Çinko Nedir?
Çinko vücutta eser miktarda üretilen ve genellikle dışarıdan takviye ve besinler aracılığıyla alınabilen, vücut için oldukça faydalı bir elementtir. Çinko tiroid sağlığı, arteriyel tromboz( kan pıhtılaşması) önlenmesi, bağışıklığın güçlendirilmesi, hücre yenilenmesine yardımcı olarak yara ve benzeri durumların iyileşmesini hızlandırmak gibi birçok amaç doğrultusunda ihtiyaç duyulan bir besindir.
Çinko takviyesi genellikle çinko eksikliğinde ve ishal gibi durumlarda sıklıkla önerilir. Çinko süt ürünleri, bazı baklagiller, bazı sebzeler, et ürünleri ve tahıl ürünlerinden alınabilir. Eksikliği durumunda doktorunuz çinkoyu kapsül ve hap formunda önerebilir. Çinko vücudun birçok bölümünde bulunmaktadır.
Çinko Eksikliği Nedir?
Çinko eksikliği: vücutta çinko mineralinin yetersiz olduğu durumdur. Çinkonun yüksek miktarlarda olmasına gerek yoktur ama vücutta var olması elzemdir. Çinko eksikliği vücutta kendimizin fark edemeyeceği bir durumdur. Çinko eksikliği kalıtsal da olabilir. Akrodermatit enteropatika gibi çinko eksikliği ile sonuçlanan bu kalıtsal hastalık nadir görülür. Yapılan kan ve idrar testlerinde daha zor anlaşılabilen çinko eksikliği daha çok alınan takviyeler sonrasında değerlerin yükselmesiyle teşhis edilebilir. Bunun sebebi çinko hücrelerde küçük miktarlarda bulunur. Çinko eksikliği bağışıklık sisteminin yetersiz veya aşırı aktif olmasına neden olur. Çinko eksikliği genellikle diyete bağlıdır. Kişilerin dengeli beslenmeleri halinde çinko eksikliği pek görülmez. Çinko eksikliği daha çok ileri yaştaki kişilerde ortaya çıkar.
Çinko vücut için gerekli bir mineraldir. Çünkü vücudun sağlıklı şekilde çalışması için vitamin ve minerallere ihtiyaç vardır. Bu temel minerallerden biri de çinkodur. Çinko organizmada demirden sonra en çok bulunan eser elementtir. Yetişkin bir insan vücudunda ortalama 2-3 gr çinko bulunur. Bunları dağılımı şöyledir: Kas (yüzde 60), kemik (yüzde 20-30), karaciğer (yüzde 5), prostat, böbrek, retina, beyinde (yüzde 1.6) ve kırmızı kan hücrelerimizde yer alır.
Çinko Eksikliği Belirtileri
Çinko eksikliği belirtileri şöyle sıralanabilir:
- Soğuk algınlığı belirtileri,
- Saç dökülmesi,
- Tırnaklarda değişimler,
- Egzama gibi deri değişiklikleri,
- Ciltte çatlaklar ve sırlı görünüm,
- Ağız çevresi ve ellerde çatlaklar,
- İshal,
- Enfeksiyonlarda artış,
- İştah kaybı,
- Sinirlilik,
- Göz sorunları,
- Kilo kaybı,
- İyileşmesi zaman alan yaralar,
- Tat ve koku eksikliği,
- Büyümede yavaşlama,
- Zayıf bağışıklık fonksiyonları,
- Cinsel olgunlaşmada gecikme,
- Kötüleşen astım atakları,
- Cilt ülserleri.
Döküntü ve çatlaklar herhangi bir nemlendirici veya steroid kremle iyileşmez. Çünkü tedavi edilmesi gereken şey çinko eksikliğinin giderilmesidir.
Çinko eksikliğinde vücutta testosteron üretilemediği için erkekler ve erkek çocuklarda sertleşme bozukluğu (erektil disfonksiyon) ve cinsel hormon yetersizliği (hipogonadizm) gibi sorunlara yol açabilir.
Tüm çinko eksikliği belirtileri herkeste görülmez. Bazı kişilerde bazı semptomlar görülür.
Çocuklarda çinko eksikliği belirtileri:
- Gecikmiş ergenlik,
- Büyümenin durması,
- Öğrenme güçlüğü gelişimi.
Çinko Faydaları Nelerdir?
Vücutta depolanamayan çinko hücre işlevlerini destekler. Yüzlerce biyolojik tepkimenin gerçekleşmesi için elzemdir ve sağlıklı bir diyette mutlaka yer almalıdır. Çinko, hücreleri oksidatif hasardan korumaya yardımcı olan antioksidan görevi görür. Büyüme ve gelişme döneminde çinkoya ihtiyaç duyulur. Bağışıklık sistemi ve yara iyileşmesi için faydalı kabul edilir. Çinko vücutta ayrıca şu görevlerde rol oynar:
- Bağışık sistemini destekler.
