Beynin Bölümleri ve Görevleri: İnsan Beyni Yapısı Nasıldır?

İnsan Beyni Nasıl Çalışır?

Beyin hem yapısal hem işlevsel olarak insan vücudunun en karmaşık yapısıdır. İnsan beyni vücudun her bir kısmına kimyasal ve elektriksel sinyaller gönderen ve bu sinyalleri alan organdır. Sinyaller çeşitli süreçleri kontrol etmeye yardımcı olurken beyin bu sinyallerin hepsini yorumlamayı sağlar. Duyulardan ve vücuttan aldığı bilgileri işleyerek vücuda mesajlar gönderen beyin yaklaşık olarak sıkılı iki yumruk büyüklüğündedir.

Beynin Görevleri Nelerdir?

Beyin görme, tat alma, işitme, koku alma ve dokunma olmak üzere duyulara dair beş duyu organından da bilgi alan bir yapıdır. Beynin çeşitli bölümleri vardır ve her bir bölümü beraber uyum içinde çalışır. Bu bölümlerin hepsi kendine ait farklı görevlere sahiptir. Beynin en önemli görevleri arasında duyuları işlemek, hormon salgılamak, kan basıncını ve solunumu düzenlemek sayılabilir. Beynin görevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Düşünme ve karar alma,
• Savaş ya da kaç tepkisi verme,
• Hareket, denge ve koordinasyon yeteneklerini düzenleme,
• Çeşitli duyuların uyumlanmasını sağlama,
• Organ fonksiyonlarını düzenleme,
• Anıları depolama,
• Konuşma ve dil fonksiyonlarını düzenleme,
• Nefes alıp veme, uyku fonksiyonları, kalp atış hızı ve vücut ısısının kontrolü gibi otomatik davranışları düzenleme.

Beynin Bölümleri Nelerdir?

Beynin bölümleri üç ana kısımdan oluşur. Bu bölümler ve görevleri şu şekildedir:

• Serebrum: Serebrum beynin en büyük kısmıdır ve yaklaşık %80'ini oluştur. Serebrum sağ ve sol yarım kürelerden meydana gelir. Görevleri arasında görme, dokunma, duyduklarını yorumlama, muhakeme yeteneği, konuşma, öğrenme, duygular ve hareketlerin hassas kontrolü vardır.
• Beyincik: Serebrumun hemen alt kısmında yer alan beyincik kas hareketlerini kontrol eden yapıdır. İnce motor becerileri, duruş ve dengeyi korumak da beyinciğin görevleri arasında yer alır.
• Beyin Sapı: Serebrum ve beyinciği omuriliğe bağlayan beyin sapı vücut sıcaklığı, kalp atış hızı, nefes alıp verme, uyku ve uyanıklık döngüleri, öksürme, hapşırma, sindirim ve yutma gibi otomatik işlevleri gören kısımdır.

Beyin Sapı Bölümleri

Beyinle vücudun diğer yapı ve organları arasındaki mesajların iletilmesini sağlayan beyin sapı pek çok eylemin düzenlenmesinden sorumlu olan bölgedir. Kardiyovasküler refleksler, yutma, kusma ve solunum refleksleri, göz bebeği ışık refleksi, vestibüler-oküler refleks gibi tepkiler beyin sapı tarafından otomatik olarak gerçekleştirilir. Beyin sapı üç bölümden oluşur. Bu bölümler şu şekilde sıralanabilir:

• Orta Beyin: Beyin sapının üst kısmında yer alan orta beyin motor kontrolünde, göz hareketlerinde, görme ve işitmenin işlenmesinde rol oynar. 
• Pons: Beyin sapının orta kısmını oluşturan ve sinir tellerinden meydana gelen pons yüz ve göz hareketlerini yönetme, işitme ve dengeyi sağlama gibi görevlere sahiptir.
• Omurilik Soğanı: Beyin sapının alt kısmı olan omurilik soğanı kalp atışını, nefes alıp vermeyi, yutkunmayı ve kan basıncını düzenler.

