Her yıl zatürre aşısı yaptırmalı mıyız?

Zatürre Aşısının Önemi ve Faydaları

Zatürre, akciğerlerdeki hava keseciklerinin ya da akciğer dokusunun iltihaplanmasına neden olan bir enfeksiyondur. Zatürreye bakteriler, virüsler ve nadiren de olsa mantarlar gibi çeşitli organizmalar sebep olur. Bakteriyel zatürre virüs kaynaklı viral zatürreye göre daha şiddetli seyredebilir.

Yaygın zatürre belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Balgamlı veya kuru öksürük (sarı, yeşil veya kanlı balgam),
• Nefes alırken ve öksürürken artan göğüs ağrısı,
• Nefes darlığı,
• Halsizlik ve yorgunluk,
• Ateş, terleme ve titreme,
• Mide bulantısı ve kusma,
• İshal,
• 65 yaş üzeri yetişkinlerde zihinsel farkındalıkta değişiklik ve kafa karışıklığı,
• 65 yaş üzeri yetişkinlerde ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde vücut ısısının normalden düşük olması.

Zatürre aşısı ya da diğer adıyla pnömokok aşısı; zatürre, menenjit ve sepsis gibi hastalıklara neden olabilen bakteri türlerine karşı koruma sağlayan bir aşırı türüdür. Bu hastalıkların yanı sıra sinüzit ve kulak enfeksiyonları gibi sağlık sorunlarına karşı da bireyin korunmasına yardımcı olabilir.

Zatürre hastalığı çocuklarda daha sık görülen bir sağlık problemi olarak bilinse de yaşlı bireylerde etkileri ve riski çok daha ciddidir. Yaşlı bireylerin bağışıklık sistemi zayıf olduğundan enfeksiyona karşı daha savunmasız olurlar. Bu sebeple hastalık ileri yaştaki bireylerde hızlı ilerleyebilir ve şiddetli belirtilere yol açabilir.

Zatürre aşısı yaptırmak zatürreye neden olan bakterilere karşı bağışıklık kazanılmasını sağlar. Streptococcus pneumoniae bakterisinin yol açtığı zatürre türlerine karşı oldukça etkilidir. Vücudu invaziv pnömokok enfeksiyonlardan yani bakterilerin kan gibi temiz vücut bölgelerine zarar verdiği ciddi hastalıklardan da korur.

Zatürre aşısı iki farklı formda olabilir. Farkı yaş grupları için tercih edilen aşı türleri şunlardır:

• Konjuge Pnömokok Aşısı (PCV): PCV13 aşısı 13 pnömokok bakteri türüne karşı koruma sağlar. Bebeklere, çocuklara, 65 yaş üstü yetişkinlere ve zatürre hastalığına yakalanma riski taşıyan bireylere yapılır.
• Polisakkarit Pnömokok Aşısı (PPSV23): 23 farklı bakteri çeşidine karşı koruma sağlar. Genellikle risk grubundaki yetişkinlere ve kronik hastalara yapılır.

Zatürre Aşısı Ne Kadar Süre Koruma Sağlar?

PCV aşısı bebeklerde zatürreye, menenjite ve orta kulak enfeksiyonuna neden olan pnömokok bakterisine karşı koruma sağlar. Sağlıklı bebeklere 2. ayda, 4. ayda, 6. ayda ve 12. ayla 15. ay arasında toplam 4 doz zatürre aşısı yapılır. Bebekken yapılan zatürre aşısı %80'e kadar koruma sağlar.

65 yaş ve üstü yetişkinlere 1. doz olarak PCV13 uygulanır. En az 1 yıl sonraysa daha geniş kapsamlı koruma sağlayan PPSV23 dozu yapılır. Bağışıklık sistemi zayıflamış veya kronik hastalığı olan ileri yaştaki yetişkinler için doktor tarafından farklı bir planlama da yapılabilir.

Bağışıklık sistemini zayıflatan kronik hastalıkları olan ve sigara kullanan 65 yaşın altındaki bireylerin de zatürre aşısı yapması önerilir. Herhangi bir yaştaki birey aşıya karşı alerjik reaksiyon gösterirse zatürre aşısı tekrarlanmaz.

Aşıdan yaklaşık 2-3 hafta sonra bağışıklık sistemi zatürreye karşı koruma oluşturmaya başlar. Zatürre aşısının yaklaşık 5 yıl koruma sağlaması beklenir.

