Ameliyat sırasında uyanma ihtimali var mı?
Tıp dünyasında cerraihinin gelişmesindeki en önemli kazanım anestezidir. Anestezi; kelime anlamıyla “an-aesthētos” yani “hissizlik” anlamına gelir. Asıl yeri ameliyat sırasında olmakla birlikte anestezi, tıpta pek çok süreçte kullanılır. Bu işlem, anestezi doktoru tarafından, işlemin çeşitine göre anestezist-hasta-cerrah üçlüsünün kararı ile farklı şekillerde yapılır.
Anestezistin tek işi hastayı uyutmak değil
Tıp fakültesini bitirdikten sonra bu meslekte 4 sene uzmanlığını tamamlamış kişiler anestezi doktoru olarak görev yapar. Halk arasında bilinenlere ek olarak anestezi doktoru yalnızca hastayı ameliyat başında uyutup, sonunda da uyandırmakla kalmaz. Onun misyonu, işlem boyunca hastaların güvenliğini ve tüm yaşamsal fonksiyonlarını korumak, cerrah için alt yapıyı hazırlamak, ameliyatla ilgili komplikasyonları en aza indirgemektir. Küçük bir örnek vermek gerekirse; beyin ameliyatında hastanın beyninin cerrahi işlem için optimum koşula getirilmesi anestezistin elindedir.
Anestezi süreci; ameliyatların öncesi ve sonrasında da devam eder. Anestezi öncesinde anestezist hastanın hazırlığı için hastayı görür, genel durumunu değerlendirir ve kişiyi ameliyata hazırlar. Operasyon başladığında ise anestezi doktoru işlem boyunca tüm verileri takip eder ve süreci yönetir. Bu takip çok önemlidir çünkü süreç her aşamada değişkendir ve bu değişimler saniyeler içinde yaşanabilir.
Anestezi doktorları sıklıkla anestezi teknikerleri (registered nurse anaesthetist, RNA) ile birlikte çalışır. Anestezi teknikerleri üniversitede 2 senelik teknikerlik okulunu okumuş kişilerdir. Teknikerler anestezi doktoruna yardım ederler, doktorlarının sorumluluğu altında hastanın takibinde yer alabilirler.
Anestezi türleri
Anestezi en kaba genellemesiyle genel anestezi ve bölgesel anestezi olarak ikiye ayrılır. Genel anestezinin geniş bir yelpazesi ve alt şekilleri vardır. Bunlar havayolu açıklığının sağlanma şekilleri ile ilgili olarak, verilen ilaçların, kullanılan cihazların şekillerine göre değişiklik gösterir.
Genel anestezi süreci, hastanın anestezi polikliniğine gelip doktoru ile ilgili görüşmesi ile başlar. Anestezi doktoru, hastayı bilgilendirir, endişelerini yanıtlar, hastanın genel durumu ile ilgili bilgi edinir ve anestezi yöntemini planlar.
Ameliyat gününde, anestezi; premedikasyon adı verilen ön hazırlık süreci ile başlar. Cerrahi işlemin yapılma sürecinde devam eder. İşlem bittikten sonra hastanın uyandırılıp güvenli bir şekilde farklı birimlere (yoğun bakım, uyanma odası, gibi) teslim edilmesi ile sonlanır.
Genel anestezinin 3 prensibi
Genel anestezide üç ayrı prensip bulunur. Bunlar; ağrının hissedilmemesi, bilincin giderilmesi ve kas gevşekliğidir. Kas gevşekliği sayesinde hava yolu ile ilgili gerekli aparatların yerleştirilmesinden cerrahın rahat çalışmasına kadar bir çok konuda kolaylık sağlanır. Anestezi doktoru, hasta hava yollarının güvenli hale gelmesini, kendi kararına, deneyimine göre sağlar. Anestezi protokolünü belirler. Bunun için damardan verilen bazı ilaçları, solunum yolu ile giden gazları kullanır.
Anestezi; hastaya başlangıçta verilen ve bitince alınan bir materyal değildir. Ne kadar anestezi verileceği, anestezinin ne kadar süreceği konularında bir ölçü yoktur. Anestezi sürecinin kabaca bir öngörüsü ve ön programı bulunur. Süresi ise planlanmaz çünkü ameliyat dinamik bir işlemdir. Anestezist, gerçekleşmekte olan cerrahi girişimin her döneminde farklı işler yapar ve bu dinamik süreci yönetir.
