Anaflaksi Nedir?
Anafilaksi, hemen tedavi edilmesi gereken ciddi, potansiyel olarak hayatı tehdit eden alerjik bir reaksiyondur. Bu reaksiyon alerjik bir bireyin yer fıstığı veya arı sokması gibi alerjisi olan bir nesneye maruz kalmasından birkaç saniye, birkaç dakika sonra ortaya çıkabilir.Anafilaksi, bağışıklık sistemi tarafından bireyin şoka girmesine neden olabilecek kimyasallar salması nedeniyle gerçekleşir. Bireyin tansiyonu aniden düşer ve solunum yolları daralır, bu da hem nefes almayı hem de vücudun oksijen ihtiyacını karşılamasını engeller.Anafilaksinin Nedenleri Nelerdir?
Normal şartlar altında bağışıklık sistemi vücudu yabancı maddelere karşı savunan antikorlar üretir. Bu, vücut içinde zararlı bakteri veya virüsler olduğunda gerekli ve iyi bir durumdur. Ancak bazı bireylerin bağışıklık sistemleri normalde alerjik reaksiyona neden olmayan maddelere de aşırı tepki gösterir.
Alerji semptomları genellikle hayatı tehdit edecek kadar vücuda zarar vermez, ancak ağır bir alerjik reaksiyon anafilaksiye yol açabilir.
Çocuklarda en yaygın anafilaksi tetikleyicileri genellikle fıstık ve ceviz, balık, kabuklu deniz ürünleri ve süt gibi besinlerden kaynaklanan gıda alerjileridir.
Yetişkinlerde anafilaksi için yaygın olarak görülen tetikleyiciler arasında, yine aynı besinlerin yanı sıra, antibiyotikler, aspirin, diğer reçetesiz ağrı kesiciler ile bazı görüntüleme testlerinde kullanılan intravenöz kontrast maddesi içeren bazı ilaçlar, eşek arısı, bal arısı veya ateş karıncası gibi böcek türlerinin sokması, çeşitli örümcek zehirlenmeleri ve özellikle lateks bulunur.
Çok nadiren görülse bile, bazı bireyler aerobik egzersizlerden, yürüyüş gibi daha az yoğun fiziksel aktiviteden veya koşudan kaynaklı anafilaksi geliştirir.
Egzersizden önce belirli yiyecekleri yemek ya da hava sıcak, soğuk veya nemli olduğunda egzersiz yapmak bununla bağlantılıdır. Egzersiz yaparken alınacak önlemler hakkında önceden doktora başvurmak gereklidir.
Alerjik tepkimeyi neyin tetiklediği bilinmiyorsa, bazı testler alerjen maddeyi tanımlamaya yardımcı olabilir ancak bazı vakalarda ise anafilaksinin nedeni tanımlanamaz. Bu duruma idiyopatik anafilaksi adı verilir.
Anafilaksi riskini arttıran az sayıda faktör mevcuttur. Bunlar arasında geçmişte anafilaksi görülmesi vardır. Eğer bir birey geçmişte anafilaktik reaksiyonu hafif geçirmiş olsa bile, alerjiye neden olan maddeye tekrar maruz kaldıktan sonra daha şiddetli anaflaktik reaksiyon geçirme riski vardır.
Astım ya da halihazırda var olan alerjiler bireyleri anafilaksi reiski altına sokar. Bunların yanı sıra çeşitli kalp hastalıkları ve mast adı verilen bir tür akyuvar hücresinin anormal birikimi olan mastositoz da anafilaksi riskini arttırır.
Anafilaksi Nasıl Önlenir?
Anafilaktik tepkiyi önlemenin en etkili yolu bu ciddi reaksiyona neden olan maddeler ve nesnelerden kaçınmaktır. Buna yardımcı olmak için belirli ilaçlara veya diğer maddelere karşı alerji durumunu belirten bir tıbbi uyarıyı içeren kolye veya bilezik takılabilir.
