İyot Eksikliği Nedir?
Bazı gıdalarla alınan iyot, hızlı bir şekilde bağırsaklardan emilerek tiroit hormonu yapımında kullanılır; boynun ön tarafında yer alan kelebek şeklindeki tiroit bezi tarafından tiroit hormonlarına dönüştürülür. Herkesin günlük alması gereken bir iyot miktarı bulunur. Bu miktar çocuklarda 90-120 mikrogram, yetişkinlerde 150 mikrogram, hamile veya emziren kadınlarda ise yaklaşık 250 mikrogram olarak belirlenir. Doğrudan alımı olmayan iyotun besinlerden temin edilmesi gerekir. Ancak iyot barındıran besinlerde miktarının değişken olduğunun unutulmaması önemli.
İyot Eksikliği Nedir?
Bir toplumun iyot durumunu belirlemede okul çağı çocuklarında gözlenen guatr oranları baz alınır. Bir bölgede okul çağı çocuklarında, guatr sıklığı; yüzde 5'ten az ise iyot yeterli, yüzde 5.-19. 9 arasındaysa hafif, yüzde 20- 29. 9 ise orta derece ve yüzde 30'dan fazla olduğunda ise ağır derecede iyot eksikliği olduğu anlamına gelir.
İyot Eksikliği Belirtileri
İyot eksikliği guatr ve hipotiroidi gibi önemli sağlık sorunlarına neden olabilir. İyot eksikliğine bağlı hipotiroidi belirtileri şöyle sıralanır…
- Halsizlik, devamlı uyku hali,
- Dikkat dağınıklığı,
- Depresyon,
- Kilo alma,
- Ciltte kuruluk,
- Saç dökülmesi,
- Tırnakların kolay kırılması,
- Terlemede azalma,
- Üşüme,
- İştah azalması,
- Eklemlerde ağrı,
- Ellerde uyuşukluk hissi,
- Kas krampları,
- Guatr,
- Tansiyon düşüklüğü/yüksekliği,
- Çocuklarda boy kısalığı ve zeka geriliği,
- Kolesterol seviyesinde artış,
- Çocuk sahibi olamama, düşük yapma,
- Adet dönemlerinde düzensizlik,
- Özellikle gözaltları olmak üzere tüm vücutta şişlik, ödem,
- Bağışıklık sisteminin bozulması.
İyot Eksikliği Neden olur?
Okyanus ve denizler en önemli iyot kaynakları. Deniz suyundaki iyot yağmur aracılığıyla toprağa döner. Bu döngünün yavaş ve eksik gerçekleşmesi ise bu toprakta yetişen ürünler ve içme suyunun düşük miktarlarda iyot içermesine neden olur. Genellikle dağlık bölgeler bu riski taşımakla birlikte, bu durum tüm coğrafi bölgelerde gözlenebilir. İyodun yüzde 90'ı gıdalardan, yüzde 10'u ise içme sularından sağlanır.
İyot eksikliğinin nedenlerinden biri, besinler yoluyla vücuda yeterince iyot alınamamasıdır. Öte yandan niyot eksikliğine neden olabilecek diğer etkenler de vardır.
Topraktaki İyotun Eksilmesi
Devamlı yağışlar su ve topraktaki iyotu uzaklaştırarak yetişen sebze ve meyvelerde ve içme sularında eksikliğe neden olur.
Doğu Karadeniz’de iyot eksikliği yoğun bir şekilde yaşanır. Bunun en önemli nedeni de bu bölgenin aşırı miktarda yağış alması, dolayısıyla da yetişen içme sularında, sebze ve meyvelerde iyot eksikliği oluşmasıdır.
Guatrojenler
Bazı yiyecekler içinde bulunan guatrojenler denen antitiroid bileşikler ile tiroit bezine iyot taşınmasını engeller. Karalahana, karnabahar, brüksel lahanası, turp ve şalgam bu tip besinler arasında yer alır.
Lityum İçeren İlaçlar
Ayrıca lityum içeren bazı ilaçlar, mikroplar ve kimyasal maddeler de azlığa yol açabilir.
İyot Eksikliğinde Görülen Hastalıklar
Doğadan ve besinler ile alınan iyodun yetersiz olması durumunda büyüme geriliği, zeka ile ilgili sorunlar, guatr (tiroit bezinde büyüme), tiroit nodülü ve hipotiroidi gibi birçok hastalıkla karşı karşıya kalınabilir. Dünyada 50 milyon çocuğu ilgilendiren iyot eksikliği, ülkemizde de ihmal edilmemesi gereken düzeyde. İyot eksikliğinin neden olduğu sorunlar şöyle sıralanıyor.
Düşük veya Erken Doğum
Gebelikte yaşanan iyot eksikliği düşük, ölü doğum, erken ve düşük ağırlıklı doğum, bebekte zeka geriliği, sağırlık-dilsizlik, şaşılık, felç, guatr, cücelik ile karakterize kretinizm tipleri ve bebek ölüm hızında artışa neden olabilir.
