Burun Spreyleri Bağımlılık Yapar mı? Uzun Süreli Kullanımın Getirdiği Yan Etkiler

Burun Spreyi Bağımlılık Yapar mı?

Burun spreyi denildiğinde tek bir içerikten bahsetmek mümkün değildir. Burun spreyleri kullanım amaçlarına ve tedavi edecekleri hastalıklara göre farklı içeriklere sahip olabilir. Bu nedenle her burun spreyinin bağımlılık yapacağını söylemek yanlış bir yaklaşımdır.

Bağımlılık yapmayan burun spreyi denildiğinde alerji belirtilerini azaltmaya yardımcı olan sprey çeşitlerinden bahsedilebilir. Bu spreyler genellikle her gün kullanılabilir ve bağımlılık yapmaz. Çoğunlukla reçetesiz satılan nazal steroid spreyler burun kanallarındaki iltihabı azaltmaya yardımcı olur. Antihistaminik spreyler de bağımlılık yapmayan burun spreyleri arasında yer alır. Aynı şekilde tuzlu su içeren nemlendirici spreyler de alışkanlık yapmaz.

Bağımlılık yapan burun spreyleri arasında genellikle burun tıkanıklığı problemini gidermeye yardımcı olan spreyler yer alır. Soğuk algınlığının, gribin ya da sinüs enfeksiyonunun tedavisinde başvurulan bu spreyler, düzenli olarak kullanılmamalıdır. Dekonjestan spreyler olarak da bilinen bu ürünlerin üst üste 3-4 günden fazla kullanılmaması tavsiye edilir. Ürünlerin bu süreden daha fazla kullanılması spreylere karşı tolerans geliştirilmesine yol açabilir.

Burun spreylerinin bağımlılık yapmasına neden olan bazı faktörler bulunur. Bu faktörleri şu şekilde detaylandırabiliriz:

Rebound Etkisi ve Bağımlılık Riski

Burun spreylerinin bağımlılık yapması konusunda önemli kavramlardan biri geri tepme tıkanıklığı olarak da ifade edilen Rebound etkisidir. Bu etki, 3-4 günden fazla kullanılan dekonjestan spreylerin zamanla pek etki göstermemesi durumudur. Bu spreyleri uzun süre kullananlar, genellikle sprey kullanımını bıraktıktan sonra burun tıkanıklıklarının daha kötü olduğunu gözlemlerler. Bu nedenle birçok insan spreylere bağımlı olduğunu hissedebilir. Rebound etkisinin ilk belirtisi burun spreyine karşı tolerans gelişmesidir.

Rebound etkisi ve bağımlılık benzer gibi görünse de aynı şey değildir. Bağımlılık beyni ve bireyin davranış biçimlerini değiştirir. Örneğin uyuşturucu bağımlılığında birey kendisine zarar verdiğini bildiği halde uyuşturucu kullanmaya devam eder. Ancak rebound etkisinde durum daha farklıdır. Rebound etkisi genellikle vücudun spreye karşı geliştirdiği bir tepki olarak ortaya çıkar.

Sürekli Kullanımın Burun Tıkanıklığına Etkisi

Burun spreylerinin bağımlılık yapması, bazı burun spreylerine karşı tolerans geliştirildiğinden sprey kullanılırken bile burun tıkanıklığının daha kötü hale gelmesinden kaynaklanır. Geri tepme tıkanıklığı nedeniyle belirli bir süre sonra sprey kullanırken bile burun tıkanıklığı yaşayan birey, bu tıkanıklığı gidermek için daha sık burun spreyi kullanmaya başlar. Bu durum zaman içerisinde kısır döngü haline gelir.

Burun tıkanıklığını gidermek için kullanılan spreyler, burun kanallarındaki şişmiş kan damarlarını daraltarak kısa süre içerisinde rahatlama sağlar. Bu durum iltihabı azaltır ve bireyin daha kolay nefes almasına yardımcı olur. Bu spreylerin önerilenden daha uzun süre kullanılması, vücudun ilaca karşı duyarlılığını azaltabilir ve istenen etkinin elde edilmesi için daha yüksek dozlara ihtiyaç duyulmasına yol açabilir. Bu durum da uyuşturucu bağımlılığı gibi olmasa da bireyin daha rahat nefes almak için burun spreyine bağımlı olduğunu hissetmesine neden olabilir.

