İdrar yolu taşı hakkında bilmeniz gerekenler
Böbreklerimizin kandan süzdüğü, vücut için gereksiz ya da zararlı bazı maddeleri içeren sıvı, idrar olarak vücuttan atılır. İdrarı oluşturan suyun azlığı veya vücuttan atılması için idrara karışan katı maddelerin fazlalığı, idrarı daha yoğun hale getirir ve idrar yollarında çöken bu katı maddeler idrar yolu taşlarını oluşturur. İdrarda bulunan bazı koruyucu maddelerin azlığı da taş oluşumunu kolaylaştırır.
İdrar yolu taşı neden oluşur?
İdrar yolu taşları çok farklı yapılarda olabilir. Oluşum nedenleri, taşın yapısına göre değişkenlik gösterir. Kalsiyum oksalat taşları en sık görülen idrar yolu taşlarıdır. Bunun dışında kalsiyum fosfat, ürik asit, sistin, ksantin, enfeksiyon taşları gibi daha birçok taş türü idrar yollarında oluşabilir. Yetersiz sıvı alımı, aşırı sıvı kaybı, bazı mikropların neden olduğu idrar yolu enfeksiyonları, yapısal nedenler ve yenilen içilen şeylerin de idrar yolu taşları oluşumunda etkisi vardır.
İdrar yolu taşları her yaş grubunda görülebilir. Erkeklerde kadınlara göre biraz daha fazla görülmektedir. Fazla hareket etmeyen, az su içen, böbreklerinde yapısal farklılıklar olan, genetik yatkınlığı olan kimselerde taş oluşumu daha fazla görülür.
İdrar yolu taşı belirtileri
İdrar yolları gerilmeye çok duyarlıdır. Böbrekten çıkıp mesaneye doğru inen kanal içine giren taşın yarattığı tıkanıklık nedeniyle idrar akışının durması ya da çok yavaşlaması, idrar yolları içinde basınç oluşturur. Taş sancısı denen (böbrek koliği) şiddetli ağrıya bu basınç neden olur. Bu esnada sıklıkla bulantı, kusma da görülür. Tıkanıklık yapmayan taşlar şiddetli taş sancısı nedeni olmazlar. Bazı iri böbrek taşları hatta tüm böbreği dolduran taşlar hiç ağrı yapmadan, genel kontrol tetkikleri sırasında raslantısal olarak saptanabilir.
İdrar yolu taşı tanısında tomografi önemli
Genellikle taş ağrısı şüphesi ile gelen hastalarda ilk etapta yapılan idrar tetkiki ve ultrason tanıda yardımcıdır. İdrar rengi normal görünse bile mikroskopik tetkikte saptanacak kan hücreleri taş veya kum dökme tanısını destekler. Ultrasonik incelemede böbrek içindeki 4-5 milimetreden büyük taşların tanısını koymak kolaydır. Ancak şiddetli sancı yapan taşlar genellikle böbrekten çıkmış ve mesaneye doğru kanal içine girmiş taşlar olduğundan ultrason ile yapılan görüntülemede genellikle saptanamazlar. İdrar yolunun tıkanmış olmasının yarattığı böbrekteki genişleme (şişme) bulgusu anlamlıdır. Kesin tanı genellikle kontrast madde vermeye gerek olmadan çekilecek bilgisayarlı tomografi ile konur. Böylece taşın varlığı ve büyüklüğü saptanır ve daha doğru bir tedavi planlaması yapılabilir.
İdrar yolunuzda taş varsa bunlara dikkat!
Bol su içmek ve hareketli olmak önemlidir. Günde yaklaşık 1,5 litre kadar idrar çıkarmalı, idrar rengi mümkün olduğunca su gibi olmalıdır. Bunlar bütün taş türleri için önemlidir. Eğer tıkayan taş varsa hastanın ağrısı kesilmeli, yakın takip edilmelidir. Düşme ihtimali yüksek olan taşlarda hastalar takip edilebilir. Şiddetli ağrı, enfeksiyon, idrarda kanama, böbrek fonksiyonunun ciddi risk altında olduğu durumlarda idrar yolundaki tıkanıklığın hızlıca açılması (taşa müdahale edilmesi) gerekir. Ayrıca taşın türüne özgü bazı dikkat edilmesi gereken noktalar da vardır. Enfeksiyon taşlarında uygun antibiyotiklerin kullanımı, kalsiyum içerikli taşlarda fazla tuzlu yenmemesi, hayvansal proteinlerin ölçülü tüketilmesi, ürik asit taşlarında yine hayvansal gıdaların ölçülü alınması, idrarı alkali hale getiren tedavilerin yapılması gerekir. Limon suyu, idrardaki taş oluşumu için koruyucu olan sitrat maddesini sağladığı için sudan sonraki en önemli içecektir.