Hangi Durumlarda Yıllık Zatürre Aşısı Gerekli?

Zatürre aşısı grip aşısı gibi yıllık olarak yaptırılması gereken bir aşı değildir. Uzun süreli sağlık sorunu yaşayan bireylerin bir kez zatürre aşısı yaptırması 5 yıl boyunca korunmasına yardımcı olur. Ancak bazı riskli durumlarda bireyin genel sağlık durumu göz önünde bulundurularak yıllık zatürre aşısı yapılabilir. Kronik hastalığı olan, kemoterapi alan ya da organ nakli yaptıran bireylerin bağışıklık sistemi aşırı baskılanabileceğinden doktor tarafından yıllık aşı uygulaması önerilebilir.

Kronik Hastalar İçin Yıllık Zatürre Aşısı

Bazı kronik hastalıklara sahip bireylerin zatürre hastalığına yakalanma ve hastalığı şiddetli belirtilerle yaşama riski daha yüksektir. Bu risk grubundaki hastaların zatürre aşısı yaptırması önemlidir. Hem çocuklar hem yetişkinler için zatürre aşısının yıllık olarak yapılmasını gerekli hale getirebilen bazı sağlık sorunları şu şekilde sıralanabilir:

• Kronik karaciğer hastalığı,
• Beyin omurilik sıvısı sızıntısı,
• Şeker hastalığı,
• Koklear implant,
• Kalp hastalığı,
• HIV/AIDS,
• Akciğer hastalığı,
• Böbrek hastalığı,
• Orak hücreli anemi,
• Kanser,
• Hasar görmüş veya eksik dalak gibi bağışıklık sistemini zayıflatan sağlık sorunları.

Pnömokok aşısı genellikle 5 yıl arayla yenilense de kronik hastalıkların etkisi ve bireyin genel sağlık durumu göz önünde bulundurularak yıllık aşılama önerilebilir. 

Yaşlılarda Yıllık Aşı Gereksinimi

Yaşa bağlı olarak artış gösteren sağlık sorunlarının vücudu enfeksiyonlara daha açık hale getirmesi zatürre aşısı gibi koruyucu aşıların önemini artırır. 50 yaş ve üzeri yetişkin bireylerin zatürre aşısının gerekliliğine ilişkin olarak sağlık kuruluşuyla görüşmesi önemlidir. 65 yaş ve üzeri yetişkin bireylerinse iki pnömokok aşısı yaptırması gerekir. Bu aşılar konjuge pnömokok aşısı (PCV13) ve polisakkarit pnömokok aşısı (PPSV23) olarak bilinir. Önce 1. doz olarak PCV13, en az 1 yıl sonra PPSV23 dozu yapılır. Normal durumda aşının her yıl tekrarlanmasına gerek olmasa da sağlık durumu incelendikten sonra yaşlılar için zatürre aşısının tekrarlanmasına karar verilebilir.

Zatürre Aşısının Yan Etkileri ve Riskleri

Zatürre aşısı yapıldıktan sonra bazı hafif yan etkiler görülebilir. Aşının yan etkilerinin şekli, süresi ve şiddeti bireyin yaşına ve sağlık durumuna göre değişiklik gösterse de yan etkiler genellikle 2 gün içerisinde azalarak ortadan kalkar.

Yaygın Görülen Yan Etkiler

Zatürre aşısının yaygın görülen yan etkileri şu şekilde sıralanabilir:

• Ateş,
• Aşının uygulandığı bölgede şişlik veya ağrı,
• İştah kaybı,
• Baş ve kas ağrısı,
• Yorgunluk hissi.

Daha az yaygın olan ve doktora başvurmayı gerektiren daha şiddetli belirtilerse şu şekildedir:

• Düşmeyen yüksek ateş,
• Şiddetli baş ağrısı,
• Görme problemleri,
• Şiddetli mide bulantısı ve kusma.

Aşının ardından bebeklerde ve çocuklarda huzursuzluk ve rahatsızlık gibi hisler de oluşabilir. Bazı durumlardaysa çocuğun zaman kaybetmeden doktora götürülmesi gerekir. Bu durumlar şu şekilde sıralanabilir:

• Bebek 3 aylıktan küçükse ve ateşi 38°C'den daha yüksekse,
• Bebek 3 ila 6 aylıksa ve ateşi 39°C'den daha yüksekse.