Tiroit Sorunları
Besinler ile yetersiz iyot alımı sonucu ortaya çıkan iyot eksikliği tiroit bezi büyümesine neden olur. Bir toplumdaki 6-12 yaş grubu çocukların yüzde 5’inden fazlasında guatr olması durumuna endemik guatr denir. Kronik iyot eksikliği, çeşitli derecelerde yetersiz tiroit hormon üretimi ve hipotiroidi tablosunu geliştirir.
Zeka Fonksiyonlarında Bozulma
Hafif ve orta derecede iyot eksikliği çocuklarda nörolojik, psikolojik ve entellektüel sorunlara yol açabilir.
Büyüme Geriliği
Anne karnında ciddi iyot eksikliğine maruz kalma cücelik gibi önemli bir sorunla karşı karşıya kalınmasına neden olabilir. Bu durum özellikle okul çağında büyüme geriliği olarak da ortaya çıkabilir. Bu konuda yapılan çalışmalar, büyüme geriliği olan çocuklarda iyot eksikliğini tedavi etmenin, büyüme üzerinde olumlu etkilerinin olduğunu gösterir.
Tiroit Kanseri
İyot eksikliği olan çocukların tiroit bezi, iyot düzeyi normal olan çocuklara oranla, herhangi bir kaynaktan gelen iyodu çok daha fazla alır. Bu nedenle nükleer kazalarda radyoaktif iyot çevreye salınması durumunda iyot eksikliği olan çocuklar çok daha fazla zarar görerek tiroit kanseri riski ile karşı karşıya kalabilir.
İyot Eksikliği Nasıl Giderilir?
İyot eksikliğini gidermek için…
İyotlu Tuz Kullanın
İyot eksikliğinin kontrol edilmesinde en etkili yol iyotlu tuz kullanmak. Yöntemin ucuz ve basit olması, tuzun renk ve tadında farklılık olmaması ve kolay denetlenebilir olması kullanımın çok daha kolay olmasını sağlar. İyotlu tuz, ışık, ısı ve nemden etkilendiği için renkli ve kapaklı bir kapta, dolap içinde ve kuru ortamda saklanmalı. Tuz yemek ateşten indikten sonra veya sofrada ilave edilmeli.
Deniz Ürünleri, Yumurta ve Et Tüketin
Balık ve diğer deniz ürünleri gibi yüksek oranda iyot içeren yiyecekler ile süt, yumurta ve et gibi daha az oranda iyot içeren gıdaların alınması da iyot eksikliğini önler.
Gereken Durumlarda İyot Takviyesi Alın
İyotlu tuz kullanımı başta olmak üzere, ekmeğe, şekere iyot eklenmesi, içme sularının iyotlanması ve ağır iyot eksikliği bölgelerinde ise iyotlu yağın ağızdan veya enjeksiyon ile verilmesi önlemler arasında yer alır.
İyot eksikliğini önlemeyi sağlayan bu önlemlerin dışında hastalığın tedavisinde iyot içeren tablet veya damlalar uygulanabilir. Ancak bu tedavinin mutlaka doktor kontrolünde yapılması gerekir. Aksi takdirde iyot aşırılığına bağlı farklı sorunlar ile karşılaşılabilir.
İyot Eksikliği İçin Ne Yemeli?
İyot eksikliğini tamamlamak için tuz alımını artırmak yerine bu ihtiyacın diğer besinlerden karşılanması daha doğru bulunur. Pişirme ile besinlerdeki iyot oranı azaldığı için besinlerin taze tüketilmesi, aşırı kaynatma ve kızartmaya maruz bırakılmaması gerekir. Yemeğe tuz atılmak isteniyorsa, pişirip soğuttuktan sonra serpmek önerilir ve yemeklerde kullanılacak tuzun iyotlu olması önemlidir.
İyot içeriği zengin topraktan yetişen sebzelerde iyot miktarı daha fazla olabilir. Bunun yanı sıra en fazla iyot; balıklar, istiridye, karides, ıstakoz ve deniz yosunları gibi diğer deniz canlılarında bulunur. Mezgit, ton balığı gibi derin, tuzlu su balıkları ise daha fazla iyot içerir.
Sebzelerden ıspanak, şalgam, pazı, kabak, sarımsak ve kuru fasulye bol miktarda iyot içerir. Meyve olarak çilek de bulunan iyot, süt ve süt ürünlerinden de temin edilebilir. Günlük iyot ihtiyacının yaklaşık yarısı bir kase yoğurt, yüzde 40’ı bir bardak süt, yüzde 20’si ise bir yumurtadan alınabilir.
İyot Testi
Guatr sıklığının yanı sıra, idrar iyot konsantrasyonu, yeni doğan TSH düzeyleri ve tiroglobulin ölçümleri iyot eksikliğinin saptanmasında ve testinde kullanılan yöntemler arasında yer alır.
