Histrionik Kişilik Bozukluğu Nedir? Histrionik Kişilik Bozukluğu Belirtileri ve Tedavisi

Histrionik Kişilik Bozukluğu Nedir?

Histrionik kişilik bozukluğu (HPD), ilgi çekmeye yönelik davranışlar ve abartılı duygusal dışa vurumlarla karakterize olmuş kalıcı bir psikiyatrik durumdur. Bu kronik durum genellikle ergenliğin sonlarında veya erken yetişkinlikte ortaya çıkar. Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler genellikle narsisistik, bencil, cilveli, dramatik ve dışa dönük olarak tanımlanır. İlgi görmediklerini kendilerini değersiz hissedebilen bu bireyler sürekli bir onaylanma ihtiyacı içindedirler.

HPD yaşam boyu süren ve tedaviye dirençli bir rahatsızlıktır. Psikoterapi birincil tedavi yöntemi olmasına rağmen genellikle etkisizdir. Histrionik kişilik bozukluğu, diğer psikiyatrik durumlarla örtüşmesi nedeniyle tanı koyulabilmesi için uzunlamasına gözlem gerektirir. Histrionik kişilik bozukluğu çok iyi temellenmiş bir psikiyatrik sorun değildir. Bu rahatsızlıkla ilgili bilgilerin çoğu küçük çalışmalardan veya eski sınıflandırma sistemlerinden gelir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Kimleri Etkiler?

Histrionik kişilik bozukluğu genetik ve çevresel risk faktörlerine sahip bireyleri etkileyebilir. Bu rahatsızlık genellikle geç ergenlik döneminde ya da 20'li yaşların başında görülür. Kadınlar erkeklerlerden daha sık tanı alır. Bu noktada uzmanlar erkeklerin yeterince teşhis edilemiyor olabileceklerini düşünür.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Neden Olur?

Histrionik kişilik bozukluğu genetik ya da çevresel faktörlerden kaynaklanabilir. Bu faktörlerin bir araya gelmesi de histrionik kişilik bozukluğunun gelişimine zemin hazırlayabilir.

• Genetik Faktörler: Histrionik kişilik bozukluğu bazı ailelerde diğerlerine göre daha sık görülür. Bu sebeple bilim insanları histrionik kişilik bozukluğunun ortaya çıkışına neden olan genetik bir bağlantı olabileceğini ortaya koyar.
• Çevresel Faktörler: Yetişkinlik dönemlerinde istismar veya kayıp gibi travmalar, yıkıcı etkilerini açığa çıkartabilir ve bir kişilik bozukluğunun parçası hâline gelebilir. Sınırlara saygı duymayan, aşırı hoşgörülü ya da tutarsız ebeveynlik stilleri de çocuklarda HPD gelişme olasılığını yükseltebilir. Dramatik, düzensiz, dengesiz veya uygunsuz cinsel davranışlar sergileyen ebeveynler de bu riski artırabilir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Belirtileri

Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler belirli davranış kalıplarına sahip olabilirler. Sürekli ilgi odağı olmaya çalışır, genellikle canlı ve dramatiktir. Duyguları hızlı bir şekilde değişir. Partnerlerine duygusal manipülasyon uygulayabilirler.

Histrionik kişilik bozukluğu belirtileri şu şekildedir: 

• Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler sürekli ilgi odağı olmaya çalışırlar. Dikkati üzerlerinde tutamadıklarında depresyona girerler. Genellikle canlı, dramatik, coşkulu ve cilvelidirler. Bu özelliklerle yeni tanıştıkları insanları kolaylıkla etkileyebilirler.
• Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler romantik ilişkiler kurma ihtimalleri olan kişilerin yanı sıra iş ve okul yaşamı dâhil olmak üzere, birçok bağlamda baştan çıkarıcı ve kışkırtıcı şekillerde davranabilirler.
• Duygularını hızlı bir şekilde devreye sokup çıkarabilirler. Bu bireyler duygularını genellikle abartılı bir şekilde ifade eder ve dramatik bir şekilde konuşurlar. Fikirlerini destekleyecek fazla veri ya da detay olmasa bile iddialı fikirler ortaya koyarlar.
• Partnerlerine baştan çıkarıcı davranabilir veya duygusal manipülasyonlarla onları kontrol etmeye çalışabilirler. Partnerlerine fazlasıyla bağımlı hâle de gelebilirler.
• Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler, başkalarından ve güncel eğilimlerden kolayca etkilenebilir ve kolayca telkin edilebilirler. Tüm sorunlarını çözebileceklerini düşündükleri otorite figürlerine aşırı güvenme eğilimindedirler. Bu bireyler genellikle diğer insanlarla ilişkilerinin sandıklarından daha yakın olduğunu düşünürler.
• Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler kolayca sıkılmaya ve yenilik peşinde olmaya yatkın insanlardır. Bu nedenle sık sık iş ve arkadaş çevrelerini değiştirebilirler. Ödül beklemek onları rahatsız ettiği için anında tatmin olacakları eylemleri gerçekleştirmeye çalışırlar.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Özellikleri

Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler görünüm, davranış ve konuşma özellikleri gibi çeşitli kalıplara sahiptirler. Bu bozukluğun belirgin özellikleri şunlardır:

• Görünüm: Bireyin bakım ve moda tercihleri farklı olabilir. Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler dikkat çekmek istedikleri için genellikle farklı giyinirler. Açık kıyafetler, birçok dövme, parlak renkli saçlar, eksantrik stiller ve fazlaca aksesuar tercih edebilirler.
• Davranış: Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler çekingen olmayan davranışlar sergilerler. Dramatik hikâye anlatımı, hiperseksüel jestler ve abartılı eylemlerle dikkat çekmeye çalışabilirler.
• Konuşma: Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler genellikle yüksek sesle ve vurgulu bir şekilde konuşurlar. Konuşmaları izlenimci olma eğilimindedir ve ayrıntılardan yoksundur. Genellikle konuşma başlatmada zorlanmazlar.
• Düşünce Süreci: Düşünce süreçleri genellikle doğrusaldır ancak kapsam ve mantık açısından sınırlı olabilir. Etraflarındakilerin düşüncelerinden ve fikirlerinden kolayca etkilenebilirler.
• Bilişsellik: Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler genellikle normal biliş ve yönelime sahiplerdir.
• Dürtü Kontrolü: Histrionik kişilik bozukluğu olan bireylerde dürtü kontrolü zayıf olabilir. Bu nedenle çeşitli patolojik davranışlar sergileyebilirler.
• Yargı: Histrionik kişilik bozukluğu olan bireylerin yargı yeteneklerinde zayıflama olabilir.
• İçgörü: Histrionik kişilik bozukluğu olan bireylerin egosintonik olduğu düşünülür. Bu nedenle bireyler genellikle davranışlarının sosyal ve mesleki işlevsellik üzerindeki etkilerine ilişkin iç görüden yoksun olabilirler.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Tanısı Nasıl Konur?

Histrionik kişilik bozukluğu, kapsamlı bir değerlendirme sonucunda bir ruh sağlığı uzmanı tarafından teşhis edilebilir. Değerlendirmenin içeriğinde kapsamlı bir görüşme, belirtilerin incelenmesi, tıbbi ve ruh sağlığı geçmişinin incelenmesi bulunur. Histrionik kişilik bozukluğu belirtileri diğer kişilik bozukluklarıyla benzer olabileceği için diğer koşulların ekarte edilmesi gerekir. Özellikle narsisist bireyler ve borderline kişilik bozukluğuna sahip olanlar benzer özellikler gösterebileceklerinden ayırıcı tanı kriterleri oldukça önemlidir.

Bir bireyin histrionik kişilik bozukluğu tanısı alabilmesi için DSM-5 tanı kriterlerinde listelenenlerden en az beşini sergilemesi gerekir. Bu kriterler şu şekilde sıralanabilir:

• Dikkat çekmediğinde ve merkezde olmadığında sıkıntı veya huzursuzluk hissetmek,
• Uygunsuz şekilde baştan çıkarıcı ya da kışkırtıcı davranışlar sergilemek,
• Hızla değişen yüzeysel duygu ifadeleri,
• Dikkat çekmek için fiziksel görünümü kullanmak,
• Ayrıntıdan yoksun, belirsiz ve görkemli bir üslupla iletişim kurmak,
• Dramatik, teatral veya abartılı duygu ifadeleri sergilemek,
• Başkalarından ya da koşullardan kolayca etkilenmek,
• İlişkilerinin olduğundan daha samimi olduğuna inanmak.

Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler, davranışlarının bir kişilik bozukluğuyla ilişkili olduğunun farkında olmayabilirler. Davranış kalıpları kişisel ve profesyonel yaşamlarına önemli ölçüde etki etmeden teşhis koymak kolay olmayabilir. Bu durum teşhisi ileri yaşlara taşıyabilir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Testi Nedir?

Histrionik kişilik bozukluğu tanısı koymak için tek bir test yeterli olmayabilir. Bununla beraber bireyin psikolojik durumunu kapsamlı bir şekilde değerlendirmek için bazı testler istenebilir. Profesyonel olarak hazırlanan testler bireyin davranış, duygu, kişilik ve bilişsel fonksiyonlarına dair bilgi edinmek için geliştirilen değerlendirme araçlarıdır. Bu testlerin anlamlı olabilmesi için bir ruh sağlığı uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir. Bireyin kendi durumuna dair farkındalık geliştirmesi için hazırlanan bazı internet testleri var olsa da, bir profesyonelin tanısının yerine geçmez ve teşhis için yeterli değildir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Tedavisi Nasıl Yapılır?

Histrionik kişilik bozukluğunun tedavisinde üç temel yöntem kullanılır. Bu tedavi modelleri şunlardır:

• Psikodinamik Terapi: Psikodinamik terapi, bireyleri duygularına dair farkındalık geliştirmeleri ve çözülmemiş hislerini anlamaları için teşvik eder. Freud'un terapi yaklaşımına dayanan modelde terapistler bilinç dışını araştırarak öz farkındalık kazandırmayı amaçlar. Danışanların düşüncelerini açığa çıkartarak yorumlamalarına yardımcı olurlar. Geleneksel psikanalitik yöntemlerde, seans esnasında danışanlar bir kanepeye yatırılır ve bilinç dışı temalarını keşfetmek için serbest çağrışımları teşvik eder. Psikodinamik terapistlerse genellikle danışanlarıyla yüz yüze gelecek şekilde otururlar. Psikodinamik terapi teknikleri arasında en çok kullanılanlar serbest çağrışım, projektif testler ve rüya analizidir.
• Bilişsel Davranışçı Terapi: Hedef odaklı bir terapi türü olan bilişsel davranışçı terapide, terapist bireyin düşüncelerine ve duygularına yakından bakmaya yardımcı olur. Bu sayede duyguların ve düşüncelerin eylemleri nasıl etkilediğini anlamak mümkün hâle gelir. Bilişsel davranışçı terapiyle birlikte işlevsel olmayan düşünce kalıpları yerine daha sağlıklı düşünce kalıpları ve alışkanlıklar konulabilir. 
• İlaç Tedavisi: Psikotropik ilaçlar histrionik kişilik bozukluğunun tedavisinde genellikle etkisizdir. ABD Gıda ve İlaç Dairesi’nin (FDA) bu bozukluğuna tedavisinde kullanılması için onayladığı bir ilaç yoktur. Komorbid, yani eşlik eden psikiyatrik rahatsızlıkları psikotropik ilaçlarla tedavi etmek bazı semptomların iyileşmesine yardımcı olabilir. 

Histrionik Bireylerle Sağlıklı İlişki Kurma

Histrionik bireylerle sağlıklı iletişim kurmak pek kolay olmayabilir. Histrionik kişilik bozukluğu olan bireyler normal bir hayat sürseler ve sosyal durumlara iyi adapte olsalar da dramatik, dürtüsel ve manipülatif özellik gösterebilirler. Bu yüzden ilişkilerini sürdürmekte zorlanabilirler. Duyguları tanımakta zorluk çektiklerinden empati eksikliği yaşayabilirler. Eleştiriye ve reddedilmeye karşı aşırı hassastırlar. Başarısızlıklarını ve hayal kırıklıklarını başkalarına yükleme eğilimindedirler, hatta çocukça öfke nöbetleri geçirebilirler. Bir işi sürdürmekte veya hedeflerine ulaşmakta zorluk çekebilirler. Sürekli ilgi istedikleri için riskli davranışlar sergileyebilirler.