Birey her zaman içinde reçeteli ilaçları bulunan bir acil durum kitini yanında taşımalıdır. Doktor, bu kitin içinde neler bulunması gerektiğine dair tavsiyelerde bulunacaktır. Eğer bir epinefrin, yani adrenalin otoenjektörü mevcutsa, son kullanma tarihi kontrol edilmeli ve süresi dolmadan tekrar reçeteyle yenilenmelidir.
Her türlü tıbbi müdahalede ve başvuru esnasında sahip olunan ilaç reaksiyonları konusunda tıbbi personel bilgilendirilmeli ve uyarılmalıdır.
Eğer alerji sokan ve ısırgan böceklere karşı ise, bu hayvanların yakınında dikkatli olmak gereklidir. Çimlerin üzerinde veya doğrudan toprak üzerinde çıplak ayakla yürünmemelidir. Giyim için uzun kollu gömlek ve pantolon türleri tercih edilmelidir.
Kıyafetlerde parlak renklerden kaçınılmalı, parfüm, kolonya veya kokulu losyonlar kullanılmamalıdır. Özellikle açık havada bir süre açık kalmış, içi gözükmeyen bardaklar ve kutulardan bir şey içilmemelidir. Isırgan bir böceğin yakınında sakin kalınmalı, yavaşça uzaklaşılmalı ve böceğe vurmaktan kaçınılmalıdır.
Eğer bireyin gıda alerjisi varsa, alınan ve yenilen tüm yiyeceklerin uyarılarıyla etiketleri dikkatlice okunmalıdır. Geçmişte güvenilir besinlerin bile üretim süreçleri zaman içinde değişebilir, bu nedenle sık sık yenilen yiyeceklerin bile etiketlerini periyodik olarak tekrar kontrol etmek önemlidir.
Dışarıda yemek yerken, her yemeğin nasıl hazırlandığını sormak ve içerdiği malzemeleri öğrenmek gereklidir. Alerjik tepkimeye neden olan çok az miktarda yiyecek, ya da bu yiyeceğin hazırlanmasında kullanılan gereçlerin ve mutfağın düzgün temizlenmeden bireyin tüketeceği yiyecekleri hazırlamada kullanılması bile ciddi bir reaksiyona neden olabilir.
Anaflaksi Belirtileri Nelerdir?
Anafilaksi semptomları genellikle bir alerjene maruz kaldıktan birkaç dakika sonra ortaya çıkar. Ancak bazı vakalarda maruziyetten yarım saat veya daha uzun süre sonrasında da ortaya çıktığı görülmüştür.
Anaflaksi belirti ve semptomları arasında hızlı ve zayıf nabız görülebilir. Bunun yanı sıra döküntü, kurdeşen, kaşıntı ve kızarıklık veya soluk cilt dahil cilt reaksiyonları ile düşük tansiyon, yani hipotansiyon da görülebilir.
Nefes borusunun ve genel olarak solunum yollarının daralması, şişmiş bir dil veya boğaz yaygın bir belirtidir ve bu hırıltıya ya da nefes darlığına neden olabilir.
Bulantı, kusma, ishal, baş dönmesi veya bayılma da anaflaktik reaksiyon belirtileri arasındadır. Anafilaktik reaksiyon solunumu veya kalp atışını durdurabilir.
Anaflaksi İçin Ne Yapılmalıdır?
Ne yazık ki, çoğu durumda anafilaksiye yol açabilen altta yatan bağışıklık sistemi durumunu tedavi etmenin bir yolu henüz bilinmemektedir. Ancak gelecekteki bir saldırıyı önlemek için adımlar atılıp ve eğer gerçekleşirse hazırlıklı olmak mümkündür.
Herhangi bir birey ne kadar dikkat ederse etsin ve önlem alırsa alsın bir noktada alerjisi olan nesnelere maruz kalabilir. Ancak anafilaktik reaksiyonun belirti ve semptomlarını bilerek ve bu semptomları hızlı bir şekilde tedavi etme planını önceden hazırlayarak bu acil duruma hızlı ve etkili bir şekilde yanıt vermek mümkündür.
