Alzheimer Nedir?
Alzheimer; beyin hücrelerinin yavaş yavaş ölmesi nedeniyle hafıza kaybına ve düşünme yeteneğinin azalmasına yol açan, unutkanlık belirtisi ile öne çıkan, ilerleyen aşamalarda kişinin günlük basit aktivitelerini ve işlerini yapamamasına neden olan bir beyin hastalığıdır.
Alzheimer; hafızayı kontrol eden nöronlar başta olmak üzere, beyindeki tüm nöronları etkileyen protein plaklarının oluşmasıdır. Sonrasında da kişi günlük işlerini kendi başına yapamaz, zaman-mekan algısını kuramaz hale gelir. Hatta zaman içerisinde konuşma yetisini dahi kaybedebilir.
Türkiye’de yaklaşık 400 bin, dünyada 10 milyon kişide teşhis edilen Alzheimer genellikle ileri yaşlarda görülür. 30-40’lı yaşlardan itibaren çoğunlukla unutkanlıkla kendisini gösteren Alzheimer’ın 65 yaşında görülme sıklığı yüzde 1 iken, bu oran 80’li yaşlarda yüzde 30’a yükselir ve yaş ilerledikçe risk artar.
Alzheimer belirtileri: Kişinin yaşamını etkileyen seviyede unutkanlık, yakın zamanda yaşananları hatırlayamama, yemek ve alışveriş yapmada zorlanma, bildiği yerleri bulamama, tarihleri ve günleri unutma, aşırı yemek yeme uyuyamama alzheimer belirtileridir.
Alzheimer neden olur? Alzheimer'ın neden olduğu tam olarak bilinmese de ilerlemiş yaş, ailesinde bunama sorunu olan kişilerin bulunması bilinen Azlheimer nedenleri arasında yer alır.
Alzheimer Neden Olur?
Alzheimer’ın nedeni tam olarak saptanamamıştır. Beyinde patolojik olarak gösterilen amiloid plaklar ve nörofibriler yumaklar sıklıkla Alzheimer ile ilişkilidir ve hastalığın seyri ile bağlantısı vardır. Ancak bu patolojik belirleyiciler sadece Alzheimer’a özgü değildir. Çok sayıda risk faktörü vardır. En güçlü etken ilerlemiş yaştır. Bu hastalığa yakalanma riski normal popülasyona kıyasla ailesinde bunama sorunu yaşayan kişilerde 3-4 kat fazla görülür. Düşük eğitim düzeyi, uzun süreli alkol kullanımı ve Down Sendromu da diğer risk faktörlerindendir.
Genetik miras nedeniyle erken yaşlarda Alzheimer tanısı konan kişilerde rahatsızlık süreci daha hızlı ilerler. 65 yaşında bu hastalığa yakalanan kişilerde ise hastalığın genel olarak 10 yıl içinde ilerlemesi beklenir. Bu süreçler kişiye ve o kişinin taşıdığı diğer hastalık faktörlerine (diyabet hastalığı, kalp ve beyin damar hastalıkları gibi sistemik hastalıklar süreci hızlandırır) göre değişkenlik gösterir.
Alzheimer Belirtileri
Alzheimer belirtileri: Gündelik hayatı olumsuz etkileyecek seviyede unutkanlık, konuşurken kelime bulmakta zorlanma, tarihleri unutma, eşyaların yerini hatırlayamama, takip etme ve takip edildiği şüphesi taşıma, planlama yapamama, sokakta gezerken kaybolma gibi sorunlar alzheimer belirtileridir.
Alzheimer'ın detaylı belirtileri şunlardır:
- Günlük yaşamı etkileyecek düzeyde unutkanlık (Özellikle yakın zamana ait olayları ve insan isimlerini hatırlayamama).
- Günlük işleri yerine getirmekte (Örneğin; alışveriş yapma, yemek pişirme ya da bir ev aletini çalıştırma) güçlük çekme.
- Konuşurken kelime bulmakta güçlük çekme.
- Tarihleri unutma veya bildiği yolları bulamama.
- Karar vermekte (giysi seçimi gibi) güçlük çekme.
- Pratik düşünme (hesap yapabilme ya da planlama) becerisinin azalması.
- Sık kullanılan eşyaları yanlış yere koyma (Örneğin; gözlüğünü ayakkabı dolabına koyma).
- Kişilik değişiklikleri (Örneğin; çevresindeki insanlardan kuşkulanma ve suçlama, içe dönük olma).
- Ruh hali veya davranışlarda değişiklik (Örneğin; çok çabuk ağlama ve sinirlenme).
- Sorumluluktan kaçınma.
- Takip etme ve takip edildiği şüphesi taşıma.
- Amaçsız gezinme ve uygunsuz cinsel davranışlar.
- Aşırı yemek yeme ya da hiç yememek, uykusuzluk ve halüsinasyonlar.
Alzheimer Nasıl Anlaşılır?
