Gametofobi (Evlilik Korkusu) Nedir?
Hiç evlilik korkusu duyan kişilerle karşılaştınız mı? Sosyal çevrenizde evlenmekten korkan kişiler aslında oldukça yaygındır. Gametofobi olarak bilinen bu durum aslında bağlanmaktan korkmak anlamına gelir. Bu bağlanma korkusu o kadar yoğundur ki gametofobisi olan kişiler uzun süreli ilişki kurmaktan kaçınırlar. Gametofobi kelime kökeni olarak Yunanca ‘gamos’ (evlilik) ile ‘phobos’ (fobi) kelimelerinden oluşur. “Gametofobi nedir?” sorusuna kısaca evlilik korkusu olarak cevap verilebilir. Gametofobi basit bir fobidir. Ancak yıkıcı sonuçlar doğurabilirler. Basit fobiler spesifik bir odağa sahiptirler. Gametofobisi olan kişilerin özellikleri şöyledir:
- Kalıcı yakın ilişki kuramazlar.
- Bir ilişkileri varken aşırı kaygu duyar ve ilişkinin bitmesi konusunda sürekli bir endişeye sahiptirler.
- Mutlu çiftler gördüklerinde anksiyete yaşarlar.
- İlişkiyi aniden bitirir ya da insanları uzaklaştırırlar.
“Gametofobi” ne demek diye düşünürken bunun bir fobi olduğu, yani bir tür anksiyete bozukluğu bilinmelidir. Kişiye evlilik ve bağlılıkla ilgili panik atak yaşatabilirler. Fobiler, gerçek anlamda zararlı olmayan şeylere karşı aşırı korku ve düşünceye kapılma halidir. Yani fobiler fiziksel tehlike yaratmayan veya çok az tehlikeli şeylere karşı güçlü ve mantık dışı korkulardır. 6 ay veya daha uzun süreli olduklarında fobi olarak kabul edilir. Gametofobide evlilik ve bağlanma ile ilgili ciddi bir korku duyulur.
Gametofobi (Evlilik Korkusu) Nedenleri Nelerdir?
Evlilik veya bağlanma korkusunun genellikle geçmişteki travmalardan kaynaklandığı düşünülür. Gametofobi, aslında kişinin kendisine bir tür koruma kalkanı oluşturması durumudur. Beyindeki amigdalanın bunda önemli rol oynadığı düşünülür. Beynin bu bölgesi, olaylara verilen tepkileri kaydederken benzer bir olayla karşılaşıldığında bu hisleri size hatırlatır. Evliliği veya evli bir çifti hatırlatan bir travma gametofobinin kökeni olabilir. Ancak bazı uzmanlar ise korkuların dayandığı bir geçmişin olmayacağını söylerler. Bazıları korku ve benzeri durumların da genetik aktarımla geldiğini savunurlar. Ancak pek çoğu, büyük olasılıkla basit fobilerin çevresel ve genetik faktörlerin birleşimi sonucu doğduğu kanısındadırlar. Gametofobi olası nedenleri şunlardır:
Geçmiş Kalp Kırıklıkları: Ayrılık, boşanma veya sadakatsizlik sebebiyle kalp kırıklığı yaşayan kişiler, biriyle tekrar ilişkiye girmekten kaçınma davranışı gösterebilir. Zaman içinde seçimleri birer korku haline dönüşebilir.
Ebeveyn Anlaşmazlığı: Ailesinde anne ve babasının çekişmeli boşanmaları ve ilişkinlerine şahit olan çocukların, kendi ilişkilerinde de bunu yaşayacaklarını düşünüp bu korku ile büyüyebilirler.
Kültürel ve Dini Baskılar: Bazı kültürlerde evlilikler aşk veya diğer duygular yaşanmadan yapılır. Eş seçiminde de söz hakkı olunmadığında bağlanma korkusu yaşanabilir. Eşcinsel ilişkilerde de kültürel ve dini faktörler evlilik korkusuna yol açabilir.
Kaybetme Korkusu: Bazı kişiler yanlış kişiye bağlanmaktan korkabilir. Hatta uygun bir partner geldiğinde müsait olamamaktan korkup evlilikten kaçabilir.
Erken çocukluktaki bağlanma kalıpları yetişkinlikte korkuların gelişmesine neden olabilir. Bağlanma kalıpları insanlar arasındaki davranış kalıpları ve duygusal bağlanma biçimleridir. Buna bir örnek olarak bakıcı ve çocuk arasındaki gelişen erken bağlanma verilebilir. İhtiyaçları karşılanmayan bir çocuğun bakıcı ile kurduğu bağlanma onun ileriki yaşamında güvensiz bir bağlanma olasılığını yükseltir. Güvensiz bağlanma kalıbına sahip kişiler genellikle ilişki kurmada ve kişilere güvenmekte zorlanırlar, terk edilme ve bağlanma korkuları taşırlar.
