daha yüksek dozlarla bir tedavi başlanabilir.

Amfoterisin B etken maddeli ilaçların hayatı tehdit eden mantar enfeksiyonlarına karşı mücadelede son derece etkili olduğu bilinir ancak yan etkilerinin de ciddi boyutta olabileceği unutulmamalıdır. Dışkıda kan, böbrek fonksiyonlarında bozukluk (az veya sık, ağrılı veya zor idrara çıkma, ayaklarda ve ayak bileklerinde şişme), nörolojik sorunlar, akciğerlerde sıvı birikmesi, sarılık ve felç gibi ciddi yan etkiler görülebilir.

İlaçların mide bulantısı, mide ekşimesi ya da nefes almada zorluk gibi yan etkileri de olabilir. Böyle bir durum olursa mutlaka doktora söylenmelidir.

Ağır kara mantar hastalığı vakalarında enfekte olmuş veya ölmüş dokular söz konusu ise, bunlar cerrahi olarak çıkarılır. Bazı durumlarda burun ve gözlerin bir kısmı ameliyat ile alınır. Bu da kişilerde ruhsal ve fiziksel olarak hasarlar yaratabilir.

Kara mantar hastalığı tedavisi aksatılmamalıdır. Çünkü geç teşhis edilen ya da tedavi edilmeyen mukormikoz, kalıcı göz ve sinir hasarına (görme kaybı), kan pıhtılaşmasına ya da damar tıkanıklıklarına yol açabilir.