Tanı sürecinde ilk adım, kişi ve yakınlarıyla detaylı bir görüşme yapılarak, hastalık öyküsünün alınması, detaylı bir fizik ve nörolojik muayene yapılmasıdır. Muayene sırasında kısa süreli hafızayı ölçen standart testler yapılır. Alzheimer ile karışan diğer tıbbi durumları ayırt edebilmek için biyokimyasal testler, hormon testleri, karaciğer fonksiyonları incelenir, B12 vitamin düzeyine bakılır. Alzheimer, depresif duygu durumu ile çok sık karıştırıldığından gerektiğinde psikometrik testler de yapılmalıdır. Tanıyı desteklemek için hastadan son bir yıl içerisinde yapılmamışsa, bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans görüntüleme (MR) istenebilir. Doktor, tüm bu testlerin sonucunu değerlendirerek tanı koyabilir.
Erken Teşhis Alzheimer’da Önemli
Alzheimer hastalığı, ilerleyici bir nörodejeneratif hastalıktır. Bu yüzden zamanla beyin hücrelerinin hasar görmesi ve ölmesi sonucu belirtilerin kötüleştiği anlamına gelir. Hastalığın erken evrelerinde hafıza kaybı gibi belirtiler hafif olabilir, ancak zamanla bu belirtiler şiddetlenir ve günlük yaşamı etkileyen daha ciddi bilişsel bozukluklar ortaya çıkar. İlerleyen evrelerde, kişiler basit görevleri yerine getirmekte zorlanabilir, konuşma ve hareket kabiliyetinde azalma yaşayabilirler. Son aşamalarda ise hastalar, tamamen bakım ve destek gerektirecek bir duruma gelebilirler. Alzheimer'ın ilerlemesini yavaşlatmaya yönelik tedaviler mevcut olsa da, şu an için tamamen durduracak bir tedavi bulunmamaktadır.
Alzheimer hastalığının ilerlemesine yol açan nedenler şu şekilde sıralanabilir:
- Beyindeki sinir hücrelerinin ölmesi ve bağlantılarının azalması sonucu bilişsel fonksiyonların zayıflaması
- Amiloid plakların ve tau proteinlerinin birikmesiyle beyin hücrelerinde hasar oluşması
- Beyindeki iltihaplanma ve bağışıklık tepkilerinin artması nedeniyle sinir hücrelerinin zarar görmesi
- Beyinde enerji metabolizmasının bozulması sonucu sinir hücrelerinin işlev kaybı
- Genetik faktörler ve bazı gen mutasyonları nedeniyle beyin hücrelerinin dejenerasyona uğraması
- Beyindeki asetilkolin gibi nörotransmitterlerin azalmasıyla sinir hücreleri arasındaki iletişimin zayıflaması
- Serbest radikallerin neden olduğu oksidatif stresin beyin dokusuna zarar vermesi
Alzheimer’ın şu an için tam anlamıyla bir tedavisi mevcut değildir. Günümüzde uygulanan medikal (ilaç) tedaviler hastalığın ilerleme hızının azaltılmasına yöneliktir. Tedavilerin etkili olabilmesi amacıyla bu ilaçların hastalığın erken ve orta evrelerinde başlanması önerilir. Bu nedenle erken tanı çok önemlidir. Alzheimer ile birlikte ortaya çıkan depresyon, uyku bozukluğu, saldırganlık ve davranış değişikliği gibi ruhsal bozuklukların tedavisi için de birçok etkili ilaç mevcut.
Alzheimer Tedavisinde İnsülin Spreyi
Alzheimer için kesin bir tedaviden söz etmek henüz mümkün olmazken tedavinin saptanmasına yönelik çalışmalar sürüyor. Yürütülen bu çalışmalarda beyin ve insülin hormonu arasındaki ilişki araştırılıyor. Beynin hafıza ile ilgili bölümlerindeki düşük değerlerin aynı zamanda düşük glikoz anlamına geldiği ifade ediliyor. Bazı uzmanların buradan hareketle yayımladıkları bir araştırmada, insülin burun spreyinin özellikle insülin direnci olan hastalarda Alzheimer sürecini dikkat çekici bir şekilde yavaşlatabildiği iddia ediliyor. Küçük bir grup üzerinde yapılan araştırma sonucunda insülin burun spreyi alan kişilerin bilişsel yeteneklerinde bir düzelme görüldü. Söz konusu çalışmaya devam ediliyor.
Alzheimer'dan Korunma Yolları
Alzheimer hastalığını engellemeye yönelik bir takım yaşam tarzı önerileri de vardır. Bunlardan biri günde 30 dakika yürüyüştür. Sigara kullanmamak, fazla kilolu olmaktan kaçınmak, bisiklet kullanmak ve egzersiz de yararlı olabilir. Beslenme ise Alzheimer süreci için son derece önemlidir. Akdeniz diyeti Alzheimer için en çok önerilen beslenme şeklidir.
