Aferez nedir?
Rahatsızlığı yaşayan kişiden ya da bağışçıdan gerekli olan kan bileşeninin cihaz yardımıyla ayrıştırılarak özel torbalara alınıp ihtiyaç duyulmayan kanın kişi ya da bağışçıya geri verilmesi işlemine aferez adı veriliyor. Aferezde, işlem ve cihaz tipine bağlı olarak süre değişiyor, 45-240 dakika kadar sürüyor.
Aferez, trombosit bağışçılarına uygulanıyor mu?
İşlem öncesinde aşırı olmasa da karnın tok olması (özellikle trombosit ve plazma bağışçıları yağlı gıdalardan kaçınmalı) ve bol sıvı alınması gerekiyor. İşlem uzun süreceğinden tuvalet ihtiyacı önceden giderilmeli. Nabız, kan basıncı ve vücut sıcaklığı belirlenmiş uygun aralıkta olmalı.
İşlem, bağışçıya zarar veriyor mu?
İşleme başlamadan önce tek kullanımlık steril bir set cihaza takılıyor ve 10 dakikalık bir ön hazırlık yapılıyor. Bu hazırlık, cihazın ve kullanılan setin arızalı olup olmadığının kontrol edilmesi için yapılıyor. Daha sonra kişi veya bağışçı cihaza bağlanıyor. İşlem sırasında nadiren de olsa bazı belirtiler oluşabiliyor; ağız çevresinde uyuşma, bulantı, kusma, üşüme, titreme, kas seğirmesi, baş dönmesi, kramp ve çarpıntı şeklinde gelişebiliyor. İğnenin girmiş olduğu damar yolunda şişme ve morluklar oluşabiliyor.
Kan sayımı, bağış öncesi testler arasında yer alıyor ve kişinin bağışlayacak düzeyde kanı olup olmadığının bir işareti olarak değerlendiriliyor. "Bağışçı Bilgilendirme ve Onam Formu"nu Aferez Merkezi'nden temin edebilir, hangi durumların önemli olduğu konusunda bu merkezden bilgi edinebilirsiniz. Çünkü uygun olmayan kişilerin bağışlayacağı kan ürünleri, hem bağışçı hem de kişi için ciddi riskler taşıyabiliyor.
Düzenli veya sürekli ilaç kullanımı; mevcut, tanı konulmuş ya da geçirilmiş bir hastalık varsa ilgili personele mutlaka bildirmeniz gerekiyor. Bağış öncesi yapılacak testler yalnızca birkaç hastalığın göstergesi olduğundan istenen bilgileri tam ve doğru şekilde vermeniz önem taşıyor.
Kimler bağışçı olabilir?
- Tam kan bağışlayabilecek sağlıklı kişiler,
- Damar yolu ve test sonuçları uygun kişiler,
- Son 5 gün içinde doktorun belirttiği ilaçları kullanmamış kişiler, aferez bağışçısı olabilir.
İki bağış arasında en az 15 gün olmak koşulu ile yılda 24 kez bağışçı olunabiliyor. Eğer aferez verilmiş ise torba kan verebilmek için en az 2 hafta, torba kan verdikten sonra aferez ile trombosit verebilmek için en az 8 hafta geçmesi gerekiyor. Özel durumlarda bu süre, kan merkezi hekimi tarafından düzenlenebiliyor.
Aferez sonrası nelere dikkat etmeliyiz?
İşlem sonrası bol sıvı tüketilmesi, en az 1 saat sigara içilmemesi, 24 saat güç gerektirecek ağır işlerden (inşaat işçiliği, vinç operatörlüğü, pilotluk gibi) ve aşırı sıcak yerlerden (sauna, fırın vb) uzak durulması gerekiyor. Kan alınan kolla ağır yük kaldırılmaması ise bir diğer ayrıntı.
Baygınlık hissi olursa yere düz bir şekilde uzanıp ayaklar yukarı kaldırılmalı. Kendini iyi hisseden bağışçıların normal aktivitelerine devam etmelerinde sakınca yok.
Aferezin farklı türleri var mı?
Terapötik Eritrosit Değişimi: Hastalıklı kırmızı kan hücreleri, aferez cihazı yardımıyla sağlıklı bağışçılardan alınmış kırmızı kan hücreleri ile değiştiriliyor. Bu işlem en çok; Orak Hücre Anemisi tedavisinde kullanılıyor. İşlem sayesinde dokulara yeterli miktarda oksijen taşınmasını sağlayacak torba kandaki hücreler kişiye verilmiş oluyor.
Terapötik Plazma Değişimi: Bazı hastalıklarda veya zehirlenmelerde kandaki bağışıklık hücreleri (antikor), proteinler, toksik maddeler artabiliyor. Bu maddeler, genellikle kanın sıvı kısmında, yani plazmasında artıyor. Terapötik plazma değişimi, bu maddelerin içerisinde bulunduğu plazma ile beraber vücut dışına alınması ve yerine sağlıklı bağışçılardan alınmış plazmanın verilmesi işlemine deniliyor. Bazı durumlarda insan plazması yerine ona eş değer olabilecek çeşitli sıvılar da kullanılıyor.
Lökoferez veya Trombositaferez: Kan hücrelerinin sayısı, (trombosit, lökosit gibi) bazı hastalıklarda çok fazla artar. Artan bu hücreler, aferez cihazı ile kandan toplanır ve yerine uygun sıvılar verilir. Bu sayede, artan hücre sayısına bağlı oluşan hastalık belirtileri azaltılır.
Bağış aferezi nedir?
Aferez işlemi, rahatsız bir insana verilmek üzere sağlıklı bağışçıya uygulanır ve bir ürün elde edilirsa buna bağış aferezi denir.
• Lökosit Aferezi
- Periferik kök hücre
- Granülosit
- Lenfosit (DLI)
• Trombosit
• Eritrosit
• Plazma
Periferik kök hücre: Özellikle kemik iliği ve daha düşük oranda da çevre kanında bulunan, kendi kendini yenileyebilme, farklı kan hücrelerine dönüşebilme özelliğine sahip hücrelere verilen isimdir. Bir bağışçıdan ya da kişinin kendisinden toplanabiliyor.
Granülosit: Tedaviye yanıt vermeyen ciddi mantar veya bakteriyel enfeksiyonu olan kişilerde kullanılmak üzere sağlıklı bağışçılardan granülosit toplanır.
Lenfosit (DLI): Kemik iliği vericisinden toplanır. Kemik iliği nakli sonrasında kan hücrelerinin tamamen vericiye ait olmasını sağlamak amacıyla yapılır ve toplanan hücreler ihtiyaç sahibine verilir. İlik nakli sonrası, tam kimerizm oluşmasını sağlar. Genelde ayda bir işlem yapılır ve tam kimerizm (kan sisteminin tamamen vericiye ait olması) sağlanana kadar devam edilir.
Trombosit, Eritrosit, Plazma: Tek bir bağışçıdan aferez yöntemi ile kişilere verilmek üzere yoğun miktarda trombosit, eritrosit ya da plazma elde edilmesi işlemine deniyor.