- Yaraların hızlı iyileşmesini sağlar.
- Koku ve tat alma duyusunu korur.
- Hücrelerin bölünebilmesine yardımcı olur.
Araştırmalara göre çinko, kan şekeri kontrolü sağlayarak insülin üretimini korumaya yardımcı olur. Çinkonun diyabet hastaları üzerindeki faydaları konusundaki araştırmalar daha kısıtlıyken çinkonun diyabeti önlemeye yardımcı olmak konusunda faydaları olabileceği kanıtlanmıştır.
Çinko Ne İşe Yarar?
Çinko vücutta ayrıca şu görevlerde rol oynar:
- Bağışık sistemini destekler.
- Yaraların hızlı iyileşmesini sağlar.
- Koku ve tat alma duyusunu korur.
- Hücrelerin bölünebilmesine yardımcı olur.
Araştırmalara göre çinko, kan şekeri kontrolü sağlayarak insülin üretimini korumaya yardımcı olur. Çinkonun diyabet hastaları üzerindeki faydaları konusundaki araştırmalar daha kısıtlıyken çinkonun diyabeti önlemeye yardımcı olmak konusunda faydaları olabileceği kanıtlanmıştır.
Günlük Çinko İhtiyacı Nedir?
Cinsiyete göre günlük çinko ihtiyacı:
- Kadınlarda: 9 mg
- Erkeklerde: 11 mg
- Çocuklarda: 1-3 yaş arası çocuklarda günlük çinko ihtiyacı 3 mg, 3-9 yaş arası çocuklarda günlük çinko ihtiyacı 5 mg, 9-14 yaş arası çocuklarda ise günlük çinko ihtiyacı 8 mg’dır.
- Hamile ve emziren kadınlar: Hamile ve emziren bireyler için günlük çinko ihtiyacı 10-13 mg arasındadır.
Çinko Eksikliği Neden Olur?
Vücutta çinko eksikliği hamilelik, çocukluk, ergenlik dönemi, yara iyileşmesi sürecinde, büyüme ve gelişme döneminde daha sık görülür. “Çinko eksikliği neden olur?” sorusuna verilebilecek en iyi cevap beslenme yetersizliğidir. Gündelik çinko ihtiyacı beslenme ile alınamayabilir. Proteinler çinkonun vücutta emilmesi için yardımcı bir rol oynar. Bu nedenle vejetaryen ve veganlarda çinko eksikliği görülmesi ihtimali daha yüksektir. Yine kısıtlı diyet uygulayan kişiler ve 6 aydan sonra hala sadece anne sütü ile beslenen bebeklerde çinko eksikliğine rastlanabilir. Çinko eksikliği besinlerin emilmesiyle ilgili sorunları olan bağırsak hastaları ve ileri yaştaki kişilerde daha çok görülür. Bazı ilaçların tüketimi de çinkonun idrar yolu ile atılmasına neden olabilir. Yenidoğan ve prematüre bebeklerde çinko eksikliği görülürken annelerdeki çinko eksikliği de bebeklerde eksikliğe sebep olabilir. Çinko eksikliğinin en temel 3 nedeni şunlardır:
- Beslenme ile yeterli çinko alınamaması
- Zayıf emilim gibi sebeplerle fazla miktarda çinko kaybedilmesi
- Kronik sorunlara sahip olunması
Çinko eksikliğine neden olan kronik hastalıklar şunlardır:
- Kanser
- Diyabet
- Alkol bağımlılığı
- Kronik ishal
- Kronik böbrek hastalıkları
- Kronik karaciğer hastalıkları
- Çölyak
- Crohn hastalığı
- Ülseratif kolit
- Pankreatit (pankreas iltihabı)
- Orak hücre hastalığı
- Kistik fibrozis
Çok nadir olarak çinko emilimi genetik bozukluğu olarak akrodermatit enteropatika olabilir.
Çinko eksikliği ile birlikte demir eksikliği, B12 vitamin eksikliği, folat eksikliği, A ve D vitamini eksikliği de görülebilir. Çinko eksikliği insülinin düşmesine yol açabilir. Ayrıca hipotiroidi ve depresyon da çinko eksikliğine eşlik edebilir.
Çinko Eksikliği Nasıl Geçer?
