Empati Nedir?
İnsanoğlu sosyal bir varlık olduğundan çevresiyle sürekli iletişim hâlindedir. Kurduğu ilişkileri güçlendiren, iletişimi kolaylaştıran, ilişkilerin gelişmesini sağlayan en önemli özelliklerinden biriyse empatidir. Bireylerin yalnızca hareketlerine değil, bu hareketlerin altında yatan nedenlere de dikkat etmeyi gerektiren empati; duygu durumu ve ruh hâlini de kapsayan bir algılama şeklidir. Peki; empati kurmak nedir, örnekleri nelerdir?
Empati, diğer insanların sergilediği davranışları değerlendirirken olaylara onların bakış açısıyla bakabilmek yani içinde bulundukları ruh hâlini ve hissettiklerini anlamaya çalışarak doğru bir izlenim elde edebilmektir. Kişileri yalnızca hareketlerine göre değil, o hareketin ardındaki nedenleri de ortaya koyarak değerlendirmeye yardımcı olur. "Empati ne demek?" sorusu kısaca böyle yanıtlanabilir.
Psikolojide empati, duygusal ve bilişsel bir tepki olarak kategorize edilebilir. Doğuştan gelen bir özellik olsa da genetik, yetiştirilme tarzı, çevre ve coğrafya gibi pek çok değişkenden etkilenir. Örneğin olumsuz deneyimler veya travmalar yaşayan bireyler, başkalarının yaşadığı olumsuz durumlara karşı daha derin bir anlayış geliştirebilir. Bu da daha geniş bir empati kapasitesine sahip olmalarını sağlayabilir. Narsist kişilik bozukluğu gibi bazı kişilik bozukluklarına sahip bireylerse empati eksikliği yaşayabilir.
Empati Neden Gereklidir?
Hepimiz kendi gerçekliğimizde yaşasak da sağlıklı ilişkiler kurabilmek için dozunda sergilenen empati davranışı oldukça gereklidir. "Empati kurmak neden önemlidir?" sorusuna verebileceğimiz yanıtlardan bazıları şunlardır:
- Kişinin olaylara farklı bir perspektiften yaklaşabilmesi için gereklidir. Karmaşık durumların anlaşılması ve sorunların daha kolay çözülmesine yardımcı olur.
- Başkalarının hareketlerini ve sergiledikleri davranışların altında yatan duyguları anlayabilmek olayların tarafsızca değerlendirilmesini sağlayabilir.
- Empati insanların birbirini daha iyi anlamalarını sağladığından sorunlara etkili çözümler üretebilmelerine de destek olur.
- Hoşgörüyü artırır. Bu da iletişimde olunan kişilerin kendilerini çok daha rahat ve açık şekilde ifade edebilmelerini sağlar.
- Duygusal bağın gelişmesine yardımcı olur. Böylece ilişkiler sağlam temeller üzerine kurulabilir.
- İş dünyasında ekip içi ve ekipler arası iş birliğinin gelişmesi için gereklidir.
- Liderler açısından ekip üyelerinin duygusal ihtiyaçlarını anlamak, takımın motivasyonunu ve etkili iletişimi artırmak için gereklidir.
- Kişinin duygusal zenginliği artırması ve sosyal izolasyonun azalması için önemlidir.
Nasıl Empati Kurulur?
"Empati nasıl kurulur?" sorusuna yanıt vermeden önce empatinin zihinsel yolculuğunu anlamak önemlidir. Nörobiyolojik araştırmalara göre empatinin nasıl gerçekleştiği, aşağıdan yukarıya ve yukarıdan aşağıya olmak üzere iki işleme modu içeren bir modelle açıklanabilir.
Aşağıdan yukarıya gerçekleşen sinirsel işleme modunda merkezî promotör ve pariyetal kortekste bulunan ayna nöronlar, kişiye karşısındaki bireyin herhangi bir eylemini izlerken sanki onu kendi yapıyormuş gibi hissettirebilir. Örneğin karşıdaki birey bir şeye uzandığında kişi kendi uzanıyormuş gibi hissedebilir.