Evlilik korkusu yukarıda sayılan nedenlerle ortaya çıkarken gametofobi riski taşıyan kişiler genellikle borderline gibi kişilik bozukluğu yaşayan kişilerdir. Bu tür kişilik bozuklukları olanlar yoğun bir reddedilme ve terk edilme korkusu nedeniyle bağlanmaktan kaçabilirler. Bu kişiler, güven sorunu da yaşamaya meyillidirler. Gametofobi riski taşıyan kişiler şöyle sıralanabilir:
Aile Hikayesi: Kişinin fobisi veya anksiyetesi olan biriyle veya ailede büyümesi benzer korkular geliştirmesinin bir nedeni olabilir.
Cinsiyet: Genellikle kadınlarda erkeklere göre daha fazla fobi görülür.
Genetik: Henüz araştırma aşamasında olan gen mutasyonu konusu gametofobide de geçerlidir. Yani anksiyete veya fobi bozuklukları olan kişilerde gen değişikliğinin olduğu düşünülür.
Evlilik korkusu olan kişilerin başka tür fobileri de olduğu belirtilir. Filofobi (aşk korkusu), genofobi (cinsel yakınlık veya cinsel ilişki korkusu), pistanthrophobia (başkalarına güvenme veya sevdiğin biri tarafından incitilme korkusu) ve terk edilme korkusu gametofobi olan kişilerde en yaygın görülen korkulardır. Bunların yanı sıra araştırmalar, gametofobinin farklı faktörler tarafından tetiklendiğini söylüyor. Mali yükümlülükler ve ilişkideki sosyal talepler bu kaygının derinleşmesine katkı sağlıyor.
Gametofobi (Evlilik Korkusu) Belirtileri Nelerdir?
Gametofobi belirtileri anksiyete atağı benzeri özellikler gösterir. Gametofobi hem duygusal hem fiziksel hem de davranışsal belirtilere yol açar. Kişi fiziksel olarak korku duygusunu yaşayıp sıkıntı ve olumsuz düşüncelere kapılabilir ve evlilik ile bağlanmaktan kaçınma davranışı gösterirler. Vücut, tehlike ve korku anında ‘savaş veya kaç mesajı veren’ adrenalin hormonu salgılar. Bu da fiziksel belirtilerin ortaya çıkmasından sorumludur. Fiziksel olarak gametofobi belirtileri şöyle sıralanabilir:
- Baş dönmesi
- Göğüs ağrısı
- Aşırı terleme (hiperhidroz)
- Titreme
- Kalp çarpıntısı
- Mide bulantısı
- Nefes darlığı
- Mide sorunları ve hazımsızlık (dispepsi)
- Psikolojik olarak gametofobi özellikleri ise şunlardır:
- Evlilik ve bağlılık korkusu nedeniyle suçluluk ve utanç duyma
- Yoğun korku ve panik duyma
- Evlilik ve bağlılık korkusu üzerine kontrol eksikliği
- Evlilik ve bağlılık korkusu hakkında ezici bir korku, endişe ve kıyamet hissi duyma
- Evlilik ve bağlılık korkusunun aşırı olduğunu kabul etme
Gametofobi kişilerde uzun vadede bazı sorunlara neden olur. Sevdiği kişiyi sürekli kendinden uzaklaştırma çabasına girebilir ya da yeni bir ilişki yaşamaktan kaçınabilir. Ciddi bir sosyal izolasyon ve yalnızlık sonucu doğabilir. Gametofobi ile birlikte depresyon, intihar düşüncesi, erektil disfonksiyon (sertleşme bozukluğu), alkol ve madde kullanım bozuklukları, anksiyete ve panik bozukluğu gibi sorunlarla karşılaşılabilir.
Gametofobi Nasıl Tedavi Edilir?
Gametofobi tedavisi için öncesinde doğru bir teşhis gereklidir. Ancak gametofobi teşhisi kolaylıkla koyulamaz. Zira gametofobi teşhisi için özel bir test yoktur. Evlilik korkusu teşhisi almadan önce detaylı bir görüşme yapılır. Bu görüşmede varsa diğer fobiler sorulur. Gerekli görüldüğü takdirde kişi, fobiler konusunda uzmanlığı olan terapistlere yönlendirilir. Fobi teşhisi konabilmesi için kişi şunlar mutlaka olmalıdır:
- Ani bir anksiyete reaksiyonu
- Aşırı sıkıntı üzerine duyulan korkuya dayanma veya kaçınma
- İş, okul ve kişisel yaşamlarının farklı alanlarında sınırların olması
Yukarıda sayılanlar en az 6 aydır mevcutsa ve bunlar obsesif kompulsif bozukluk (OKB) veya sosyal anksiyete bozukluğu gibi farklı bir ruh sağlığı sorunundan kaynaklanmıyorsa fobi teşhisi konabilir.