Alerjik Reaksiyonlar ve Diğer Riskler

Zatürre aşısı nadiren de olsa şiddetli alerjik reaksiyonlara, diğer adıyla anafilaksi gibi ciddi yan etkilere neden olabilir. Zatürre aşısının neden olabileceği bu ciddi yan etkiler genellikle aşıdan sonraki birkaç dakika içerisinde oraya çıkar. Aşının alerjik etkiye neden olduğunu gösteren belirtiler şunlar olabilir: 

• Nefes darlığı,
• Dilde veya dudaklarda şişlik,
• Vücutta kaşıntı ve döküntü,
• Bayılma hissi,
• Kalp atışının hızlanması.

Bu belirtilerin herhangi biri ortaya çıktığında bir an önce sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Zatürre Aşısı ve Grip Aşısı Arasındaki Farklar

Grip aşısı influenza virüsünden kaynaklanan bir solunum yolu hastalığı olarak bilinen  influenzaya karşı koruyucu bir önlem olarak uygulanır. Her yıl uygulanması gereken bir aşıdır çünkü grip virüsü her yıl değişiklik gösterebilir. Bu nedenle genellikle her yıl sonbahar aylarında aşı uygulaması yapılır.

Zatürre aşısıysa pnömokok bakterisine karşı koruma sağlar. Grip aşısı gibi yıllık bir planı yoktur ve yılın herhangi bir zamanında uygulanabilir. 65 yaş üzeri ve kronik hastalıkları olan bireylere yapılan zatürre aşısı 5 yıl kadar koruma sağlar.

Her İki Aşı Aynı Anda Yapılabilir mi?

Zatürre aşısı ve grip aşısı aynı anda yapılabilir. Ancak aşıların her birinin farklı bir kola ya da aynı kolun farklı bölümlerine yapılması gerekir. 

Grip Aşısı Olanlar Zatürre Aşısı Yaptırmalı mı?

Grip hastalığına yakalanmak bireyin zatürreye yakalanma riskinin artmasına neden olabilir. Bu nedenle grip aşısına ek olarak zatürre aşısı uygulaması da önemlidir. Risk grubunda yer alan hastalara ve yaşlı yetişkinlere pnömokok ve grip aşılarını eş zamanlı olarak uygulanması bireyin hastalıklara karşı korunması için daha güvenli bir yöntem olabilir. 

Her Yıl Zatürre Aşısı Yaptırma Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Zatürre aşısı kaç yıl koruma sağlar?

Zatürre aşısı bebeklerde 4 doz olarak uygulanır ve uygulamadan sonra 5 yıl boyunca etkili olabilir. Sağlıklı yetişkinlerde tek doz aşı 5-10 yıl koruma sağlar ancak tekrarı gerekmeyebilir ve ömür boyu koruma da sağlayabilir. 65 yaş ve üzeri bireylere 1 yıl arayla uygulanan 2 doz aşının ardından 5 yıl koruma sağlansa da genel sağlık durumuna göre tekrar aşılama gerekebilir.

Bağışıklık sistemi zayıf olanlar her yıl zatürre aşısı yaptırmalı mı?

Çeşitli sebeplerle bağışıklık sistemi zayıflamış bireylere doktor değerlendirmesinin ardından gerekli görülürse her yıl zatürre aşısı yapılabilir.

Zatürre aşısı kaç doz olmalı ve hangi durumlarda tekrar edilmelidir?

Zatürre aşısı 2 yaşından küçük bebeklere 4 doz olarak uygulanır. 2. ayda, 4. ayda, 6. ayda uygulanır ve 12 ila 15. aylar arasında uygulama yapılır. 2 ila 64 yaş arası bireylerde bağışıklık sisteminde zayıflama varsa veya birey sigara kullanıyorsa bir ila üç doz zatürre aşısı uygulanabilir. 65 yaş ve üzeri yetişkinlerdeyse aşının türüne bağlı olarak bir veya iki doz zatürre aşısı uygulamak bireyin yaklaşık 5 yıl korunmasını sağlar. Enfeksiyon riski yüksek olan bireyler ve kronik hastalar için gerekli hallerde doz tekrarı yapılabilir.

Zatürre aşısını kimler yaptırmalı?

Bebeklere, 65 yaş üstü bütün yetişkinlere, ameliyat olmuş veya ciddi bir rahatsızlık geçirmiş, bağışıklık sistemi zayıflamış, sigara kullanan ve çok fazla alkol tüketen bireylere zatürre aşısı yapılmalıdır.