Küçük idrar yolu taşları kendiliğinden düşebilir
Genellikle yarım santimetre boyutundaki taşların düşme ihtimali yüzde 50 gibi kabul edilir. 7-8 milimetreden büyük taşların düşürülmesi oldukça zordur ve doğrudan girişim kararı verilebilir. Bol su içilmesi, ip atlama, merdiven inip çıkma gibi hareketler ve bazı ilaçlar taşların düşürülmesinde yardımcı olabilir.
İdrar yolu taşı tedavisi
Taş tıkanmaya neden oluyorsa, yarattığı ağrı için ağrı kesiciler kullanılır. Bazen oldukça kuvvetli ağrı kesicilere gerek olabilir. Taşın düşme ihtimali varsa buna yardımcı olabilecek ilaçlar kullanılır. İdrar yollarını bir miktar genişleten, temizleyen ve ağrıyı giderecek ilaçlar tercih edilir. Taş tıkamıyor ancak çok sık nüks ediyor ve taşın türü biliniyorsa (daha önce düşen veya alınan taşın analizi yapılmışsa) buna göre ilaç kullanılması gerekebilir. Kalsiyum oksalat taşlarında bazı idrar söktürücüler, potasyum sitrat tabletleri, enfeksiyon taşlarında uygun antibiyotikler, ürik asit taşlarında yine potasyum sitrat tabletleri, kan ürik asit seviyesi yüksekse bunu düşürmeye yönelik ilaçlar kullanılabilir.
Günümüzde idrar yolu taşlarına yönelik uygulanan girişimsel tedaviler şok dalga tedavisi ve endoskopik ameliyatlardır.
Şok dalga tedavisi
Çok iri olmayan böbrek taşlarında veya böbrekten çıkmış kanal içine girmiş ancak makul süre içinde düşürülememiş taşlarda vücut dışından gönderilen ses dalgalarının taşın üzerine odaklanması şeklinde uygulanan bir tedavi yöntemidir. Taş idrar yolu içinde yeterince kırılırsa hastalar bol su içerek bu taş kırıntılarını dökmeye çalışırlar. Tomografide belli sertliğin üzerinde olduğu saptanan taşlarda ve aktif idrar yolu enfeksiyonu varlığında uygulanmamaktadır.
Perkütan böbrek cerrahisi
Genellikle 1,5-2 santimden büyük böbrek taşlarının tedavisinde ideal kabul edilen yöntemdir. Sırtın yan tarafından 1 santimlik bir kesi yerinde içeriye doğru ince bir boru yerleştirilir. Bu boru vasıtasıyla doğrudan böbreğin içine girilerek taşlar kırılıp çıkarılır. Tüm böbrek taşla dolu olsa bile uygulanabilen bir yöntemdir.
Üreteroskopik taş tedavisi
İdrar yolunun çıkışından girilerek taş ya da taşlara ulaşıp lazerle kırılması, kırılan taşların çıkarılması veya toz haline getirilerek hastanın dökmesi için bırakılması şeklinde uygulanabilen yöntemdir. Böbrek içindeki taşlarda daha uzun ve esnek, ucu yönlendirilebilir (fleksıbl) cihazlar kullanılarak ulaşılan taşlar yine lazer cihazı yardımı ile kırılmaktadır.
İdrar yolu taşı ameliyatı sonrası iyileşme süreci
Şok dalga tedavisi seans şeklinde uygulanır. Narkoz almadan yapılır ve hastanede kalmaya gerek yoktur. Hasta, kırılan taşlarının dökülmesini takip eder. Seans tekrarları gerekebilir. 4-5 seanstan fazla uygulama önerilmez. Perkütan böbrek cerrahisinde genellikle 2 gece hastanede kalınır. Taburcu olurken yara yeri bantla kapatılır, sonrasında pansuman veya dikiş almaya gerek kalmaz. Bir hafta on gün içinde kişi normal yaşamına döner. Üreteroskopik taş tedavisinde aynı gün taburcu olunabilir. Eğer idrar yolu içine (tamamen vücut içinde kalacak şekilde) kateter yerleştirilmişse genellikle bir hafta içinde çıkartılır.