“Çinko eksikliği nasıl giderilir?” diye düşünüldüğünde akla ilk olarak çinko takviyeleri gelir. Ancak çinko içeren besinler tüketmek de çinko eksikliği aşırı düzeyde değilse yeterli olur. Çinko eksikliği tedavisi genellikle hap veya kapsül şeklindeki takviyelerdir. Çinko eksikliği belirtilerine göre doktorunuz takviyenin şeklini ve dozunu belirler. Bazı multivitaminler de çinko içerir. Aşırı çinko da karın ağrısı, ishal, baş ağrısı ve dönmesi, yorgunluk, kusma ve bulantıya sebep olabilir. Hatta vücudun ihtiyaç duyduğu diğer demir ve bakır gibi mineralleri de etkileyebilir. Örneğin 19 yaşın üzerindeki yetişkinlerin günlük 40 miligramdan daha fazla çinko alması tavsiye edilmez. Çinko eksikliğini beslenme ile gidermeye çalışın. Çinko takviyesinde günlük önerilen miktarlar yaşa göre şöyledir:
- 4 yaştan küçük çocuklar 3 mg
- 4-8 yaş arası çocuklar 5 mg
- 9-13 yaş arası çocuklar 8 mg
- Hamile ve emziren kadınlar hariç yetişkin kadınlar 9 mg
- Yetişkin erkekler 11 mg
- Hamile ve emziren kadınlar 11-12 mg
Bağırsak sendorumu ve Crohn gibi hastalığı olanlar günlük 50 mg’ın üzerinde çinko desteği almak zorunda kalabilir. Ancak her hasta farklıdır ve hastanın alacağı doz hastanın kliniğine göre değişebilir. Alınacak doza doktor karar vermelidir.
Çinko İçeren Besinler Nelerdir?
Kırmızı et, balık ve istiridye gibi besinlerde çinko yüksek miktarda bulunur. Tahıllar, baklagiller, tohumlar çinko açısından nispeten zengin kaynaklar olmasına rağmen fitat içerdiklerinden dolayı biyoyararlanımları sınırlıdır. Bioyararlanımını artırmak için proteinlerle beraber alınması faydalı olur.
Çinko Hangi Besinlerde Bulunur?
Süt ürünlerinde de çinko daha düşük miktarda yer alır. Çinko eksikliği yaşamamak için şu besinleri tüketebilirsiniz:
- Yoğurt
- Süt
- Nohut
- Kuru fasulye
- İstiridye
- Kırmızı et, balık ve kümes hayvanları eti
- Yulaf ezmesi
- Buğday
- İşlenmemiş pirinç
- Kabuklu yemişler
- Ispanak
Dengeli beslenen yani öğünlerinde et, meyve, sebze ve süt ürünlerine yer veren kişilerde çinko eksikliği görülmesi riski başka bir problem yoksa düşüktür.
Veganlar ve vejetaryenler ise kuru fasulye, bezelye, kaju fıstığı ve badem gibi çinko kaynaklarını tüketebilirler.
Çinko içeren besinleri tüketirken de özenli olmaya çalışın. Örneğin kuru fasulyeyi pişirmeden önce suda bekletmeniz içeriğindeki fitatları azaltır. Bu da çinkonun vücutta daha kolay emilmesini sağlar.
Çinko Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Çinko Nelerde Var?
Çinko et ve süt ürünleri, bazı deniz mahsulleri, tahıllar, kuru yemişler ve bazı baklagillerde bulunmaktadır.
Çinko Takviyesi Hangi Durumlarda Kullanılır?
Çinko takviyesi ishal, çinko eksikliği, sivilce problemleri, bağışıklığın yükseltilmesi, hücre iyileşmesi gibi durumlarda kullanılabilir.
Çinko Hangi Besinlerde Var?
Çinko et, istridye, yengeç, somon, mercimek, nohut, yoğurt, peynir, yulaf, mantar, bezelye, tavuk, fasülye ve barbunya gibi gıdalarda bulunmaktadır.
Vücutta Çinko Ve Magnezyum Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Bağışıklık sisteminin zayıf olması, saçlarda dökülme, odak problemleri, akne problemi, tat ve koku hissinin azalması, iştah eksikliği çinko eksikliği belirtileridir.
Uykusuzluk, halsizlik, psikolojik problemler, baş ağrısı, kalp problemleri ve kemik problemleri magnezyum eksikliği belirtileridir.
Çinko Vitamini Ne İşe Yarar?
Çinko bağışıklık sistemini güçlendirme, inflamasyonu azaltma, hücre yenilenmesine katkıda bulunma, tat ve koku duyusunu geliştirme, hastalık riskini azaltma ve aktif sivilcelerin iyileşmesine yardımcı olma konusunda faydalıdır.
Çinko Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?
Vücutta bulunan çinko yüksekliği bazı belirtilere sebep olabilir. Bunlar halsizlik, ağrı, bulantı ve kusma şeklinde olabilir.
Günlük Alınması Gereken Çinko Miktarı Nedir?
Günlük alınması gereken çinko miktarı kişiye, yaşa, cinsiyete ve ihtiyaca göre değişebilir. Ortalama olarak günlük çinko ihtiyacı kadınlarda 9 mg, erkeklerde 11 mg’dır.