Uzun Süreli Burun Spreyi Kullanımının Yan Etkileri

Uzun süreli burun spreyi kullanımı bağımlılık etkisinin yanı sıra bazı yan etkilere de yol açabilir. Burunda yanma, batma, kuruluk, burun akıntısı ya da hapşırma bu yan etkiler arasındadır. Daha ciddi yan etkiler arasındaysa kalp atışında değişiklikler (yavaşlama ya da hızlanma), baş dönmesi, mide bulantısı, baş ağrısı, ruh hali değişiklikleri, uyku problemleri ve aşırı halsizlik yer alır. Bu tür yan etkilerden birinin görülmesi halinde vakit kaybetmeden doktora başvurmak büyük önem taşır.

Burun spreyleri nadiren de olsa alerjik reaksiyonlara da yol açabilir. Nefes almada güçlük, döküntü, kaşıntı; yüzde, dilde ve boğazda şişlik gibi alerjik reaksiyon belirtileri fark edildiğinde de vakit kaybetmeden tıbbi yardım almak gerekir.

Burun Mukozasında Hasar ve Kuruma

Burun spreylerinin içerisinde bulunan koruyucu maddeler uzun süreli kullanımda burun mukozasını tahriş edebilir. Uzun süreli kullanımda burun mukozasında kuruma ve kabuklanma da görülebilir. Bu maddelerin tahriş edici etkisi burun kanamasına da yol açabilir. Burun spreylerinin içerdiği maddeler kan damarlarını büzüştürür. Bu büzüşme uzun vadede mukoza atrofisine (burun mukozasının incelmesi ve burnun içindeki dokuların azalması) de neden olabilir. 

Kronik Burun Tıkanıklığı ve İltihaplanma

Uzun süreli burun spreyi kullanımı sonucunda meydana gelen en önemli yan etki kronik burun tıkanıklığıdır. Bu durumun temel nedeni, daha önce de bahsettiğimiz gibi burun spreyine karşı tolerans geliştirilmesidir. 3-4 günden fazla kullanılmaması tavsiye edilen burun spreylerinin daha uzun süre kullanılmasına bağlı olarak gelişen bu durumda, birey burun spreyinden ilk günkü etkiyi alamaz. Bu nedenle spreyi daha sık ve daha fazla dozlarda kullanmaya başlayabilir. Yani birey sprey kullanmadığında daha fazla burun tıkanıklığı yaşadığını düşünerek sprey kullanımını artırır. Ancak burun tıkanıklığına neden olan esas durum spreye karşı tolerans gelişmesidir.

Burun spreylerini uzun süre kullanmanın bir diğer yan etkisi de burun mukozasında kötü kokulu, kabuklanmalı kronik bir durumun gelişmesidir. Bu durum burun mukozasının zayıflaması ve bozulması nedeniyle ortaya çıkar.

Burun Spreylerinin Doğru Kullanımı İçin İpuçları

Burun spreyi bağımlılığı ciddiye alınması gereken bir konudur. Her burun spreyi bağımlılığa yol açmasa da dekonjestan spreylerde bağımlılık riski olduğunu söylemek mümkündür. Ancak burun spreylerinin doğru şekilde kullanılabilmesi için dikkat edilmesi gereken bazı noktalar da bulunur.

Kullanım Süresi ve Miktarına Dikkat Etmek 

Burun spreyleri doğru şekilde kullanıldığında mevcut hastalıkların neden olduğu etkilerin giderilmesinde ve hastalığın iyileştirilmesinde oldukça etkilidir. Burun spreylerinin zararları uzun süreli kullanımda ve yanlış dozlarda kullanıldığında ortaya çıkar. Bu nedenle reçete edilen burun spreylerinin doktorun önerdiği süreden ve dozdan fazla kullanılmaması oldukça önemlidir. 

Alternatif Yöntemlerle Burun Tıkanıklığını Gidermek

Burun spreylerinin bağımlılık yapan etkisinden korunmak veya bağımlılık tedavisi amacıyla alternatif yöntemler uygulanabilir. Burna tuzlu su çekmek, bulunulan ortamı nemli tutmak, sıcak suyla duş almak ya da buhar banyosu yapmak, nane veya okaliptüs yağı solumak, başı yüksekte tutarak uyumak bu yöntemler arasında sayılabilir.

Burun tıkanıklığı kronikleşmişse bir kulak burun boğaz doktoruna başvurup muayene olarak burun tıkanıklığının nedeninin teşhis edilmesi de gerekir. Örneğin kronik burun tıkanıklıklarının en sık karşılaşılan nedeni kıkırdak ya da kemik eğriliği olarak isimlendirilen septum deviasyonudur. Bu durumu yaşayan birçok insan burun tıkanıklığını gidermek için uzun süre sprey kullanabilir. Oysa bu durumun tedavisi ancak septoplasti ameliyatıyla mümkündür.