Erken ergenlik gözünüzü korkutmasın
Ergenlik dönemi yaklaşmaya başladığında çocuklarda bazı değişiklikler görülür. Çocuklarındaki psikolojik değişikliklerden korkan, onlardaki fiziksel değişikliklerden etkilenen kimi ebeveynler, erken ergenlik korkusuyla hızla çocuk endokrinoloji polikliniklerine gidiyor. Oysa bu polikliniklere başvuran çocukların sadece küçük bir bölümünde tedavi gerekiyor. Bir önemli nokta da; ülkemizde ortalama adet yaşının son 40 yılda değişmemiş olması ve ergenlik yaşı için alt sınırın kızlarda 8, erkeklerde de 9 yaş olması.
Erken ergenlik nedir?
Ergenlik dönemiyle ilgili yaşanan belirtiler ve bunların yaş aralıklarına göre yapılan tanımları çok iyi anlamak gerekiyor. Buna göre, kız çocuklarında 8 yaşından önce meme gelişimi ve genital bölge ya da koltuk altı tüylenmesi, erkek çocuklarda 9 yaşından önce testis hacminde artış ve genital bölge ya da koltuk altında kıllanma olması ‘erken ergenlik’ olarak belirtiliyor. ‘Erkence ergenlik’ ise ergenlik belirtilerinin erkeklerde 9-10.5 yaşta, kızlarda ise 8-9 yaşta başlaması olarak ifade edilirken, adet kanamasının 10 yaşından önce görülmesi erken adet kanaması olarak tanımlanıyor.
Erken ergenlikte obezite önemli bir etken
Kızlarda, erkeklerden 10 kat daha fazla görülen erken ergenlik, ırk, genetik, coğrafi etkenler, beslenme biçimi, obezite ve çevresel endokrin bozucular gibi farklı etkenlere bağlı olarak gelişiyor. Kızlarda daha ender ve özellikle erkek çocuklarda daha sık gözlenen bazı iyi huylu beyin tümörleri de erken ergenlik nedeni olabiliyor. Son 40 yılda ülkemizde ortalama adet yaşı olan 12.5 yaşın değişmediği biliniyor. Ancak genital bölge veya koltuk altında kıllanma veya meme gelişiminde hafifçe erkene kayış gözleniyor. Son yıllarda ergenlik belirtilerinin daha erken yaşlarda belirginleşmeye başlamasının en önemli etken ise çocukluk çağındaki obezite artışı olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca, sağlıksız beslenme ve temas edilen hormon katkılı gıdalar ve diğer endokrin bozucular da bu etkenler arasında yer alıyor.
Erken ergenlik tedavisinde neler hedefleniyor?
Erken ergenlik yaşayan çocuklarda, erken ve hızlı kemik olgunlaşması nedeniyle büyüme plaklarının erken kapanması, böylece final boyunun kısa kalması söz konusu olduğu için tedavide bunu engellemek amaçlanıyor. Bununla birlikte psikososyal ve davranışsal sorunların önüne geçilebilmesi de tedavi hedefleri arasında yer alıyor. Özellikle ailelerin en çok merak ettiği konuların başında ergenliğin durdurulmasıyla birlikte boy kazancının sağlanıp sağlamayacağı geliyor. Erken ergenlik tedavisi kızlarda 8 yaş, erkekte 9 yaşından önce başlandığında erişkin boyda kazanç elde ediliyor. Bu olgularda toplam boy kazancı 4-10 cm arasında değişebiliyor. Erkence ergenlikte yani kızlarda 8-9 yaş arasında başlayan ergenlikte ise tedavi sadece psikososyal yararlar ve adet yaşını geciktirme amaçlı uygulanıyor
Tedavi edilen çocuklarda final boyunu belirleyen başlıca faktörler arasında ise ergenlik başlangıcıyla tedaviye başlama arasındaki sürenin kısa olması, tedavi başlama yaşının küçük olması, tedavi başlangıcındaki boy ve genetik boy hedefi olarak sıralanıyor.
Erken ergenlik tedavisi nasıl yapılır?
Yapılan incelemeler sonrasında tanı alan çocuklarda tedaviye başlanıyor. Bu çocuklara ergenliği başlatan ve beyinden salgılanan gonadotropin salgılatıcı hormonun sentetik benzeri uzun etkili formları, belirli periyodlarla enjeksiyon şeklinde uygulanıyor. Genellikle iyi tolere edildiği için sık görülen ve ciddi yan etkileri de bulunmuyor. Bununla birlikte, tedavinin vücut ağırlığı, kemik mineral yoğunluğu üzerine de olumsuz etkisi görülmüyor.
Tedavinin ilk yılında 3 aylık, sonraki yıllarda 3-6 aylık aralıklarla, ergenlik bulgularının gidişi, boy ve ağırlığın izlenmesi önem taşıyor. Hızlı büyüme ve kemik yaşının hızlı ilerlemesinin yavaşladığı bu süreçte, meme veya testis büyümesi gibi ergenlik bulgularının duraklaması veya gerilemeye başlaması gerekiyor.
Erken ergenlik tedavisi bittikten sonra...
Tedavi kesildikten sonra adet kanaması oluşumu ve üreme fonksiyonları ile ilgili bir sorun gözlenmiyor. Kızlarda tedavinin kesilmesinden sonra 6 ay içinde hormonal sistem tekrar aktive oluyor ve ortalama 16 ay sonra ilk adet oluşuyor. Tedavi uygulananların büyük çoğunluğunda düzenli adet döngüsü gözleniyor. Erkeklerde ise tedavi kesildikten yaklaşık 6 ay sonra hormon düzeyleri yükseliyor ve ortalama 2 yıl sonra sperm üretimi başlıyor.
Erken ergenlik tedavi kararı için gerekli kriterler
- Ergenlik bulgularının kızlarda 8, erkeklerde 9 yaştan önce başlaması,
- Ergenlik bulgularının ve bedensel gelişimin hızla ilerlemesi,
- Kemik yaşının ileri olması ve kemik yaşının hızlı ilerlemesi,
- Öngörülen erişkin boyunun genetik boy hedefinin altına düşmesi,
- Kızlarda ultrason ölçümleri ve hormonal değerlerle erken adet kanaması riskinin belirlenmesi veya erken adet kanaması (10 yaş öncesi),
- Psikososyal ve davranışsal sorunlar.