Arka Beyin Bölümleri

Arka beyin, beynin evrimsel olarak en ilkel kısmıdır. Kafa tasının alt arka kısmını oluşturan arka beyin, beyin sapının çoğunun ve serebellum isimli yapının bulunduğu kısımdır. Arka beyin insanın hayatta kalması için gereken kritik otonom işlevleri düzenlemekle görevlidir. Arka beyin üç ana bölümden oluşur:

• Pons
• Beyincik: Serebellum yani küçük beyin olarak da bilinen bu yapı pons ve beyin sapının arkasında yer alır. İki yarım küreye sahip olan beyincik beyaz maddenin iç bölgesini çevreleyen yoğun bir gri tabakaya sahiptir. Purkinje hücreleri adı verilen karmaşık dendrit dalları sayesinde birçok sinyali aynı anda işleyen özel nöronlara sahiptir. İstemli hareketlerde görevli olan beyincik, duyuları kaslardan gelen tepkilerle koordine etmekle görevlidir. Beyinciğin görevleri arasında iç kulaktan gelen sinir uyarılarını işleyerek ve uyarıları kas hareketleriyle koordine ederek denge ve duruşun korunmasını sağlamak da yer alır.
• Omurilik Soğanı: Bir diğer adıyla medulla oblongata, beyin sapının ve arka beynin alt kısmının geçtiği bölgedir. Otonom hayati fonksiyonların kontrol merkezlerini içeren bir sinir yoludur. Solunum, yutma, hapşırma ve kan basıncı gibi istemsiz reflekslerin gerçekleşmesini sağlar. Tat duyusu ve ağız hareketlerini düzenlemekle görevli glossofaringeal sinirinin, ağız hareketleriyle ses ve öğürme reflekslerini gerçekleştiren vagus sinirinin, baş ve boyun hareketlerini ayarlamakla görevli olan aksesuar sinirin ve dil hareketlerinin idaresiyle ve konuşmakla görevli olan hipoglossal sinirin çıktığı yerdir.

Ön Beyin Bölümleri

Ön beyin, beynin 2/3'lük kısmını oluşturan büyük bir parçadır. Embriyonik nöral tüpün prosensefalonundan gelişen ön beyin, beyin sapının bir parçası değildir. Ön beynin iki alt bölümü vardır. Bu alt bölümler prosensefalon diensefalon ve telensefalon olarak bilinir. Ön beyin beş duyu için önemli olan kranial sinirlerinin bulunduğu kısımdır. İşlevleri arasında vücut sıcaklığını, yeme ve içme davranışlarını, hafızayı, duyguların gösterilmesini ve cinsel davranışların düzenlenmesini kontrol etmek bulunur. Ön beynin bölümleri ve bu bölümlerin işlevleri şu şekildedir:

• Serebrum: Sol ve sağ serebral yarım kürelerden oluşan serebrum bu yarım küreleri birbirine bağlamakla görevlidir. Her yarım küre frontal lob, parietal lob, temporal lob ve oksipital lob olmak üzere dörde ayrılır. Beynin dış tabakası olan serebral korteks düşünme, algı ve dil gibi işlevlerden sorumlu olan kısımdır.
• Talamus: Serebral korteks ve orta beyin arasında bulunur. Duyusal ve motor sinyalleri koordine etmekle görevlidir.
• Hipotalamus: Talamusun tabanında yer alan kısım hipotalamus olarak isimlendirilir. Hipotalamik hormonları salgılamakla ve hipofiz bezinin işlevlerini kontrol etmekle görevli olan hipotalamus vücut sıcaklığını, açlığı ve susuzluğu kontrol eder.

Orta Beyin Bölümleri

Beynin arka ve ön bölümleri arasında hayati bir bağlantı noktası olan orta beyin, beyin sapının en üst bölgesinde bulunur. Kollikuli, tegmentum ve serebral pedinküller olmak üzere üç ana bölümden oluşur. Kollikuli orta beynin en üstünde yer alır. Superior ve inferior colliculi olarak bilinen iki çift, şişkin ve katmanlı nöron demetine sahiptir. Superior nöron demetleri görsellerin başın arkasında yer alan oksipital loba iletilmeden önce ön işlemesini sağlar. Tegmentumsa beyin sapı boyunca uzanır. Kırmızı çekirdek ve periaqueductal gri adı verilen iki kısımdan oluşur. Kırmızı çekirdek hareketleri kordine etmekle, periaqueductal griyse ağrıyı bastırmakla görevlidir.

Sağ ve Sol Beyin Özellikleri Nelerdir?