Öncelikle bunun gerçek bir fobi olduğunun kişinin kendisi tarafından bilinmesi gerekir. Bu bir karakter sorunu ya da bir zayıflık değildir. Gametofobinin sizi soktuğu bunaltıcı panik durumuyla yaşamak zorunda olmadığınızı bilin. Hem tepkileriniz hem de ilişkilerinizde kontrolün yeniden ele alabileceğiniz güce aslında sahipsiniz. Bunun için tedaviye ihtiyacınız olduğunuzu kabul edin.
Gametofobi teşhisinin ardından tedavi psikiyatrist ve psikologlar tarafından yönetilir. Fobi tedavisi üzerine çalışacak olan uzman, zamanla korkuların giderileceği bir tedavi planlar. Gametofobi tedavisinde genellikle şu yöntemler tercih edilir:
Bilişsel Davranışçı Terapi: Bir psikoterapi şeklinde olan bilişsel davranışçı terapide kişinin olumsuz düşüncelerinin olumlu düşüncelerle değiştirmeyi hedefler. Kişilerin bağlanma korkusunu hafifletebilecek destekleyici ilişkiler kurabilmelerine yardımcı olabilecek başa çıkma becerileri geliştirilmesini sağlar. Genellikle kaygı bozukluğu tedavisinde birincil basamak tedaviyi bilişsel davranışçı terapi oluşturur.
Maruz Bırakma Terapisi: Kişileri kademe kademe korkularının kaynağına maruz bırakarak ilişkiler ve bağlanma konusunda daha rahat hale gelmelerine yardımcı olmayı amaçlar. Bu kademeli yöntem, derin nefes alma, ilerleyici kas gevşemesi ve görselleştirme teknikleriyle uygulanır. Böylece zamanla korkunun sönümlenmesi sağlar.
Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme: Bu yöntemle iki taraflı göz hareketleriyle meşgul olunurken travmaya odaklanılır. Travmatik anıların yoğunluğu azaltılırken, panik ve fobi semptomları gibi travma sonrası stres bozukluğunun tedavisine yardımcı olur. Özellikle gametofobinin geçmiş travmatik deneyimlerle geliştiği durumlarda etkili olabileceği düşünülür.
İlaç: Anksiyete semptomlarını hafifletebilecek bazı ilaçlar sadece psikiyatristler tarafından uygun görüldüğü takdirde verilebilir. Depresyon gibi durumlar da eşlik ediyorsa bu tür anti-depresan ilaçlar faydalı olabilir. Genellikle ilaçların terapi eşliğinde kullanılması uygun görülür. Bazı durumlarda da yüksek tansiyon ve bazı kalp hastalıkları tedavisinde kullanılan beta-bloker ilaçlar basit fobi tedavilerinde etkili olabilir.
Gametofobiye karşı terapistinizle görüşmenizin yanı sıra şu stratejilerden de faydalanabilirsiniz:
- İlişki geçmişinizi düşünüp kendinize biraz zaman ayırın. Kaç defa ilişkilerinize uzaklaşan taraf oldunuz, bağlanma korkunuz geçmişte ilişkilerinizi nasıl etkiledi, insanları kendinizden uzaklaştırdınız mı, ilişkinizin iyi gittiğinde zamanlarda kendinizi sabote ediyor musunuz? Bu sorunların cevabını düşünebilirsiniz.
- Ne istediğinizi düşünün. Korkunuzun sizi istediğiniz şeyden alıkoyup engellemediğini düşünün. Ciddi ve uzun solukluya bir ilişkiye hazır olmayabilirsiniz. Ancak bunu aslında başka biriyle isteyip kaçınma davranışı da göstermeniz olası. Bunun için adım atmaya çabalayın.
- Korkularınızı ve düşüncelerinizi kağıda dökün. Çünkü ne hissettiğinizi keşfetmenin en iyi yollarından biri yazılı olarak günlük tutmaktır.
- Rahatlama tekniklerini deneyin. Meditasyon, yoga, nefes alma gibi teknikler gevşemenizi sağlayabilir.
- İlişkide partnerinizin gametofobisi olduğunu düşünüyorsanız ona yardımcı olun. Onu tedavi olması konusunda cesaretlendirin. Çift terapisi yararlı olabilir. Hatta tüm stres yönetimi, meditasyon ve destek gruplarından yararlanabilirsiniz.
