Tüm kanserlerin üçte birinin nedeni alkol ve sigara
Pek çoğumuz kanser olmaktan korkarız ama kansere neden olabilecek kötü alışkanlıklarınızdan da bir türlü uzak kalamayız. Alkol ve sigara bunlardan en önemlileri çünkü sadece sigara ve alkol tüm kanserlerin üçte birinden sorumlu. Oysa akciğer, meme, kolon, baş boyun kanserleri ve melanoma başta olmak üzere çevresel faktörlere bağlı gelişen birçok kanseri önlem alarak engellemek mümkün.
Kansere zemin hazırlayan unsurlar
Sağlıksız beslenmeden hareketsizliğe, stresten zararlı alışkanlıklara, genetik yatkınlıktan çevresel faktörlere dek kansere zemin hazırlayan pek çok unsur var. Modern çağın korkulu rüyası kanser son yıllarda hızla artarken, ülkemizde yılda yaklaşık 200 bin kişiye kanser tanısı konuluyor. Üstelik bu sayının önümüzdeki yıllarda çok daha artacağı tahmin ediliyor. Buna karşın bir yandan teknoloji ve tıptaki gelişmeler sayesinde tanı ve tedavi yöntemlerinde de çok önemli gelişmeler yaşanması umutları artırırken, erken teşhiste artık tam başarı bile sağlanabiliyor.
Kanserlerin yarısından çevresel faktörler sorumlu
Yakın zamanda yayınlanan kanser genom atlası verilerinin analizine göre, kanserin aslında en önemli nedeni genlerde rastgele mutasyonlara ve onarım kusurlarına bağlı olarak zamanla hasar oluşmasıdır. Bunlar doğuştan ya da yaşlandıkça meydana gelebilir. Ancak kanserlerin yaklaşık yarısında çevresel faktörler kanser gelişiminden sorumludur. Bunlar sigara, alkol, obezite, bazı enfeksiyona yol açan ajanlar, radon, asbest, arsenik, kadmiyum, nikel, egzost gazları gibi karsinojen maddelere maruz kalmak, yanlış beslenme alışkanlıkları, UV ışınları ve radyasyon maruziyetidir. İnsan ömrü uzadıkça da kanser gelişme riski artıyor. Bazı kanserlerin bazı ülkelerde daha fazla görülüyor. Bu durum, ülkelere özel çevresel faktörler, sosyokültürel özellikler, diyet alışkanlıkları ve enfeksiyon tipleri ile ilişkili olabiliyor.
Akciğerden melanoma önlenebilen kanserler
Kanserlerin yaklaşık yüzde 40’ı engellenebilir türde oluyor. Sadece sigara ve alkol kanserlerin 3’te 1’inden sorumlu olduğu yapılan bilimsel çalışmalarla ortaya konuldu. Ancak kalıtsal faktörlere ve yaşlanmayla ortaya çıkan rastgele mutasyonlara bağlı kanserler önlenemiyor. Örneğin lösemi, beyin tümörleri, pankreas ve kemik kanserleri gibi bazı kanserler daha çok rastgele mutasyonlar sonucu geliştiklerinden engellenmesi zor kanserlerdir. Buna karşın akciğer, meme, kolon, baş boyun kanserleri ve melanoma başta olmak üzere çevresel nedenlerle ve yanlış yaşam alışkanlıklarımız nedeniyle gelişen birçok kanseri alınacak önlemlerle azaltmak mümkün. Örneğin tümüyle HPV enfeksiyonu sonucunda gelişen serviks kanseri aşılama ile engellenebilir.
Genetik kanser testleri kimlere yapılmalı?
Kişinin ailede kanser öyküsü varsa ve yüksek risk taşıyorsa mutlaka ailesel yüksek riskli kişilere göre hazırlanmış olan tarama programlarına katılması ve genetik danışmanlık alması gerekiyor. Buna karşın genetik testler her kişiye değil, belli riskler taşıyan kişilere yapılmalıdır. Aynı ailede birden çok kişide aynı kanserin görülmesi, meme, kolon ve endometrium kanserlerinin 50 yaşın altında görülmesi, aynı kişide hem over hem meme kanseri ya da iki taraflı meme kanseri olması, erkeklerde meme kanseri varlığı, tiroit medüller kanser gibi nadir kanserlerin görülmesi vb. durumunda bu testler için genetik danışmanlık alınmalıdır. Ancak kişinin bireysel risk durumuna bağlı pek çok genetik test bulunuyor.
Kansere karşı etkili önlemler
- Sigara ve alkolden kaçının.
- Haftada en az 5 gün 30 dakika tempolu yürüyüş yapın. Fazla kilolardan kurtulun.
- Sebze ve meyve ağırlıklı beslenin, mevsim sebzesi ve meyvesi olmasına dikkat edin.
- İşlenmiş gıdalar, tuzlu yiyecekler, gazlı ve şekerli içeceklerden uzak durun.
- Eti haşlama ve buğulama şeklinde tüketin, aşırı et tüketmeyin.
- Balık tüketimini artırın.
- Yaz mevsiminde saat 11-15 arası güneş ışığından korunun.
- Stresi azaltmaya çalışın, siz yönetin. Uyku düzeninize dikkat edin.
- D vitamini seviyenizi düzenli ölçtürün.
- Ulusal tarama ve aşılama programlarına uyun (Karaciğer kanseri için Hepatit B aşılaması ve serviks kanseri için HPV aşısı gibi)