Beyin sağ ve sol yarım küre olmak üzere iki ana yapıya sahiptir. Bu iki kısım korpus kallozum denen bir sinir lifi demetiyle birbirine bağlanır. Bu sinir lifi demetleri beyaz madde olarak da bilinir. Korpus kallozum mesajları bir yarım küreden diğer yarım küreye iletmekle görevlidir. Beynin sağ yarım küresi vücudun sol tarafındaki hareketi kontrol ederken sol yarım küresi vücudun sağ tarafındaki hareketi kontrol eder. İnsanlarda genel olarak sol yarım küre daha baskın bir bölge olsa da bu durum herkes için geçerli değildir. Bu iki yarım kürenin her görevi ortak değildir. Sol yarım küre konuşma, aritmetik, yazma ve kavrama gibi işlevlerden sorumludur. Sağ yarım küreyse mekânsal yeteneklerden, yaratıcılıktan, sanatsal becerilerden ve müzik yeteneğinden sorumlu olan kısımdır. 

Beynin sol tarafında bir hasar oluşması durumunda görülebilecek etkiler şu şekilde sıralanabilir:

• Sıralama bozuklukları
• Mantıksal hatalar,
• Konuşma ve dil konusunda zorluklar,
• Felaket tepkileri,
• Vücudun sağ kısmındaki hareket kontrolünün azalması.

Beynin sağ tarafında bir hasar oluşması durumunda görülebilecek etkilerse şu şekildedir:

• Yaratıcılığın ve algıların değişmesi,
• Görsel ve mekânsal bozukluklar,
• Eksikliklere yönelik farkındalığın azalması,
• Büyük resmi görememek,
• Görsel hafızanın zayıflaması,
• Vücudun sol kısmındaki hareket kontrolünün azalması.

Sağ Beyin Özellikleri

Sağ beyin özellikleri şöyledir:

• Müzikal yaratıcılık,
• Sezgisellik,
• Yaratıcılık,
• Bütünsel düşünme,
• Hayal kurma,
• Yüzleri tanıma,
• Duyguları anlama,
• Hayal gücünü kullanma.

Sol Beyin Özellikleri

 Sol beyin özellikleri şu şekilde sıralanabilir;

• Eleştirel düşünme yeteneği,
• Mantık ve muhakeme,
• Matematik,
• Dil becerisi,
• Sıralama,
• Doğrusal düşünme.

En Sık Görülen Beyin Hastalıkları

Beyin hastalıkları bunama, enfeksiyon, hücre hasarı ve yaralanmalardan oluşabilen pek çok farklı türe sahiptir. Beyin hastalıkları beynin çalışma mekanizmasını ve sağlığını etkileyebilir. Beyin hastalıkları şu şekilde örneklendirilebilir:

• Otoimmün Beyin Hastalıkları: Vücudun savunmasında görevli olan hücrelerin beyne veya beynin bir bölümüne saldırması sonucunda oluşan hastalıklardır. Otoimmün beyin hastalıkları arasında en sık rastlanılanı Multipl Skleroz (MS) hastalığıdır.
• Enfeksiyon Kaynaklı Beyin Hastalıkları: Beyine girerek buradaki dokuyu enfekte eden bazı mikropların neden olduğu beyin hastalıklarıdır. Enfeksiyondan kaynaklı oluşan beyin hastalıkları arasında menenjit, ensefalit (beyin iltihabı) ve beyin apsesi sayılabilir.
• Ruhsal Hastalıklar: Bu tür rahatsızlıklar bireyin yaşam kalitesini düşürebilir ve işlevsel yeteneklerinin sınırlanmasına neden olabilir. Bipolar bozukluk, anksiyete, şizofreni, depresyon ve travma sonrası stres bozukluğu beyni etkileyen ruhsal hastalıklar arasında yer alır. 
• Nöbet: Beyin hücrelerinin birbiriyle olan iletişimini etkileyen bir faktörden kaynaklanır. Nöbet bilincin etkilenmesine ve kontrolsüz hareketlere sebebiyet verebilir. Nöbetlere neden olabilen en yaygın beyin hastalıkları arasında epilepsi sayılabilir.
• Nörodejeneratif Beyin Hastalıkları: Beyinde anormal proteinlerin birikmesiyle oluşan bu hastalıklara yaşlı bireylerde daha sık rastlanır. ALS (amyotrofik lateral skleroz), Alzaymır ve Parkinson bu tür rahatsızlıklar arasında sayılabilir. 
• Travma Kaynaklı Beyin Hastalıkları: Baş bölgesinde yaralanmanın neden olduğu hastalıklara denir. Travmatik beyin hasarı (TBI) ve beyin sarsıntısı bu tür hastalıklar arasında gösterilebilir.
• Nörogelişimsel Bozukluklar: Beynin büyümesini ve gelişmesini etkileyen bozukluklara denir. Bu tür rahatsızlıklar arasında disleksi, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), otizm spektrum bozukluğu gösterilebilir. 
• Tümör, Kitle ve Artan Basınç Kaynaklı Beyin Hastalıkları: Bu tür rahatsızlıklar arasında beyin tümörü, hidrosefali, normal basınçlı hidrosefali, glioblastoma, Pseudotumor serebri (sahte beyin tümörü) gösterilebilir.
• Vasküler (Kan Damarları) Kaynaklı Beyin Hastalıkları: Beyne oksijen sağlamaya ve atıkların uzaklaştırılmasına yardımcı olan kanı taşıyan damar ve atardamarların sağlıklı çalışmamasıyla görülen rahatsızlıklardır. Beyin anevrizması, geçici iskemik atak (TIA), subdural hematom ve beyin damar tıkanıklığı (SVA) bu hastalıklar arasında yer alır.

