Güneş Çarpması Nedir?
Güneş çarpması, vücut sıcaklığının 40°C üzerinde olmasına yol açan bir durumdur ve hipertermi ya da ısıyla ilişkili diğer rahatsızlıkların en şiddetli hâlidir. Genellikle yaz aylarında daha sık meydana gelen bu durum, vücudu hızlı bir şekilde soğutmayı amaçlayan bir güneş çarpması tedavisi gerektirir. Bu durum tedavi edilmediği takdirde organ yetmezliğine, beyin hasarına hatta hayati tehlikeye yol açabilir.
Güneş çarpması hemen her yaştan bireyde görülebilen bir durum olsa da bazı bireylerin bu durumdan etkilenme ihtimali diğerlerine kıyasla daha fazla olabilir. Güneş çarpması riskinin daha yüksek olmasına neden olan bazı faktörler şu şekilde sıralanabilir:
- Çok genç bireylerde merkezi sinir sistemi tam olarak gelişmemiştir, 65 yaş üstü bireylerdeyse bu sistem bozulmaya başlar. Bu durum vücudun, vücut sıcaklığında meydana gelen değişikliklerle başa çıkabilme yeteneğini olumsuz yönde etkiler.
- Sıcak havalarda uzun süreli spor aktiviteleri gibi fazla efor sarf etmeyi gerektiren eylemlerde bulunan bireyler, güneş çarpması açısından daha riskli gruptadır.
- Yaşanılan yerden daha sıcak iklime sahip bir ülkeye seyahat etmek, sıcak havaya ani şekilde maruz kalınmasına neden olur. Bu durum güneş çarpması riskini artırabilir.
- Bazı ilaçların kullanımı, vücudun susuz kalmasına ya da ısıya yanıt verme yeteneğinin azalmasına yol açabilir.
- Obezite ve bazı kronik hastalıklar güneş çarpması riskini artırabilir.
Sıcak çarpması(hipertermi), güneş çarpmasının aksine güneşe maruz kalmadan da yaşanabilen bir ısı rahatsızlığıdır. Hipertermide vücut kendini soğutamayabilir ve vücut sıcaklığı tehlikeli seviyelere ulaşabilir. Bu durum güneş çarpmasına benzer şekilde yüksek sıcaklıklara uzun süre maruz kalma, ilaç kullanımı ya da sıcak ve nemli hava koşullarında yoğun efor gerektiren eylemlerde bulunma gibi birtakım nedenlere bağlı olarak meydana gelebilir.
Güneş Çarpmasının Belirtileri Nelerdir?
En belirgin güneş çarpması belirtileri, vücut sıcaklığının 40°C'nin üstünde olması ve bayılmadır. Görülebilecek diğer belirtilerse şu şekilde sıralanabilir:
- Anhidroz (terlemeyen kuru bir cilt),
- Baş dönmesi,
- Sersemlik,
- Hareket, denge ve koordinasyon sorunları,
- Kafa karışıklığı ve yönelim bozukluğu,
- Egzersiz sonrası devam eden terleme,
- Baş ağrısı,
- Sıcak ve kızarmış ya da solgun bir cilt,
- Mide bulantısı ve kusma,
- İdrara çıkmada azalma,
- Huzursuzluk,
- Düşük veya yüksek tansiyon,
- Sinirlilik,
- Hırıltılı solunum,
- Zayıflık,
- Bilinç kaybı,
- Nöbet geçirme,
- Hızlı solunum veya taşikardi (kalbin hızlı atması),
- Kas zayıflığı veya kas krampları.
Güneş Çarpmasına Karşı İlk Yardım Teknikleri
Güneş çarpması, birtakım ciddi sorunlara ya da hayati tehlikeye neden olabildiğinden acil tıbbi müdahale gerektirir. Bu nedenle böyle bir durumda acil tıbbi yardım talep etmek ve sağlık görevlilerini güneş çarpmasından etkilenen bireyin bulunduğu yere yönlendirmek oldukça önemlidir. Ancak sağlık görevlileri gelene kadar güneş çarpmasından etkilenen bireye uygulanabilecek bazı acil müdahale yöntemleri bulunur.
- Güneş çarpması durumunda uygulanabilecek ilk yardım adımları şu şekilde sıralanabilir:
- Güneş çarpmasından etkilenen birey, güneş ışığına maruz kalmayan gölge ve serin bir yere taşınır.
- Üzerindeki sıkı ve ağır kıyafetler çıkarıldıktan sonra birey yan yatırılır. Bu sayede cilt yüzeyinin büyük bir kısmının hava alması sağlanır.
- Bireyin tüm vücudu bir sünger yardımıyla veya soğuk su püskürtülerek soğutulur. Vantilatör kullanımı ya da bireyi soğuk suya sokmak da vücut ısısının düşmesini sağlamak için uygulanabilecek serinleme yöntemleri arasındadır.
- Nöbet, birkaç saniyeden daha uzun süren bilinç kaybı, orta veya şiddetli olabilen nefes alma güçlüğü, hızlı ve düzensiz nabız gibi belirtilerin olup olmadığına dikkat edilir. Bu belirtiler acil durum müdahalesi gerektirir.
- Boyun, kasık, sırt ve koltuk altı bölgelerine buz torbası uygulanır.
- Eğer bireyin nefes alışverişi durduysa suni solunuma başlanır.