Kontrol ve engelleme mekanizmaları ise başkalarının yaşadığı duyguların hayal edilebilmesini, anlaşılabilmesini sağlar. Bu iki işleme modunu kullanarak birey empati kurabilir.
Kontrol ve engelleme mekanizmalarına dayanan yukarıdan aşağıya işleme moduysa duygusal zekâ ve sosyal becerilerin gelişimiyle ilintilidir. Bunun için önce kişi, kendisiyle diğer bireyler arasında ayrım yapar. Daha sonra karşısındaki kişinin arzu, niyet ve inançlarını değerlendirerek nasıl hissettiğini hayal eder. Olayları onun gözünden görmeye çalışır. Karşıdaki kişinin zihinsel durumuna dair yapılan bu bilişsel çıkarım, zihinselleştirme olarak da bilinir.
Empati Becerisi Nasıl Geliştirilir?
Kişilerin birlikte büyüdüğü veya aynı din, dil ve tarihe sahip olduğu bireylere karşı empati kurmaları; yabancılarla empati kurmalarından daha kolay olabilir. Çünkü güçlü bağlar ve benzerlikler empatik ilişkileri de beraberinde getirir.
Kişinin kendisini bir grubun üyesi değil de evrensel bir varlık olarak görebilmesi, özellikle dünya görüşü veya yaşam tarzı farklı olan bireyleri anlayabilmesi için bu becerinin geliştirilmesi önemlidir.
Empati becerisinin gelişmesi için şu adımlar uygulanabilir:
- Aktif dinleme alışkanlığı, empati kurmanın en önemli adımlarından biridir. Sohbet esnasında aktif dinleyici olmak, karşı tarafın anlattığı şeyleri anlamak ve ne hissettiğini kavramak adına çaba gösterilebilir.
- Pratik yapmak empati becerisini geliştirmek için ideal bir yoldur. Bunun için bir başkasının yerine geçme şeklinde düşünsel egzersizler veya empati odaklı meditasyonlar yapılabilir.
- Ön yargılardan uzak durmak ve farklılıklara açık olmak için çaba sarf edilebilir.
- Grup çalışmalarında karşılaşılan farklı bakış açıları, farklı deneyimleri anlamlandırmakta fayda sağlayabilir.
- Endişe, korku, öfke gibi olumsuz duygular uyandırabilecek tavırlardan ve ifade biçimlerinden uzak durulabilir.
- İkili diyaloglarda samimi ve anlayışlı sorular sorularak duygusal derinlik yakalanabilir.
- Farklı yaş grupları ve sosyoekonomik gruplarla etkileşime geçilebilir.
- Empatiyi artıracak eğitimlere katılmak, konu hakkında kitap okumak veya uzmanlardan destek almak gibi adımlar atılabilir.
- İyi deneyimlerin yanında kötü deneyimlere de açık olmak empatinin gelişmesinde etkilidir.
- Gönüllü etkinliklere katılmak, yardım etmek ve iyilik yapmak empati becerisini geliştirebilir.
Empati Çeşitleri
Pek çok türü bulunan empatinin en yaygın çeşitleri şöyledir:
- Bilişsel Empati: Bireylerin düşünceleriyle empati kurmayı anlatır. Kişi, karşısındakinin ne düşündüğünü ve bu düşünce tarzının nedenlerini anlamaya çalışır.
- Duygusal Empati: Bireylerin duygularıyla empati kurmayı ifade eder.
- Somatik Empati: Bireyin karşısındaki kişiyle empati kurduğunda fiziksel tepki verdiği empati çeşididir. Örneğin bir kişinin yaşadığı utanç karşısında bireyin kendi yüzü kızarabilir.
Empat İnsanın Özellikleri
Empatlar yalnızca kendi duygu ve enerji alanlarını değil, diğer bireylerin de duygu ve enerji alanlarını anlayabilir. Empat insanların özelliklerinden bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
- Enerjileri yüksektir ve dinleme becerileri gelişmiştir.
- Tartışma ve çatışmadan kaçınarak uyumlu tavır sergilerler.