Sıkça Sorulan Sorular

İnsan beyninin yüzde kaçını kullanır?

İnsan sağlıklı bir beyne sahipse bu beynin tamamı kullanılabilir. Belirli beyin bölgelerinde bir hasar söz konusuysa bu durum değişebilir. Hastalıktan veya hasardan kaynaklı olarak bu beyin bölgeleri küçülebilir veya yok olabilir.

Beynin uykuya dalamaması neden olur?

Beynin uykuya dalamamasının nedenleri arasında obezite, yüksek tansiyon, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, depresyon gibi problemler gösterilebilir. 

Beynin lobları nelerdir?

Beynin lobları ve özellikleri şu şekildedir: 

• Ön Lob: Nöronlardan ve glial hücrelerden oluşan ve beynin en büyük lobu olan ön lob duygu, kişilik, problem çözme becerileri, düşünme becerileri ve hareket kontrolünden sorumlu kısımdır. Bu lob 20'li yaşlara kadar gelişmeye devam eder. Ön lobu etkileyen rahatsızlıkların birkaç yaygın belirtisi vardır. Bu belirtiler kişiliğin değişmesi, yönetici işlev bozukluğu, hafıza kaybı, konuşma kasları dâhil olmak üzere bazı kasların hareketinde güçlük, mantık yürütmede ve odaklanmada zorlanma, dürtüleri kontrol edememe olarak sıralanabilir. 
• Parietal Lob: Dil, duyu ve dikkatle ilgili lobdur. Parietal lob insanın dış dünyayı anlamlandırmasını sağlar. Parietal lob sayesinde birçok bölge uyumlu bir şekilde çalışarak günlük işlevleri yerine getirir. Bu kısım birçok göreve sahiptir. Parietal lob insanın dokunma duyusu sayesinde hissettiği duyumları işler ve yazı yazmak gibi öğrenilmiş hareketlere yardımcı olur. Beynin diğer bölgeleri sorumlu oldukları duyusal bilgileri işledikten sonra parietal loba iletir ve bu kısımda bu bilgiler anlaşılır şekilde uyumlanır.
• Temporal Lob: Dil ve okuma becerilerini destekler. Temporal lob şakak bölgesinin hemen arkasında, kafanın iki yanında yer alır. Temporal lobu etkileyen bazı durumların yaygın belirtileri vardır. Bilinç bulanıklığı, görüşte değişiklikler, hafızayla ilgili problemler, akalkuli (rakamlarla ilgili okuma yazma bozukluğu), dilin anlaşılmasında ve ifadesinde değişiklikler, aleksi (okuma yitimi), sık görülen kaygı ve panik duyguları bu belirtiler arasında yer alır.
• Oksipital Lob: Görmeye, şekil ve renkleri tanımaya yarayan kısımdır. Başın arka kısmında yer alan oksipital lob beynin en küçük lobudur. Oksipital lobu etkileyen bazı rahatsızlıkların neden olduğu birkaç belirti vardır. Bu belirtiler arasında görsel halüsinasyonlar, kısmi görme kayıpları, görsel agnoziler (görülen nesnelere anlam yükleyememek, gerçek olan veya olmayan nesneler arasında ayrım yapamamak), görsel anosognozi (Anton sendromu) sıralanabilir. 

Beynin dinlenmesi için kaç saat uyku gerekir?

Yetişkinler ve yaşlılar için gerekli uyku süresi genellikle 7 ila 9 saattir. Gençler ve okul çağındaki çocuklar için bu süre yaklaşık olarak 9,5 saattir. Bebekler içinse günlük uyku süresi 16 ila 18 saattir. Bu uyku süresi bebeklerde büyüme ve beyin gelişimi için oldukça önemlidir.