Anestezi korkusu (fobisi) yersiz bir korku
Hastalardan en çok aldığımız sorular; ameliyat sonunda uyanmama riskim var mıdır, ameliyat sırasında uyanır mıyım? Deneyimli ellerde anestezi sırasında uyanmak ya da işlem sonrasında uyanamamak gibi bir durum yaşanmaz. Ancak hem hastanın genel durumunun düzeyi, hem de geçirilen cerrahi işlemin büyüklüğü tıpta her alanda olduğu gibi komplikasyon olasılıklarını belirler.
Anestezi herkese verilebilir ama…
Anestezi gerekli durumda herkese verilebilir. Risk analizleri kabaca belirlenir. Ve buna göre karar verilir. Sağlıkta “anestezi alamaz” şeklinde bir yaklaşım bulunmaz. Anestezinin riskleri ile cerrahiden vazgeçmenin riskleri karşılaştırılır.
Anestezi sonrası titreme, bulantı, ağrı gibi istenmeyen bulgular hem cerrahi tekniğe hem hastanın genel durumuna hem de anestezistin kullandığı yöntemlere bağlı olarak görülebilir. Anestezide kullanılan ilaçlar ve uygulanan yöntemlerin de tıpta uygulanan tüm ilaçlar ve yöntemler gibi yan etkileri olabilir. Anestezi hekimi hastanın böbrek, karaciğer ve akciğer fonksiyonları öğrenip değerlendirerek yöntemini güvenli duruma getirir. Deneyimli bir anestezi doktorunun elinde, yaşamınızdaki en güvenli durumdasınız demektir. Doktorunuz sürekli olarak sizin kalbinizi, solunumuzu, kanınızdaki oksijen miktarı gibi değerleri takip ederek sapmaları düzeltir.
Bölgesel anestezi
Vücudun sadece bir bölgesinin uyuşturulmasına bölgesel anestezi denir. Bu işlem sırasında sinir iletimini geçici olarak durduran lokal anestezik ilaçlar kullanılır. Lokal anestezik ilaçlar, ağrı dahil pek çok uyarının daha üst sinir merkezlerine iletilmesini engeller ve kişinin acıyı hissetmemesini sağlar. En basit şekliyle diş hekimlerinin kullandığı uyuşturma tekniği bu şekildedir. Bu yöntemde bazen doğrudan sinir etrafına bazen de küçük doku etrafına ilaç verilir. Bu işlem için anestezi uzmanlığın almış olmaya gerek yoktur.
Bölgesel anestezi bazen omurilikten sinirlerin çıkma bölgesine tek doz ilaç yapılarak bazen de buraya yerleştirilen kateterden sürekli ilaç vererek uygulanır. Spinal anestezi, epidural anestezi, kombine spinal-epidural anestezi diye bahsedilen yöntemler bunlardır. Bu yöntemler bu alanlarda eğitim almış anestezi doktorları tarafından uygulanır. Bu işlemler anestezi ya da analjezi olarak da tanımlanabilir. Analjezi, ağrısızlık demektir. Örneğin normal doğumda omurilik etrafına yerleştirilen kateterden sürekli ilaç vererek doğum ağrısının algılanması önlenebilir, ağrısız doğum bu şekilde gerçekleşir. Yine benzer şekilde bölgesel anestezi yöntemleri ameliyat sonrası (post-operatif) dönemde ağrı tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Burada, bölgesel anestezi genel anesteziye ilave olarak kullanılır. Böylelikle hem ameliyat sırasında hem de sonrasında ağrısızlık elde edilir.
Ağrı kesmek amacının dışında ise bölgesel anestezi yöntemleri ortopedi, üroloji, kadın doğum ameliyatları başta olmak üzere pek çok ameliyatta kullanılır. Bu işlemlerde hastanın genel durumuna bakılarak sakinleşmesi sağlanır. Böylece ameliyat ortamının yaratacağı olumsuz his ortadan kalkar. Sakinleştirici ilaçların verilmesi aynı zamanda hastanın kan basıncı kan şekeri gibi değerlerinin oynamasına da engel olur.
İşin nasıl yapılacağını, teknik zorluklarını, işlemin olası etki ve yan etkilerini, yan etkilerle nasıl başa çıkacağını bilen doktorların elinde bu işlemler son derece güvenlidir. Anestezi doktoru uygun görmediği hastaya bölgesel anestezi uygulamayabilir. Hastanın işbirliği de bu işlemlerde çok önemlidir.