- Algıları açıktır. Diğer insanların söylediklerini, tavırlarını, bunların altında yatan sebepleri hatta kalabalık ortamlardaki enerjiyi algılayabilirler.
- "Hayır." demekte ve sınır çizmekte zorlanabilirler. Olaylar karşısında insanları anlamak ve problemleri çözmekle ilgili geliştirilen yetenek, olumsuz durumlarda etkileşimde oldukları insanlardan uzaklaşmalarını zorlaştırabilir.
- Samimi ilişkiler kurmakta zorlanabilirler. Diğer insanların duygu ve düşünceleri üzerine yüksek farkındalık geliştirdikleri için kendilerini korumak adına onlardan uzak durmak isteyebilirler.
- Bulundukları fiziksel ortamın enerjisinden çok fazla etkilenirler. Bu nedenle temiz ve düzenli ortamları tercih ederler.
Çocuklarda Empatinin Önemi Nedir?
Hem sosyal hem duygusal bir beceri olan empatinin çocuklardaki olumlu etkilerinden bazıları şunlardır:
- Empati yeteneği gelişen çocuklar sadece aileleri ve arkadaşlarıyla değil, diğer yetişkinlerle de güçlü duygusal bağlar kurabilirler.
- Başkalarının ihtiyaçlarını anlamak ve onlara yardım etmek için daha istekli olabilirler.
- Empati çocukların sosyal becerilerinin gelişmesini sağlar.
- Problemler karşısında daha yaratıcı çözümler üretmelerine yardımcı olabilir.
- Diğer insanlara karşı saygılı bireyler olmalarını destekleyebilir.
Empati Örnekleri
Empatiyi daha iyi anlamak için bazı empati örneklerini inceleyebiliriz:
- Harika bir haber alan ve bu nedenle mutlu olan bir yakınının mutluluğunu paylaşmak,
- İşle ilgili sorunları olan bir iş arkadaşına yardım etmek,
- Toplu taşımada zor durumdaki birine yer vermek,
- Aynı fikirde olunmasa dahi kişilerin deneyimlerini kabul etmek,
- İnsanların kişisel sınırlarını ihlal etmemek,
- Başka birinin bakış açısını anlamak ve ona saygı duymak,
- Yardıma ihtiyacı olan bir yabancının yanına giderek yardım teklif etmek,
- Sokaktaki yaralı bir hayvana yardım etmek.
Empati Kurmanın Avantajları ve Dezavantajları
Bireylerin empati kurmasının avantajlarından bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
- İnsanlar arasındaki ilişkiler çok daha sağlıklı olabilir.
- Kişiye çevresini anlama ve kendini ideal şekilde anlatabilme fırsatı sunar.
- Kabul etme ve merhamet gibi duyguları geliştirir.
- Saygılı olmayı destekler.
Bireylerin empati kurmasının dezavantajlarından bazıları ise şunlardır:
- Çok fazla empati kurmak endişeyi artırabilir. Bu da tükenmişliğe neden olabilir.
- Bireyin kendiyle olan bağını azaltabilir ve tamamen başkaları için yaşamasına yol açabilir.
- Çok fazla empati kurmak empati yorgunluğuna neden olabilir. Birey kendini güçsüz hissedebilir ve enerjisi düşebilir.
- Başkalarının ne düşüneceğini çok fazla düşünmek bireyin kendi isteklerini baskılamasına sebep olabilir.
Empatinin Sınırları
Empati kurmanın önemi vurgulanırken bazı sınırlarının olduğu da unutulmamalıdır. İnsanların duygu ve davranışlarına göre sınırlar değişse de genel olarak şunlardan bahsedilebilir:
- Empati becerisi çok yüksek olsa dahi diğer kişilerin tam olarak ne düşündüğü veya deneyimleri bilinemez.
- Diğer kişilerin duygularını anlamaya yardımcı olsa da bunları çözemez.
- Aşırı empati, stres ve olumsuz duyguları tetikleyebileceğinden kişinin kendi iyiliği için sınırlandırması gereken bir durumdur.
