Hipersomni (Aşırı Uykululuk) Nedir?
Hipersomni, kişinin gece yeterli süre uyumasına rağmen gün içerisinde aşırı uykusunun gelmesi ya da uyuması anlamına gelen bir sağlık sorunudur.
Aşırı uykululuk sorunu yaşayan kişiler günün herhangi bir anında, birkaç kez uykuya yenik düşebilir. Üstelik bu an, hayati tehlikeye neden olabilecek bir makine kullanım sırasında ya da trafikte araç kullanırken bile yaşanabilir. Uyku hali kişinin iş ve sosyal hayatını etkilerken sık sık basit kazalar yaşamasına neden olabilir.
Toplum genelinde yüzde 5 civarında görülen hipersomni kadınlarda daha sık yaşanır. Ergenlik ve erişkinliğin başlangıç dönemlerinde (17-24 yaş dönemi) daha fazla görülür.
Hipersomninin etkisini artırdığı dönemlerde kişi gece toplam 12 saat civarında uyumasına rağmen gün içerisinde uyku isteği ile mücadele etmek zorunda kalır. Bu durum da sürekli bir uyuşukluk, konsantrasyon sorununa neden olur.
Hipersomni Nedenleri ve Türleri
Hipersomni; birincil hipersomni ve ikincil hipersomni olmak üzere ikiye ayrılır.
Birincil Hipersomni
Kendi içerisinde Narkolepsi Tip 1, Narkolepsi Tip 2, Kleine-Levin Sendromu ve idiyopatik hipersomni olmak üzere dörde ayrılır.
Narkolepsi Tip 1: Bu kişilerde beynin uyanıklık ve REM uykusunu düzenlemekle görevli olan hipokretin adlı nörokimyasal madde seviyesinde düşüklük vardır. Narkolepsi Tip 1 hastalarında en az 3 aydır devam eden engellenemez uyku ihtiyacı ve gün içi kestirmeleri olmalı, buna katapleksi olarak adlandırılan, bilinç tamamen açıkken ani bir emosyonel tetiklenme sonucu ani kas zayıflığı eşlik etmelidir. Diğer hipersomna tiplerinden farklı olarak gündüz uyumaları daha kısa olmasına rağmen kişiyi rahatlatır. Narkolepsi Tip 1 genellikle ergenlik ve erişkinliğin başlangıç dönemlerinde daha fazla görülür. Rahatsızlığa halüsinasyon ve uyku felci de eşlik edebilir.
Narkolepsi Tip 2: Bu narkolepsi tipinde emosyonel değişiklik sonucunda ani kas zayıflığı gelişmez. Hipokretin seviyeleri normaldir ve hastalığın yarattığı etkiler daha düşük seviyededir. Narkolepsi Tip 2 sıklıkla ergenlik yaşlarında görülür.
Kleine-Levin Sendromu: Bu sendromda tekrar eden şiddetli hipersomni atakları yaşanır. Genellikle genç yaştaki erkekleri etkiler. Ataklar sırasında sıklıkla zihinsel, davranışsal bozukluklar görülür. Bu sorunlara psikolojik bozukluklar da eşlik edebilir. Atak dönemleri dışında uyku sorunu yoktur.
İdiyopatik Hipersomni: Nedeni bulunamayan hipersomnilere verilen addır. Bu kişiler geceleri yeterli sürelerde uyudukları halde gün içerisinde şiddetli şekilde uykulu hissederler.
İkincil Hipersomni
İkincil hipersomnide yaşanan uyku sorununun arkasında başka sağlık sorunları, bazı ilaçların kullanımı, alkol tüketimi ve yetersiz uyku bulunur.
Başka Hastalıklar: Tiroid bezinin az çalışması, beyin iltihabı, MS hastalığı, Parkinson, uyku apnesi, obezite, uykuya dalmakta zorluk, MSA hastalığı, kas gevşeme sorunu, depresyon ve bipolar bozukluk gibi psikolojik rahatsızlıklar, genetik sağlık sorunları, kafaya alınan darbe, tümör varlığı ve merkezi sinir sistemi hastalıkları ikincil hipersomni nedenleri arasında yer alır.
İlaç ve Alkol Kullanımı: Sakinleştiriciler, tansiyon, epilepsi, Parkinson ilaçları, bazı kas gevşeticiler, şizofreni benzeri akıl hastalıklarının tedavisinde kullanılan kimi ilaçlar, içeriğinde haşhaş bulunan ilaçlar, esrar ve alkol kullanımı hipersomniye yol açabilir. Bir diğer etken de dikkat eksikliği ve hiperaktivite tedavisinde kullanılan uyarıcı ilaçların kesilmesidir.
Yetersiz Uyku: Yeterince uyumayan kişilerde ilerleyen zamanlarda hipersomni gelişebilir. Uyuyamamanızın nedenleri arasında uykunuz geldiğinde uyumamak, fazla kahve ve çay tüketmek, uykudan hemen önce spor yapmak gibi nedenler bulunabilir.