- Bireyin bilinci açıksa ve yutkunabiliyorsa sıvı verilir ve sıvıyı içebilmesi için yardımcı olunur. Bireyin boğulmaması için yeterince dik oturduğundan da emin olmak gerekir.
Bu noktada güneş çarpmasından etkilenen bireye herhangi bir ilaç verilmemesi de oldukça önemlidir.
Güneş Çarpmasından Korunma Yolları
Güneş çarpmasına karşı koruma sunan bazı uygulamalar ve yöntemler hakkında bilgi sahibi olmak, bu duruma karşı daha tedbirli olunmasına yardımcı olur. Güneş çarpmasından korunmak için dikkat edilebilecek bazı noktalar şu şekilde sıralanabilir:
- Dar ve sıkı giysiler giymek vücudun düzgün şekilde soğumasına engel olur. Bu nedenle bol, ince, açık renkli ve pamuklu giysiler tercih edilmelidir.
- Bol su tüketmek sıvı kaybının önlenmesine ve ortalama vücut sıcaklığının korunmasına yardımcı olur.
- Bazı ilaçlar vücudun susuz kalmasına ve ısıyı dağıtma yeteneğinin etkilenmesine neden olabilir. Bu nedenle özellikle yüksek sıcaklıkların görüldüğü yaz aylarında bazı ilaçları kullanmadan önce bir doktora danışıp fikir alınması önemlidir.
- Güneş yanıkları vücudun kendini soğutma yeteneğinin azalmasına yol açabilir. Bu nedenle güneş yanıklarından korunmaya ve kafaya güneş geçmesine iyi gelenler arasında, özellikle yaz aylarında dışarı çıkarken geniş kenarlı şapka kullanımı yer alır.
- UV ışınlarının daha güçlü olduğu saatlerde gölge ve serin alanları tercih etmek oldukça önemlidir. Özellikle öğlen saatlerinde dışarıda yorucu aktiviteler yapmaktan kaçınmak ve bol sıvı tüketmek gerekir. Egzersizleri mümkünse sabahın erken saatlerinde veya akşamları yapmaya özen göstermek faydalı olabilir.
- Güneş yanıklarından korunmak için geniş spektrumlu, en az 30 SPF güneş koruma faktörüne sahip güneş kremlerini kullanmak ve güneş kremini her iki saatte bir yeniden uygulamak büyük önem taşır.
- Güneşin altına park edilmiş bir aracın sıcaklığı on dakikada 11°C'den daha fazla artabilir. Bu nedenle park hâlindeki araçlarda uzun süre bulunmamak ve çocukları aracın içinde bırakmamak gerekir. Yüksek sıcaklıklarda uzun süre araçta kalmak, aracın camları açık veya gölge bir alana park edilmiş olsa dahi güvenli değildir.
- Güneşlenme saatleri, güneş çarpmasından korunmak için dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli noktadır. Örneğin, yaz aylarında UV ışınlarının daha güçlü olduğu 10.00-16.00 saatleri arasında güneşe çıkmamak gerekir. Uygun bir güneşlenme için bu saat aralığının öncesi ya da sonrası tercih edilebilir.
- Düzenli ilaç kullanan ya da kronik bir rahatsızlığı olan bireylerin güneş çarpması riskinden korunmak için yüksek sıcaklıktan kaçınmaları gerekir. Herhangi bir güneş çarpması belirtisi görüldüğünde hemen bir doktora başvurup tıbbi yardım almaları son derece önemlidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Güneş çarpması ne kadar sürede belli olur?
Güneş çarpması yaklaşık 10 ila 15 dakika içerisinde belli olabilir. Ancak bazı bireylerde bu belirtiler saatler sonra da ortaya çıkabilir.
Güneş çarpan bireye hangi içecekler verilmelidir?
Güneş çarpmasından etkilenen bireye bilinci açıksa soğuk su, elektrolit içeren bir içecek, kafein ve alkol içermeyen içecekler verilebilir.
Güneş çarpması tekrar eder mi?
Güneş çarpması yaşayan bireyin bu durumu yeniden yaşama ihtimali genellikle yüksektir.
Güneş çarpması geçiren biri ne zaman doktor kontrolüne gitmelidir?
Güneş çarpması yaşamı tehdit eden ciddi bir durum olduğundan güneş çarpmasından etkilenen bireyin acil tıbbi müdahale alması gerekir. Eğer güneş çarpması geçiren birey, iyileşme sürecinde olmaması gereken bir durum fark ederse hemen doktora başvurmalıdır.
Bu durumlar şu şekilde sıralanabilir:
- Nefes almada güçlük,
- İdrara çıkmada azalma,
- Bilişsel işlev bozukluğu (hatırlama ya da düşünme sorunları vb.),
- Karaciğer veya böbrek rahatsızlıkları.
Güneş çarpması nasıl teşhis edilir?
Güneş çarpması genellikle acil servisteki sağlık çalışanları tarafından teşhis edilir. Sağlık çalışanları hastanın semptomlarını inceler ve fiziksel muayene yapar. Bireyin sağlık durumuna göre kan testi veya idrar tahlili de istenebilir. Bunların yanı sıra bireyin kalbindeki elektriksel aktiviteyi izlemek için göğüs röntgeni veya elektrokardiyogram (EKG) gibi ek testler de gerekebilir.