Bu nedenlerden dolayı histerik kişilik bozukluğu olan biriyle başa çıkmak son derece zor olabilir. Onlarla sağlıklı iletişim kurmak için bazı yöntemler bulunur. Bu yöntemler şu şekilde sıralanabilir:

• Sınırlar koymak önemlidir. Bireyin ona karşı sergilenen sorunlu davranışlara nasıl tepki vereceğini kararlı bir şekilde belirtmesi gerekir.
• Ne zaman mola vermek gerektiği bilmek fayda sağlar. Bazı durumlarda histrionik kişilik bozukluğu olan bireylerden uzak kalmak ve öz bakıma odaklanmak önemli olabilir.
• Histrionik kişilik bozukluğu olan bireylere önemsendiklerini hatırlatmak faydalı olabilir. Özellikle sınır koymak veya mola vermek konusunda zor konuşmalar yapılması gerektiğinde, onların sevildiğini ve önemsediğini belirtmek gerekebilir.
• Onları eylemleri hakkında düşünmeye teşvik etmek işe yarayabilir. Son derece dürtüsel olan bu bireyler her fikir ve durumdan kolayca etkilenirler. Eylemlerini eleştirel bir şekilde düşünmelerini istemek, doğru karar alma becerilerini öğrenmelerinde onlara yardımcı olabilir.
• Sakin olmak ve dramatik ilgi çekme davranışlarını teşvik etmemek önemlidir. Tıpkı küçük çocuklarla uğraşır gibi, bazen bu davranışlara dikkat etmemek fayda sağlayabilir.
• Dürüst iletişim kurmak ve onlara örnek olmak gerekir. Açık, bilgilendirici ve nazik olmak bireyin belirli eylemlerinin başkalarını ne zaman ve nasıl etkilediğini görmesine yardımcı olabilir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Histrionik kişilik bozukluğu olan kişilere nasıl davranılır?

Histrionik kişilik bozukluğu olanlarla kurulan iletişim diğer bireylerden farklı olmalıdır. Onların rahatsızlıklarını iyi anlamak, onları tetikleyecek faktörlerden uzak durmak, dürüst ve sakin bir iletişim kurmak önemlidir. 

Histrionik kişilik bozukluğu genetik mi?

Bazı genetik çalışmalar histrionik kişilik bozukluğu da dâhil olmak üzere, kişilik bozukluklarında kalıtsal bir bileşenin etkili olduğunu ileri sürer. İkizlerle yapılan bu çalışmalar genetik ve çevresel faktörlerin bozukluğun etiyolojisine katkıda bulunduğunu ileri sürer. Bununla beraber kişilik bozukluklarına katkıda bulanan genlerin ya da genetik mekanizmaların tanımlanması gerekir.

Histrionik kişilik bozukluğu tedavisi var mı?

Histrionik kişilik bozukluğunu tedavisinde genellikle psikoterapiden yararlanılır. Tedavinin amacı bireyin motivasyonları, davranışları ve duygularıyla ilişkili korkularını anlamasını sağlamak ve böylece ilişkilerini iyileştirmesine yardımcı olmaktır. Bu doğrultuda grup terapisinden psikodinamik terapiye kadar birçok farklı tedavi modeli vardır. 

Histrionik kişilik bozukluğu olan birisi nasıl anlaşılır?

Histrionik kişilik bozukluğunın tam olarak anlaşılması için bireyin bir ruh sağlığı uzmanından alacağı teşhise ihtiyacı olabilir. Bununla beraber bazı davranış kalıpları ve duygusal tepkiler bireylerin bu bozukluğa işaret edebilir. Sürekli dikkat çekmeye çalışan, başkalarından kolayca etkilenen ve aşırı duygusal tepkiler veren bireyler bu değerlendirmeye girebilir.