Hipersomni Belirtileri
Hipersomni belirtileri şöyle sıralanır:
- Gece 10 saat veya daha fazla uyunmasına rağmen gündüz uykulu halde dolaşmak, zaman zaman uykuya yenik düşmek,
- Kişinin gece uykusundan sonra sabahları uyanmakta güçlük çekmesi, gün içinde uykuya yenik düşüp uyandıktan sonra kendisini sersem veya agresif hissetmesi,
- Gündüz uyuduktan sonra dinlenmiş ve yeniden uykuya ihtiyaç duymayacak şekilde uyanamamak,
- Günün tamamına yayılmış gerginlik, agresyon,
- Kendisini huzursuz hissetmek,
- Düşünme ve karar almada güçlük, konsantrasyon ve hafıza sorunları,
- Yemek yeme isteğinde azalma,
- Baş ağrısı,
- Gün içinde sanrılar yaşanması,
- Tüm güne yayılmış yorgunluk hissi,
- İçe kapanma, çevreye karşı kayıtsızlık,
- Gün içinde sersemlemekten kaynaklı çeşitli kazalar yaşamak.
Hipersomni Tedavisi
Hipersomni tedavisi için doktora gittiğinizde doktorunuz size uyku alışkanlıklarınıza dair pek çok soru soracaktır. Saat kaçta yatıp kaçta kalktığınız, uyku kaliteniz, uykunuzu etkileyen etkenler, mesleğiniz, çalışma koşullarınız, kullandığınız ilaçlar, diğer hastalıklarınız, psikolojik durumunuzla ilgili verdiğiniz yanıtlar doktorunuz için tedavi yöntemini belirlemede çok önemlidir.
Bunların yanı sıra doktorunuz uyku testleri, kan testleri ve beyninizin elektriksel aktivitesini görmek için EEG çekimi de isteyebilir. Uyku testinde özel bir gözlem odasına yatarak uyku anlarındaki beyin dalgaları, nefes alıp verme düzeni, kalp ritmi, kas hareketleri gözlemlenir.
Tedavi aşamasında ise hipersomninin nedenine bağlı olarak farklı yöntemler denenebilir.
Hipersomninin etkisini azaltmak için uyarıcı ilaçlar ve antidepresanlar kullanılabilir. Bir psikolog ya da psikiyatristten terapi almak da sorununuzun azalmasına yardımcı olabilir.
Doktorunuz kullandığınız bazı ilaçları kesmenizi isteyebilir.
Bunların yanı sıra hipersomninin etkisini azaltmak için bazı yaşam tarzı değişiklikleri de yapılabilir. Bu yaşam tarzı değişiklikleri şunları içerir:
- Uyku zamanına yaklaşıldığında tütün ve türevleri, alkol, kahve ve çay tüketmeyin. Özellikle uyumadan önce tüketilen alkol uykuya dalmanızı kolaylaştırıyor gibi hissettirse de gece uyanmanıza neden olur,
- Öğünlerinizin dengeli ve sağlıklı olmasına dikkat edin,
- Kilonuzu kontrol altında tutun ve düzenli olarak egzersiz yapın,
- Sıcak ya da soğuk bir ortam yerine ılık bir odada uyuyun. Yatmadan önce yatak odanızı havalandırmak, karanlık bir ortamda uyumak, yatağınızın, yastığınızın rahat olması uykuya dalmanızı ve kaliteli uyumanızı sağlar,
- Mümkünse gece vardiyasında çalışmayın, gündüzleri ayakta geceleri yatakta olun,
- Uyku saatlerinin alışkanlık haline gelmesi için her gün aynı saatte uyumaya çabalayın,
- Gün içinde uykusuzluk karşısında çaresiz kalırsanız uzun değil kısa şekerlemeler yapın.
Hipersomni İçin Hangi Doktora Gidilir?
Hipersomni sorunu yaşıyorsanız öncelikli olarak bir nöroloji uzmanına gitmeniz önerilir. Sorunun teşhisinin ardından tanı ve tedavi aşamasında başka branşlardaki doktorlarla paralel ilerlemeniz gerekebilir.
Narkolepsi ile Hipersomni Aynı mıdır?
Narkolepsi ile hipersomni aynı şey değildir. Her ikisinde de ortak belirtiler olsa da birbirlerinden ayrışırlar. Önemli farklardan biri narkolepside görülen ani uyku ataklarının hipersomnide görülmemesidir. Bir diğer fark ise hipersomnide görülen gündüz uykularının 1 saatten fazla sürmesine karşın kişinin uyandıktan sonra kendini uykusunu almış ya da dinlenmiş hissetmemesidir. Narkolepside yapılan gündüz şekerlemelerinden sonra kişi kendini yenilenmiş hisseder.