Bir doktor yardımıyla hazırlanan acil durum eylem planı bireye yardımcı olabilir. Çocuklarda anafilaksi görülmesi durumunda bakıcılar, okul sağlık görevlileri ve öğretmenleri bu durum hakkında bilgilendirilmeli ve durumla ilgili mevcut planları öğrenilmelidir.
Bundan sonra hazırlanan plan bu kişilerle paylaşılmalıdır. Okul yetkililerinin ellerinde mutlaka bir otoenjektörün mevcut olduğu garantilenmelidir.
Anaflaksi Teşhisi Nasıl Konulur?
Bir anaflaktik reaksiyon sonrasında ya da ciddi alerjik reaksiyon sonrasında, bunların belirtileri ve semptomları gösteren bireyler ve çocukları mutlaka bir doktor tarafından kontrol edilmek üzere randevu almalıdır.
Anafilaksinin teşhisi ve uzun süreli yönetimi karmaşıktır, bu nedenle alerji ve immünoloji konusunda uzmanlaşmış bir doktora görünmek gerekecektir.
Doktor durumu teşhis etmek için belirli gıdalar, ilaçlar, lateks ve böcek sokmaları gibi durumlarda geçmişte alerjik reaksiyonlar görülüp görülmediği hakkında sorular soracaktır.
Bu sorular sonrasında, teşhisi doğrulamak için anafilaktik reaksiyon ardından yaklaşık üç saat kadar çok yüksek görülebilen triptaz adı verilen enzimin miktarını ölçmek üzere bir kan testi yapılabilir. Alerjik tetikleyicileri belirlemek için deri ve kan testleri yapılabilir.
Başka durumlar da anafilaksi benzeri belirti ve semptomları ortaya çıkarabileceği için doktor bunları elemek isteyecektir.
Anafilaktik Tepki Nasıl Tedavi Edilir?
Alerjik reaksiyonu olan ve şok belirtileri gösteren biriyle birlikte olan kişiler hızlı hareket etmelidir. Soluk, serin ve nemli bir cilt, zayıf, hızlı bir nabız, nefes darlığı, akıl karışıklığı, ve bilinç kaybı aranmalıdır.
Eğer bunlar varsa yani birey anafilaktik reaksiyon gösteriyorsa, mümkün olan en kısa sürede epinefrin yani adrenalin kullanılmalı ve acil tıbbi yardım için 112 aranmalıdır. Özellikle alerjik birey üzerinde epinefrin yani adrenalin otoenjektörü taşıyorsa, bu ilaç hemen uygulanmalıdır.
Epinefrin yani adrenalin enjeksiyonundan sonra semptomlar iyileşse ve birey alerjene daha fazla maruz kalmasa bile semptomların tekrar etmeyeceğinden emin olmak için bir acil servise gitmek zorunludur. Bu tekrar eden ikinci reaksiyona bifazik anafilaksi denir.
Eğer epinefrin yoksa derhal bir acil servise gitmek gereklidir. Her iki durumda da semptomların giderilip giderilmediğini görmek için beklenmemesi gereklidir. Anaflaksi ivedilikle tedavi edilmezse sonuçları ölümcül olabilir.
Eğer anafilaktik atak sırasında, solunum ve kalp atışı durursa kardiyopulmoner resüsitasyon, yani yaşam desteği (CPR) gerekli olabilir. Bireye oksijen verilebilir ve solunum yolunun iltihaplanmasını azaltıp solunumu iyileştirmek için intravenöz antihistaminikler ya da steroid grubu ilaçlar verilebilir.
Otoenjektör Nedir?
Anafilaksi riski taşıyan bireyler genellikle üzerlerinde bir otoenjektör taşır. Bu cihaz, uyluğa bastırıldığında tek bir doz ilaç enjekte eden bir şırınga ve normalde içeride kalan, gizli bir iğneden meydana gelir.
Hızlı otoenjektör kullanımı anafilaksinin kötüleşmesini önleyebilir ve hayat kurtarabilir. Bu nedenle anafilaktik reaksiyon gösteren kişiler bu enjektörün nasıl kullanıldığını öğrenmeli ve kendilerine yakın kişilerin de öğrenmesini teşvik etmelidir.