Yaşlılıkta kalça kırığı
Kalça ekleminin alt tarafını oluşturan uyluk kemiğinin boynu ve civarındaki kırıklara kalça kırığı denilir. Kalça kırıkları genellikle femur kırığı olarak da adlandırılır ve özellikle yaşlı bireylerde düşme sonrası sıkça görülür. Yaklaşık her 5 yaşlıdan birinde kalça kırığı ortaya çıkar. Kalça kırığı gençlerde nadiren ve ancak trafik kazası gibi travmalarla meydana gelebilirken, yaşlılarda basit bir düşme kırık için yeterli neden olabilir. Basit düşme sonucu kırık oluşmasında osteoporoz (kemik erimesi) önemli role sahip. Osteoporoz özellikle menopoz sonrası kadınlarda daha yaygın ve bu nedenle ileri yaş döneminde kalça kırıkları kadınlarda daha sık görülür. Bazen düşme olmaksızın, zayıflamış kemiğin kendiliğinden yavaş yavaş kırılması da söz konusu olabilir.
Kırık taraftaki bacak kısalıp dışa dönebilir
Yerinden kaymış kalça kırıklarına tanı koymak kolay. Yaşlılarda açıklanamayan kalça veya kasık ağrılarında kırığın akla getirilmesi gerekir. Kişi yürüyemez ve kalça bölgesinde hareketle artan şiddetli ağrı oluşur. Kırık taraftaki bacak kısalmış ve dışa dönmüş vaziyette olabilir. Tanı için röntgen çoğu kez yeterli olur. Düşme sonrası kalçada ağrı ve yürüyememe şikayeti olan kişilerde kalça kırığından şüphelenilmeli ve kişi üzerine bastırılmadan kısa sürede ambulansla hastaneye götürülmeli.
Kalça kırığı ameliyatı
Kalça kırıkları cerrahi tedavisinde uygulanabilen tedavilerden biri kırık parçaları uç uca getirip kaynatmayı hedefleyen ameliyatlardır. ‘Osteosentez’ denilen bu ameliyatlar, kırık kaynama potansiyeli yüksek olan uyluk kemiği boynunun alt bölgesindeki (trokanterik bölge) kırıklarda her yaşta, boyun kırıklarında ise çok yaşlı olmayıp aktif yaşam beklentisi olan ve hastaneye gecikmeden getirilmiş kişilerde uygulanabilir. Bu ameliyatlarda kırığı sabitlemek amacıyla kalça kırıkları için imal edilmiş özel çivi, plak veya vida sistemleri kullanılır. Kaynama süresince kişi o tarafına tam yük vermeden yürüyebilir.
Kalça kırıkları ameliyat edilmezse…
İleri yaşta güçlükle dengede olan organ sistemleri ve ruhsal durum kalça kırığıyla tamamen bozulabilir. Metabolik dengeler alt üst olur. Diyabet, kalp hastalığı, akciğer hastalığı gibi önceden var olan hastalıklar giderek ağırlaşır. Kırık ufak hareketlerle dahi çok ıstırap verdiğinden tuvalet ihtiyacının karşılanması ve temizliğin sağlanması hem kişi, hem de bakımı sağlayan kişilere ciddi zorluk oluşturur. Yatağa temas eden yerlerde bası yaraları çıkabilir. Kişi ameliyat edilmeden aylarca bakım ve destek tedavisiyle durabilmiş olsa bile kalça kırıklarının büyük kısmı kendiliğinden kaynamaz. Bu da yürümeye engel teşkil eden ciddi sakatlık bırakır. Kalça ameliyat gerektiren bir kıkırdak yapısına sahiptir.
Kalça kırığı ameliyatının riskleri
Ameliyattan önce kişinin var olan sistemik sağlık sorunlarını bilmek önemli. Ayrıca ameliyat sahasında iltihaplanma, bacak toplardamarlarında biriken kan pıhtısının yol açtığı tıkanma ve bu pıhtının akciğer veya beyne sıçraması gibi sorunlarla karşılaşılabilir.
Kalça kırığı iyileşme süreci
Kalça kırığı tedavisinin öncelikli amacı kişiyi bir an önce yürür duruma getirmektir. Eski tip kalça çivileri teknik eksiklikleri nedeniyle kırık kaynaması oluşana kadar kişinin yük vermesine olanak tanımıyordu. Artık teknik eksiklikleri giderilmiş ve biyomekanik olarak güçlendirilmiş yeni nesil kalça çivileri mevcut. Bu çiviler kırık kaynamadan önceki dönemde de kişiyi taşıyabilecek güçte olduklarından kaynama potansiyeli olan bölgedeki kalça kırıklarında her yaşta güvenle kullanılabilir. Kişiler ameliyat oldukları günün bir gün sonrasında protezde olduğu gibi yürütülmeye başlanır.
Kireçlenme varsa…
Kalça kireçlenmesinde ise öncelikle tıbbi tedavi önerilir. Bunların arasında kilo vermek, baston ya da koltuk değneği kullanılması, ağrı kesici ve kıkırdak destekleyici ilaçlar, aktif kalça egzersizleri ve fizik tedavi yöntemleri (ultrason, hidroterapi, kaplıca) sayılabilir. Protez öncesi uygulanan bu tedavilerle, hafif ve orta derecedeki kalça kireçlenmeleri tedavi edilebilir. İleri dönem kalça kireçlenmeli kişiler, özellikle günlük aktivitelerini yapmakta zorluk çekip şiddetli ağrılar nedeniyle 100-200 metre bile ağrı duymadan yürüyemez hale geliyorsa, kalça protezi tercih edilir. Protez için 2 önemli şart vardır:
- Ağrısız yol yürüme mesafesinin ileri düzeyde azalması
- Her gün ağrı kesici ilaç alma ihtiyacının oluşması
Kalça kırığından korunma
Düzenli yürüyüş ve egzersiz: Kalça kırığının en önemli nedeni kalça kemiğinin osteoporoz sebebi ile zayıflamış olmasıdır. Osteoporozu önlemenin yolları ise; yaşa uygun düzenli egzersiz ve yürüyüş yapmak, düzenli olarak güneşe çıkmak ve gıdalarla yeterli kalsiyum almaktır.
Düşme riskine karşı evde alınacak tedbirler: Kalça kırığı çoğunlukla ev içi düşmeleri sonrasında oluşur. Evde yürüme alanından halı parçalarının, kapı eşiklerinin ve bağlantı kablolarının kaldırılması, halıların sabitlenmesi, banyo gibi kaygan zeminlere kaymayan zemin örtüleri yerleştirilmesi, banyo ve tuvaletlere tutamak konulması ve yaşam alanının yeterli aydınlatılması, mümkünse merdiven bulunmayan evlerde yaşanması alınabilecek önlemlerden bazılarıdır.
Cep telefonu veya düdük: Özellikle yalnız yaşayan yaşlıların yardıma ihtiyaçları olduğunda haber verebilmeleri için tuvalete giderken bile yanlarında cep telefonu bulundurmaları veya boyunlarına düdük asmaları önerilebilir.
Baston: Baston kullanmak eklemlere binen yükü azalttığı gibi dengeye de katkı sağlar. Düşmemek için evden çıkmamaya karar vermek en büyük yanlıştır. Aksine emniyetli olmak şartıyla her gün makul mesafelerde ve güneş görecek şekilde yapılacak yürüyüşler sağlıklı kalmak için daha doğru olandır.
Özel şort: Kalça yanlarında koruyucu yumuşak yastıkları olan özel şortlar özellikle sık düşen kişiler için faydalı olabilir.
